Amersfoort, Hof 1 - Sint Joriskerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Joriskerk
Genootschap:	Protestantse Kerk in Nederland
Provincie:	Utrecht
Gemeente:	Amersfoort
Plaats:	Amersfoort
Adres:	Hof 1
Postcode:	3811CJ
Sonneveld-index:	03818
Jaar ingebruikname:	1284
Architect:
Huidige bestemming:	Kerk
Monument status:	Rijksmonument
Hoofdfunctie :	Religieus
Oorspronkelijke bestemming :	Kerk

Plattegrond

opname 1981, André van Dijk, Veenendaal, Kerkenverzamelaar

Geschiedenis

Grote historische stadskerk met toren.

De geschiedenis van de kerk gaat terug tot het jaar 1248. Toen werd een primitieve hofkapel, genoemd naar de schutspatroon Sint Joris, vervangen door een parochiekerk. Van de wellicht laat-romaanse parochiekerk is weinig meer bekend dan dat het onderste deel van de huidige toren van de kerk daarvan onderdeel was. Ongeveer een eeuw later had de kerk het uiterlijk van een kruiskerk in vroeg-gotische stijl. Voorzover valt na te gaan, wordt in het begin van de 15e eeuw begonnen met het verbouwen tot een hallenkerk, waarbij de kerk aan de noord- en de zuidkant wordt uitgebreid en tevens een nieuw en groter koor wordt gebouwd. Nog later wordt de noord- en de de zuidbeuk naar het westen toe vergroot, waarbij de toren geheel in de kerk komt te staan en tevens de noord- en de zuidportalen worden toegevoegd. Met deze laatste verbouwing en uitbreiding komt men gereed in 1534, zodat de Sint Joriskerk eerst sinds die datum het nu bekende uiterlijk heeft van een driebeukige hallenkerk.

Van 1962 tot 1969 is de kerk zowel van binnen als van buiten grondig gerestaureerd. De kerk werd zoveel mogelijk in de oude luister hersteld.

Monumentomschrijving Rijkdienst

Hervormde of Joriskerk. Driebeukige gotische hallenkerk met dieper doorlopend middenkoor en Romaanse toren op zuiderzijbeuk staande. In 1337 tot kapittelkerk verheven. Rijk portaal met verdieping aan de Hofzijde, omstreeks 1500, aan de noordzijde een eenvoudiger portaal. Tegen het koor aan de Langestraat een muurschildering 16de eeuws; Jezus en de H. Veronica met de zweetdoek. Inwendig oxaal rijk versierd omstreeks 1482, in 1844 verminkt, romaans doopvont op een in 1762 vernieuwde voet. In het zuiderzijkoor 23 muurschilderingen van omstreeks 1500, schilderstuk van de regenten van de Joriskerk 1657, tegen de torenmuur "De Klockman" van 1725. In het noorderzijkoor epitaaf voor Jacob van Campen. 17de eeuwse gestoelten en een laatgotische wandbetimmering. Eikenhouten klokkenstoel met klok van G. van Wou, 1489, diam. 153 cm. In de kerk een anonieme klok uit 1724. Mechanisch smeedijzeren torenuurwerk van Dirk de Graaft, 1725, voorzien van elektrische opwinding. Zonnewijzer.

Overige Informatie

St. Joris

Sint Joris was volgens de legende een hooggeplaatste militair, die in de vierde eeuw de marteldood stierf.

In de 11de eeuw werd voor het eerst de strijd met de draak (symbool van het kwaad) aan zijn levensverhaal toegevoegd. Deze draak kreeg geregeld schapen te eten om hem gunstig te stemmen. Toen de voorraad van deze dieren uitgeput was, gaf men de draak kinderen te eten. Op de dag dat de koningsdochter geofferd zou worden, passeerde Sint Joris. Hij doodde de draak en men kon weer opgelucht ademhalen. Sint Joris leende behalve zijn naam aan de hoofdkerk ook zijn wapen aan de stad Amersfoort: een rood kruis op een zilveren veld.

