Oosterhout, Hoogstraat 80 - Kapel Sint Paulusabdij
Uit Reliwiki
| Algemene gegevens | |
|---|---|
| Genootschap : | RK kloosterkapel |
| Gemeente : | Oosterhout |
| Plaats : | Oosterhout |
| Adres : | Hoogstraat 80 |
| Provincie : | Noord-Brabant |
| Jaar ingebruikname : | 1908 |
| Huidige bestemming: | kerk |
| Naam kerk : | St. Paulusabdij |
| Architect : | Bellot, Dom |
| Monument-status: | Rijksmonument |
Geschiedenis Benedictijner abdij 1910, uitbreiding met kloosterkerk in 1954, bg 2006
Inleiding.
Centraal op het terrein bevindt zich het hoofdgebouw van het BENEDICTIJNERKLOOSTER. Het klooster werd voornamelijk opgetrokken in een drietal bouwfasen, te weten 1906, 1908-1910 en 1919-1920. De prior van Wisques wijdde het (eerste) gebouw op 19 september 1906. Monnik-architect Paul Bellot OSB maakte de ontwerpen volgens het principe van de 'gulden snede' in een late Neo-Gotische en Art Deco stijl. Deze baksteenstijl zou zijn handelsmerk worden bij zijn latere werk in Nederland. Latere aanbouw aan de noordzijde door Dom H. van der Laan OSB
Hoofdingang met trappenhuis aan de westzijde, refter met neo-gotische bogen in de zuidvleugel. Gedeeltelijk dubbele pandhofgang. Kloosterkapel in de noordvleugel, oorspronkelijk open verbinding met het koorgedeelte wat er in 1919 is aangebouwd. Overwelving van de kapel middels een ingenieus stelsel van inpandige luchtbogen met kruismotief, waardoor daglicht naar binnen schijnt.
Een nieuwe kloosterkerk is in 1954 bijgebouwd, naar het ontwerp van architect Sluymer. De oude kloosterkapel werd dan gebruikt als kapittelzaal.
In 2006 verlieten de paters Benedictijnen dit gebouw. Het wordt nu gebruikt door de religieuze gemeenschap Chemin Neuf.
Monumentomschrijving; CultuurHistorische Waardekaart, --Monumentenhuis Brabant 21 okt 2008 13:50 (UTC)
Bouwperiode: 1955
Gevels en Materialen: Bakstenen gevels. Uitgemetselde steunberen.
Vensters en Deuren: Eenvoudige laneetvensters. Oculi met maaswerk van sferische driehoeken.
Dak en Bedekking: Zadeldak, verbeterde Hollandse pannen. Schilddak op viering.
Bijgebouwen: Kloosterterrein toegankelijk vanaf Hoogstraat door bakstenen poort.
Bijzonderheden: Basilicaal aangelegd kerkgebouw met verhoogde viering en eenvoudige koorapsis.
Gebouwomschrijving SKKN
De geschiedenis van de Benedictijnenabdij van Sint Paulus te Oosterhout gaat terug op de priorij van Saint Paul te Wisques in Noord-Frankrijk. Deze priorij werd in 1889 gesticht vanuit de Benedictijnenabdij van Solesmes. In Solesmes was in 1837 het Benedictijnse kloosterleven in Frankrijk na de revolutie hersteld door Dom Gu�ranger (1805-1875). Hij wilde zijn monniken vertrouwd maken met de tradities van de Kerk van Rome en de liturgie van de eerste eeuwen: de gebedsformules en de gregoriaanse kerkmuziek. Overeenkomstig de regel van Benedictus wilde hij het klooster maken tot een haard van gebed en goddelijke lofzang. Verder hechtte hij eraan de geest van de Mauristen te doen herleven, die zich in de zeventiende eeuw toelegden op wetenschappelijke publicaties en studie. Het gedachtengoed van Gu�ranger heeft nadien de Benedictijnen in Wisques en Oosterhout steeds bezield.
