Zelhem, Markt 2 - Lambertikerk

Algemene gegevens
Genootschap :	PKN
Gemeente :	Bronckhorst
Plaats :	Zelhem
Adres :	Markt 2
Provincie :	Gelderland
Jaar ingebruikname :	13 e
Huidige bestemming:	kerk
Naam kerk :	Lambertus
Architect :
Monument-status:	Rijksmonument 40412
Inventarisnummer :	12482

Geschiedenis

De huidige kerk is een laatgotische pseudobasiliek met 3/8 gesloten koor (XV-b) en het schip met de sacristie iets later.

De kerk en de van oorsprong Romaanse toren uit de 12de eeuw met nog oerijzerertsbrokken in de torenmuren is door het Staatse leger in 1572 zeer zwaar beschadigd. Pas in 1662 is het kerkgebouw en de toren volledig hersteld (ankers met het jaar 1662).

Tijdens de Tweede Wereldoorlog op 24 maart 1945 zwaar beschadigd. Daarna volledige restauratie. Oudheidkundig bodemonderzoek door J.G.N. Renaud in 1946. Uit de verslagen van J.G.N. Renaud en P. Glazema (archeologie) en Dr. E.H. ter Kuile (historisch) het volgende:

Begin 9de eeuw: kapel met een binnenafmeting van circa 4 x 6 meter, gesticht door Ludger. In de 11de eeuw is de kapel uitgebreid tot een zaalkerk. De aanwezige inwendige fundamenten aan de westzijde duiden op een afgebroken toren, die in de twaalfde eeuw is vervangen door een uitwendige toren. In de 12de eeuw is de kerk vergroot met twee zijbeuken met absiden en het koor vergroot met een abside. De opvolgende kerk is de huidige laat-gotische uit de vijftiende eeuw. Na het herstel in 1950 is een extra toegangsruimte aan de zuidoostzijde gemaakt.

In het koor aan de noordzijde nog een sacramentshuisje (XV). De preekstoel, in 1950 vervaardigd is nagenoeg gelijk aan de voorgaande uit de zeventiende eeuw die door oorlogshandelingen in 1945 zwaar beschadigd was.

In de noorderlijke vieringpijler is een "steentje" ingemetseld, bij de trapopgang naar de kansel. Het is bij de restauratie in 1950 teruggevonden als metselsteen in een koornis. Het is vermoedelijk een deel van een calvariekruis/groep met als tekst in het Hebreeuws, Grieks en Latijn: I.N.R.I. Jesus Nazaresius Rex Judacorum. De vertaling daarvan is: Jezus, de Nazarener, de Koning de Joden.

Onder het koor is nog een grafkelder (1746), op verzoek en betaling door de katholieke Jonkheer Herman Van Baer gemaakt in de toen Hervormde kerk, waarin zeven personen zijn bijgezet, behorende tot het geslacht Van Baer die het kasteel Slangenburg in Doetinchem, bewoonden. (De kelder is thans leeg en niet toegankelijk)

Ds. J. Wiersma, oud-predikant van Zelhem, heeft omstreeks 1980 onderzoek gedaan naar de naamgeving van de kerk. Hij meent vrijwel zeker aan te kunnen tonen dat Ludger de kapel aan Sint Lambertus heeft gewijd. Tot in de tachtiger jaren van de vorige eeuw werd omstreeks 17 september nog de jaarlijkse Lambertikermis gehouden, thans septemberfeesten geheten.

Mogelijk heeft Ludger een bestaand vereringsgebouw "gereinigd" en daarna gewijd tot kapel, gezien den de aanwezige oersteen fundamenten van circa 100cm breed als basis van het oudste kapelletje.

Zie ook het boek: 12 Eeuwen Lambertikerk, geworteld in de gemeenschap van Zelhem. Uitgave najaar 2007; auteur G. Rijsdorp

Monumentomschrijving Rijksdienst

N.H.Kerk. Laat-gotische pseudobasiliek (XV B) met 3/8 gesloten koor (midden XV) en westtoren, van oorsprong romaans (XVII B), herbouwd na een instorting in 1662. Bij opgravingen, welke tijdens de herstelling van zware oorlogsschade (1949-'50) werden gedaan, vond men de grondslagen terug van een romaanse basiliek met drie absiden (XI). In het koor een sacramentshuisje (XV) tegen de noordwand. Preekstoel (XVIIb).

Orgel

Het orgel is in 1951 gebouwd door de firma Willem van Leeuwen Gzn (Leiderdorp). In 1985 reinigt de firma Pels & Van Leeuwen ('s-Hertogenbosch) het en plaatst een extra register op het Rugwerk. In 2003 restaureert de firma Gebr. Reil (Heerde) het orgel en stemt het pijpwerk in een ongelijk zwevende temperatuur.

Dispositie

Hoofdwerk (manuaal 2): Quintadeen 16' - Prestant 8' - Roerfluit 8' - Viola di Gamba 8' - Octaaf 4' - Nachthoorn 4' - Quint 2⅔' - Octaaf 2' - Mixtuur 2' 4-6 sterk - Trompet 8'.
Rugwerk (manuaal 1): Holpijp 8' - Prestant 4' - Roerfluit 4' (1985) - Gemshoorn 2' - Sesquialter 2⅔' 2-3 sterk - Scherp 1' 3-5 sterk - Kromhoorn 8' - Tremulant.
Pedaal: Subbas 16' - Octaaf 8' - Bourdon 8' - Octaaf 4' - Bazuin 16'.
Koppelingen: Hoofdwerk aan Pedaal - Rugwerk aan Pedaal - Rugwerk aan Hoofdwerk.
Speelhulpen: vrije combinatie.

Mechanische speeltractuur en elektrische registertractuur (sleepladen). Manuaalomvang: C-g3. Pedaalomvang: C-f1. Temperatuur: Neidhardt.