De Sint Joriskerk

De Sint Joriskerk te Amersfoort is mogelijk voortgekomen uit een kapel, die stond bij de hof van de heren van Amersfoort. De heren van Amersfoort bestuurden Amersfoort en omgeving voor de bisschop van Utrecht tot 1259, toen Amersfoort stadsrechten kreeg. Het oudste deel van de kerk is de toren, daterend uit 1190, hoewel de toren oorspronkelijk lager was. In de loop van de eeuwen is de kerk steeds weer uitgebreid tot de kerk in de 16e eeuw het huidige uiterlijk van een driebeukige hallenkerk kreeg. In de middeleeuwen waren de wanden en het gewelf van de kerk rijk versierd met afbeeldingen en ornamenten. Tijdens de Reformatie werden ze overschilderd. Gelukkig is een aantal van deze decoraties bewaard gebleven.

Pronkstuk van de kerk is het gotische oxaal uit ca. 1480 met zijn prachtig gebeeldhouwde versieringen. Oorspronkelijk was dit de afscheiding tussen de kerk en het priesterkoor. Naast Rhenen, heeft van de kerken boven de grote rivieren alleen Amersfoort een dergelijk doxaal.

Orgels

De Sint Joriskerk beschikt over drie orgels. Het Metzler-koororgel uit 1967 dat zich in het koor bevindt, het Metzler-orgelpositief uit 1967 (beschilderd door Antonio Frassen) en het Naberorgel uit 1845.

Naber-orgel

Het Naber-orgel (Rijksmonument) bevindt zich onder de toren. Het werd in 1845 gebouwd door Carl Friedrich August Naber (1797-1861) uit Deventer. Het is het grootste instrument van zijn hand dat bewaard bleef. Bij de bouw gebruikte hij onder andere pijpwerk uit het voormalige orgel, dat in 1638 door de Amersfoortse orgelmakers Van Hagerbeer was vervaardigd met gebruikmaking van het oude, door Cornelis Gerrits in 1551 vergrote orgel. Het orgel werd oorspronkelijk geplaatst op het 15e-eeuwse oxaal. Het oxaal vormt de afscheiding tussen het koor en schip van de kerk. Bij de plaatsing van het orgel werd een deel van de laatgotische balustrade weggebroken.

In 1890 vonden de eerste herstelwerkzaamheden en een dispositiewijziging plaats. In 1903, 1925 en 1935 werkte de Utrechtse firma J. de Koff & Zn. (Utrecht) aan het instrument, waarbij weer enkele registers werden gewijzigd. Van 1969 tot 1972 werd het orgel gerestaureerd door de firma De Koff en verplaatst naar zijn huidige locatie, onder de toren. Na het faillissement van De Koff werd het werk door Flentrop Orgelbouw te Zaandam voltooid. Amper 20 jaar later was opnieuw een restauratie noodzakelijk om het orgel optimaal te laten functioneren. Deze werd uitgevoerd door Flentrop Orgelbouw en betrof vooral windvoorziening, windladen en mechaniek. Tevens vond revisie en herziening van de intonatie van de tongwerken plaats. In maart 1995 werd deze restauratie afgerond.

(Meer info:Orgeldatabase)

Koororgel

Het koororgel, in 1967 door de firma Oscar Metzler & Söhne uit Dietikon (Zwitserland) geleverd, heeft de volgende dispositie: Het positief is in 1967 gebouwd door de firma Oscar Metzler & Söhne (Dietikon/CH). Adviseur bij het ontwerp en de bouw van de beide Metzler-orgels en de eerste grote restauratie van het Naber-orgel was de organist van de Joriskerk, Willem Hülsmann (1911-1989).

2022 - Het Metzler – koororgel in de Joriskerk wordt opnieuw uitgebreid. In het voorjaar van 2022 krijgt het instrument er een zelfstandig pedaal van 4 stemmen bij. De uitbreiding wordt uitgevoerd door Bernhard Edskes Orgelbau te Knonau, Zwitserland. Dit bedrijf heeft het Koororgel al eens eerder uitgebreid met een tweede klavier, een Brustwerk van zes stemmen. Het Metzler orgel is in 1967 gebouwd als één klaviers orgel met tien stemmen. Het krijgt nu een zelfstandig pedaal met drie labiaalregisters (16, 8 en 4 voet) en een Fagot 16 De oplevering zal dit voorjaar plaatsvinden.