In verband met de antiklerikale wetten van Emile Combe was men in 1901 gedwongen de priorij van Wisques te verplaatsen naar een kasteeltje in Montignies-Saint-Christophe in Henegouwen in Belgi�. Op 17 januari 1903 werden vervolgens de kloostergoederen van de priorij in Wisques publiek verkocht. Bij deze verkoop kochten de monniken voor weinig geld de koorbanken, de kerkbanken, het Benedictusaltaar en een biechtstoel terug. Ze lieten deze goederen in Oosterhout en later in Montignies-Saint-Christophe opslaan. In 1907 besloot men de priorij naar Oosterhout over te plaatsen. De derde abt van Solesmes, Dom Paul Delatte, heeft op velerlei wijzen geijverd voor het herstel van het Benedictijnse leven in Nederland. Zonder zijn bemoeienis zou de stichting in Oosterhout niet tot stand zijn gekomen. Eerste prior van Oosterhout werd Dom Jean de Puniet. Het klooster werd gebouwd op een terrein ten zuidoosten van het dorp, in de nabijheid van het klooster Sint Catharinadal, sinds de zeventiende eeuw bewoond door de Norbertinessen, en in de nabijheid van de Benedictinessen, die zich in 1901 eveneens vanuit Wisques in Oosterhout hadden gevestigd. Met de komst van de Benedictijnen ontstond aldus de zogenaamde "Heilige Driehoek", drie kloosters in de onmiddellijke nabijheid van elkaar. Op 11 november 1910 werd de Oosterhoutse Benedictijnenpriorij verheven tot abdij met de naam "Abbaye Saint-Paul-de-Wisques". De abdij bleef de naam van Wisques behouden, omdat de Fransen hoopten naar Wisques te kunnen terugkeren. Op 12 november koos de communiteit haar eerste abt: Dom Jean de Puniet. Op 8 december 1910 werd hij tot abt gewijd door mgr. H. van de Wetering, aartsbisschop van Utrecht.
Nadat de situatie in Frankrijk na de Eerste Wereldoorlog verbeterd was, betrokken enkele monniken in 1919 vanuit Oosterhout wederom het klooster te Wisques. Sinds dat jaar bestonden er dus twee communiteiten, die beide door Dom Jean de Puniet vanuit Oosterhout werden bestuurd. Tenslotte werd op 28 juni 1928 een Breve door Rome uitgevaardigd om de abdij van Oosterhout als geheel zelfstandige Nederlandse abdij, los van Wisques, op te richten, nu met de naam van Sint Paulus te Oosterhout. In een tweede Breve werd Dom Jean de Puniet tot abt van Oosterhout benoemd. De canonieke oprichting van de abdij stelde men vast op 6 augustus 1928. Op dezelfde dag konden de monniken een keuze maken uit de abdij van Oosterhout of die van Wisques, die in hetzelfde jaar tot zelfstandige abdij was verheven.
Nu volgde in Oosterhout een periode van grote bloei. Vanaf 1928 behoorde de Sint Paulus abdij van Oosterhout tot de grote communiteiten van Solesmes: er werd vaak een beroep op Oosterhout gedaan om hulp te bieden aan andere communiteiten. Zoals gebruikelijk in Benedictijnenabdijen gingen de monniken in Oosterhout zich toeleggen op zelfvoorziening met onder andere het kweken van groente en fruit, het houden van kippen en bijen, en het runnen van een boerderij. Daarnaast werden de volgende bedrijfjes/ ateliers opgericht: - een paramentenatelier onder leiding van Dom Hans van der Laan - een boekbinderij, die later werd uitgebreid tot kartonnagebedrijf - een drukkerij, die eind jaren zestig werd verkocht - een kunstschilder- en restauratie-atelier door broeder Jean-Marie Ann�e, die o.a. ikonen schilderde en in zijn eentje een belangrijke bijdrage leverde aan de inkomsten van de abdij - een pottenbakkerij, die in 1970 werd opgericht door pater Jan Rahder en heeft bestaan tot augustus 2004 Verder werd er veel aandacht geschonken aan beoefening van wetenschap (onderzoek en publicaties, vertalingen) en waren afzonderlijke leden als kunstenaar actief: pater Jaap van der Meij was kunstschilder en beeldhouwer; broeder Fran�ois Mes was schilder. Veel aandacht werd besteed aan de authentieke uitvoering van het Gregoriaans, gestimuleerd door de abdij van Solesmes en via de abdij van Oosterhout verder verbreid over Nederland. Een museum voor religieuze kunst werd in de abdij ingericht met waardevolle historische en contemporaine stukken. Anno 2005 zijn praktisch alle bedrijven en ateliers gesloten, omdat de leeftijd van de vijftien resterende monniken continuering niet mogelijk maakte.