Restauratie info

De historische eiken kapconstructies worden aangetast door de bonte knaagkever, waardoor kapverbindingen losraken en de samenhang verloren dreigt te gaan. Door het teloorgaan van de stabiliteit in de kappen en de verbindingen met de trekbalken raken ook de onderliggende gemetselde gewelven ontzet. Een verontrustende scheurvorming is het gevolg. Daarnaast zal een aantal andere onderdelen van de Sint Joriskerk gerestaureerd moeten worden. De noodzakelijke herstelwerkzaamheden leiden tot hoge kosten die slechts gedeeltelijk gedekt kunnen worden uit Rijkssubsidies. De kerk was van 1962 tot 1969 zoals van binnen als van buiten zeer grondig gerestaureerd.

In de media

Uit Het Vaderland, 29 Juli 1938.

De oude St Jorlskerk te Amersfoort, welke op 25 September 1248 werd ingewijd, had aan een restauratie groote behoefte. Met het allernoodzakelijkste is men nu begonnen: den hoofdingang aan de zijde. Het was daar, volgens deskundigen, langzamerhand levensgevaarlijk geworden en de kerkvoogdij had reeds eerder tot de verbetering willen overgaan, maar de middelen ontbraken daarvoor. De St. Joriskerk is oudtijds zeer fraai geweest en was rijk aan kerksieraden, waaronder vijftig altaren. In 1340 is de kerk verbrand. Naderhand is de St Joriskerk verbeterd. In 1729 bleek, dat de eerste serie van de vijf Romaansche pilaren in het noorderdeel van de kerk dringend reparatie noodlg had. Met medewerking van de Groot-Achtbare Heeren van Amsterdam werd een deskundige, de stadsmetselaar Dorsman, naar Amersfoort gestuurd en deze herstelde de pilaren. Die restauratie is nu nog te zien, want het is primitief geschied. Reeds toen is f 2.000 besteed aan de verbeteringen. Op Donderdag 10 Maart 1814, des morgens om half tien stortte de laatste der vijf in Romaanschen stijl opgetrokken pilaren aan de zijde der Groentemarkt in. Een gedeelte muur en gewelf viel mee. Reeds op 20 November 1814 was de restauratie voltooid. Toen in 1840 een nieuw orgel moest geplaatst worden, is het beeldhouwwerk danig verminkt, omdat het orgel te groot was. Thans is de buitenrestauratie begonnen, welke geschiedt zonder rijkssteun. Deze wordt niet geaccepteerd, omdat met de 25 percent vergoeding van de onkosten, die het rijk verstrekt de rechten uit handen gegeven worden. Het mag een voorrecht genoemd worden, dat de kerkvoogdij der St Joriskerk alles zelf ln handen kan houden en de commissie van de kerkvoogden zal niets ongedaan laten, om de prachtige kerk tot haar ouden luister terug te brengen.

Uit Reformatorisch Dagblad, 7 november 2006.

De Sint-Joriskerk in Amersfoort gaat volgend jaar gedeeltelijk in de steigers. De hoofdingang wordt gerestaureerd en ook de houten kapconstructie wordt aangepakt. „Het hout is licht aangetast door de bonte knaagkever”, zegt S.J.H. van Kwawegen, koster en beheerder van de Joriskerk. De houten kap wordt grotendeels vervangen. De bedoeling is rond maart te beginnen met de restauratie. Enkele maanden later gaat dan het opknappen van de hoofdingang van start. „De ornamenten, die van zandsteen zijn, zijn aangetast en deels gescheurd. Dat geldt ook voor de pinakels.” Het is de bedoeling dat ze tijdelijk worden verwijderd om te worden gerestaureerd. De kosten van de restauratie, zo’n 600.000 euro, worden voor een belangrijk deel gefinancierd uit subsidies. Over twee tot drie jaar krijgt de kerk ook van binnen een onderhoudsbeurt. „Het stucwerk wordt dan aangepakt. Dat betekent dat er steigers in de kerk komen.” De Sint-Joriskerk is een rijksmonument. Inclusief de toren is hij van de kerkvoogdij van de hervormde gemeente van Amersfoort. De eeuwenoude kerk staat bekend om zijn orgels en wordt vaak gebruikt voor concerten. De Joriskerk wordt sinds mei bediend door ds. G.D. Kamphuis, die eerder in Amstelveen-Buitenveldert stond. Er zijn twee diensten per zondag. Van Kwawegen: „Er zit een lichte groei in het aantal kerkgangers. Eerder kwamen er elke dienst ongeveer 300 mensen, nu zijn dat er 350 tot 380. We hopen op een groei tot ongeveer 450.”