Drie Benedictijnse kloosters werden in de loop van de twintigste eeuw vanuit Oosterhout in Nederland gesticht/ hersticht: in 1935 de latere Sint Adelbertusabdij te Egmond; in 1945 de latere Sint Willibrordusabdij (De Slangenburg) bij Doetinchem; in 1951 werd de abdij van Vaals vanuit Oosterhout opnieuw bevolkt.
Zoals in de meeste kloosters in Nederland zette de terugloop in aantal kloosterlingen en de vergrijzing met name sinds 1965 door. In de zomer van 2006 heeft de communiteit de Paulusabdij uiteindelijk verlaten en is verhuisd naar Stichting Zorgcentrum Zuiderhout in Teteringen, het vroegere missiehuis van de missionarissen van het Goddelijk Woord (Societas Verbi Divini of S.V.D.). Men woont daar met andere congregaties. Bij het missiehuis is een geheel nieuw zorgcomplex gebouwd, dat in 2005 in gebruik werd genomen. De Paulusabdij wordt sinds 2006 van de Benedictijnen gehuurd door Le Chemin Neuf, een katholieke gebedsgemeenschap met oecumenische roeping.
De volgende abten hebben de abdij van Oosterhout geleid: - Dom Jean de Puniet, abt (1910) 1928-1941. - Dom Maximilianus Th.H.M. M�hler, abt 1942-1965. Dom M�hler was aanvankelijk (als abt van Oosterhout) ook nog overste van de priorij van Egmond. - Dom Henricus Petrus (Hein) van Cranenburgh, abt 1965-1985. - Dom Marinus Hendricus Dani�l Maria (Rien) van den Heuvel, abt 1985-heden.
De abdij van Oosterhout werd in 1906-1910 gebouwd volgens ontwerp van Dom Paul Bellot. Het betreft een gesloten carr� van drie etages rond een pandhof, waartegen bij de refter een overhoeks geplaatste vleugel is gebouwd ten behoeve van onder andere de keuken. Op de begane grond van het carr� werden een kapel, een sacristie, een refter, een kapittelzaal en een bibliotheek ingericht. De oorspronkelijk beoogde abdijkerk, waarvan de gerealiseerde kapel de sacristie zou zijn, kon na de troebelen van de Eerste Wereldoorlog niet meer worden gebouwd. Men besloot daarom in 1919-1920 de bestaande kapel uit te breiden met een priesterkoor, eveneens ontworpen door Paul Bellot. In 1920 werd het gewelf van het priesterkoor beschilderd door broeder Fran�ois Mes. Het metselwerk is zowel in- als uitwendig rijk gedetailleerd en doet in sommige gevallen moors aan. In 1939 werd aan de noordzijde van het kloosterpand een gastenkwartier toegevoegd, ontworpen door Dom Hans van der Laan.
In 1948/1949 ontstonden opnieuw plannen voor een abdijkerk, hetgeen in 1954-1955 resulteerde in de bouw van de huidige kruiskerk naar ontwerp van J. Sluymer. Op 24 augustus 1954 had de aanbesteding plaats, waarbij het werk gegund werd aan de firma Mertens en Weterings uit Raamsdonkveer. Op 10 februari 1955 werd de eerste steen gezegend en op 6 juli 1956 werd de kerk geconsacreerd door de bisschop van Breda, mgr. J. Baeten. De kerk ligt vrij ver van het klooster, zodat een lange verbindingsgang noodzakelijk was. Een deel van de gang fungeert nu als sacristie, omdat de beoogde sacristie, ontworpen door J. Sluymer, nooit is gebouwd.
In de tuin zijn, behalve het centraal gelegen kerkhof, diverse bijgebouwen gesitueerd, onder andere een ateliergebouw, in 1927 gebouwd naar ontwerp van pater J. van der Mey, en een garage, in 1935 gebouwd naar ontwerp van A.J. Kropholler. Ten oosten van de abdij staat een kloosterhoeve uit de eerste helft van de negentiende eeuw met een langs de straat geplaatste schuur uit omstreeks 1950, ontworpen door Dom Hans van der Laan.