Uit Reformatorisch Dagblad, 15 juli 2008.

De bonte knaagkever bedreigt de Amersfoortse Sint-Joriskerk. Gerrit van Binnendijk, secretaris van de Stichting Vrienden van de St. Joriskerk, schat dat er ruim 1 miljoen euro op tafel moet komen om de schade die het beestje heeft aangericht te herstellen. Volgens Van Binnendijk is de knaagkever al lange tijd aanwezig in de eeuwenoude eikenhouten kapconstructie van het gebouw. „Onlangs werd pas duidelijk hoe drastisch het diertje heeft huisgehouden.” Balken in de kapconstructie van de kerk zijn van binnenuit opgevreten. Hierdoor worden de gewelven in het gebouw instabiel en zijn scheuren ontstaan. Totale kosten voor renovatie bedragen 1,5 miljoen euro. Van Binnendijk zegt dat er al een half miljoen aan subsidies is toegezegd, maar dat er nog een kleine miljoen euro op tafel moet komen. „We hebben meer dan dertig fondsen aangeschreven en doen een beroep op particulieren en het bedrijfsleven.” De Sint-Joriskerk is 800 jaar oud en is een gezichtsbepalend gebouw in de binnenstad van Amersfoort.

Uit Reformatorisch Dagblad, 11 mei 2010.

Op de plaats van de Joriskerk in Amersfoort staan drie kleurloze kantoorgebouwen. Van het derde staat het betonnen geraamte al overeind. Met bouwkranen wordt het gebouw, zo’n twintig verdiepingen hoog, verder afgemaakt. Dat is het spookbeeld dat de Vrienden van de Joriskerk hebben als het gaat om Hof van Amersfoort in 2025, zo laat een fotomontage op een folder van de stichting zien. De 800 jaar oude kerk in de Amersfoortse binnenstad is dan afgebroken en heeft plaatsgemaakt voor moderne kantoorpanden. De stichting roept belangstellenden op om vriend te worden van de Joriskerk. „De een kent de Joris als concertzaal, een ander als stilteplek, een derde komt er voor de kerkdienst, weer een ander ziet het als zijn taak dit cultureel erfgoed te bewaren voor volgende generaties.” De kerk is dringend aan restauratie toe. De bonte knaagkever heeft de eikenhouten kapconstructies aangetast. De stabiliteit gaat verloren en de gemetselde gewelven raken ontzet. Er is nog 4 ton nodig om de restauratie van in totaal 1,5 miljoen euro af te maken. Vrienden krijgen met hun donatie een gratis toegangspas, kaarten voor het jaarlijkse donateursconcert of een kopergravure van de kerk.

Uit Reformatorisch Dagblad, 11 januari 2011.

De laatste fase van de restauratie van de Sint-Joriskerk in Amersfoort is op 3 januari van start gegaan. De gewelven in het kerkgebouw krijgen een grote beurt. Eind december zijn diverse schilderijen en meubels elders opgeslagen, om ruimte te maken voor de werkzaamheden. Zo komen er grote steigers in de historische kerk in het hart van Amersfoort te staan. Het pleisterwerk in de kerk kan zo onder handen worden genomen. De hervormde gemeente die normaal samenkomt in de Sint-Joriskerk heeft nu tijdelijk onderdak gevonden in De Open Hof aan het Vogelplein. De derde fase zal tien maanden in beslag nemen. Vanaf 1 november moet het gebouw weer beschikbaar zijn voor activiteiten, zo is de verwachting.