Amsterdam, Ruysdaelstraat 39 - Petrus en Paulus

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	H.H. Petrus en Paulus
Genootschap:	Oud-Katholieke Kerk
Provincie:	Noord-Holland
Gemeente:	Amsterdam
Plaats:	Amsterdam
Adres:	Ruysdaelstraat 39
Postcode:	1071XA
Inventarisatienummer:	04917
Jaar ingebruikname:	1914
Architect:	Hartkamp, J.W.F.
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 504689

Geschiedenis

Belangrijke neokerk met toren, waarin een rijke Oud-Katholieke inventaris.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Op een rechthoekige plattegrond gebouwde bakstenen KERK met bijbehorend hekwerk bestaande uit een enkel schip onder een zadeldak met alleen door natuursteen geaccentueerde aanzet-, sluit- en hoekstenen rond de rechthoekige dubbele en driedubbele vensters met bakstenen verdeling. Gevelbekroning met kruis. Neoromaans portaal toegankelijk via een uit drie treden bestaande hardstenen stoep met aan weerszijden kapiteelachtig gelede kolommen op sokkels met versnijding onder een zadeldak met natuurstenen kruis. In het portaal een naar binnen verspringende rij archivolten op natuurstenen kraagstenen boven een rij gemetselde portaalwangen.

Rechthoekige geprofileerde eikenhouten dubbele deur onder een natuurstenen latei waarop geschilderd: 'Oud-Katholieke Kerk'. In het boogveld een door baksteen in drieën onderverdeeld bovenlicht met glas-in-lood.

Links van het portaal een bescheiden halfronde uitbouw, waarin diepgelegen vensters met glas-in-lood, die beneden - in de vorm van een ingesneden sokkel - en boven vijfhoekig geknikt is. Rechts op de hoek een iets uitgemetselde toren met afgeschuinde hoeken. Het bovendeel - onder een zadeldak - is opnieuw enigszins uitgemetseld met in de knik enkele en dubbele mezekouwen. De toren heeft aan drie zijden - uitgezonderd de zuidzijde die is voorzien van een door een bakstenen stijl in tweeën verdeeld venster - vierkante wijzerplaten omlijst door pilasters en kroonlijsten in een niet-klassieke vorm.

Aan weerskanten van het portaal twee sierijzeren hekken.

Interieur

De kerk herbergt een aantal belangrijke interieuronderdelen.

Het hoogaltaar uit het begin van de 18de eeuw bestaat uit een altaartafel en een retabel met altaarstuk. Het retabel heeft de vorm van een barok tempelfront. Een toogvormige opening met schilderstuk en een overstekende kap, die wordt ondersteund door zuilen met composiet kapiteel (acanthusbladeren en Ionische voluten). Op de kap het Lam Gods op boek met zeven zegels; hierachter een wolkenhemel met engelenkopjes waarboven een kroon met lambrequins die overtopt wordt door een kruis met stralen. Aan weerszijden van de wolkenpartij, op vooruitspringende voluten, de symbolen van de vier evangelisten.

Het schilderij (olieverf op doek) stelt de opdracht van Christus in de tempel voor.

Het draaitabernakel bestaat uit hout, marmer en brons. Het ronde tabernakel heeft aan de voorzijde een getoogd paneel met een goud beschilderd middenstuk waarop in gesneden reliëf een kelk met hostie met aan weerszijden een palmboom. De kelk staat op een geprofileerd blad ondersteund door gevleugelde cherubs en voluten. Als het voorpaneel weggedraaid wordt ziet men aan de binnenzijde twee halfronde ruimtes met rood fluweel bekleed en versierd met snijwerk van ranken, cherubs en IHS in stralenkrans, alsmede de H. Geest (duif) in stralen en een medaillon met de voorstelling van Christus, gekroond met doornen. Het draaiende gedeelte is gevat in een tempelachtige ombouw bestaande uit een voetregel met vooruitspringende hoeken waarop marmeren zuilen met Ionisch kapiteel die de bovenbouw dragen. Deze uitspringende bovenbouw is geprofileerd en versierd met eier- en tandlijsten. Tussen de zuilen bevinden zich nissen waarin gevleugelde en knielende engelen. De altaartafel heeft de vorm van een graftombe. De eikehouten preekstoel uit ca. 1750 is geleed en bestaat uit een rond voetstuk met een zich naar boven verjongende stam. Rondom de stam vier uitkragende S-vormige voluten waarop de symbolen van de vier evangelisten. De kuip heeft een met palmet- en acanthusbladeren versierde onderregel en is verder versierd met drie medaillons waarin in reliëf de voorstellingen van Christus, Mozes en Aäron. Tussen de medaillons drie beeldjes van putti met de symbolen van Geloof (kruis), Hoop (anker) en Liefde (hart). Geprofileerde overstekende kapregel waaronder een reliëfrand van acanthusbladeren. Halfronde trap van zes treden. Geschulpte achterwand met twee cherubs en gedrapeerde gordijnen. Enigszins geschulpt rond klankbord met afhangende rand van lambrequins waarop snijwerk van hoornen van overvloed, vruchtenranken, vazen en medaillons waarin heiligenfiguren (bustes): Willibrordus met kerk, Augustinus met brandend hart en een monnik. Op de onderzijde van het klankbord een wit geschilderde duif (H. Geest) in stralenkrans. De neogotische mahoniehouten lezenaar op de kuip met tweepoot op voluutvormige staanders rust op een adelaar met gespreide vleugels. De wit beschilderde houten communiebank uit het eerste kwart van de 18de eeuw in Louis XIV-stijl heeft geprofileerde onder- en bovenregels met vooruitspringende huizen waarop pilasters met lijstwerk. Tussen de pilasters ajour panelen met de volgende voorstellingen: midden: Lam Gods met kruisvaan op boek met zeven zegels; rechts: tafel met toonbroden; links: Ark des Verbonds. Op de twee buitenste panelen vruchtenmanden. De voorstellingen zijn aan beide zijden uitgesneden en omgeven door voluutvormig gebladerte.

Orgel van F.A. Stangenberger, 1915

Een tweeklaviers mechanisch orgel met zelfstandig pedaal, gemaakt door F.A. Stangenberger in 1915. In 1947 is, bij herstelwerkzaamheden, een drietal registers gewijzigd door de firma J.C. Sanders & Zoon uit Utrecht. Bij een restauratie in 2010 door Slooff Orgelbouw (Lekkerkerk) is de oorspronkelijke dispositie van het orgel hersteld.

Waardering

Oud-Katholieke Kerk met bijbehorend hekwerk als hoofdonderdeel van het kerkelijke complex van algemeen belang wegens architectuurhistorisch waarde alsook van typologische en stedebouwkundige waarde. Van zeer grote cultuurhistorische waarde zijn de historische onderdelen van het interieur.

Eveneens van cultuurhistorisch belang is het feit dat de kerk een voortzetting is van een oude statie. Tevens van belang in het oeuvre van J.W.F. Hartkamp.

In de media

Uit Het Nieuws van den Dag, 30 Mei 1913.

Eerste steenlegging Nieuwe Oud-Katholieke Kerk.

Op een terrein aan de voormalige Schagerlaan, nu Ruysdaelstraat, hoek Pieter Baststraat, is gistermiddag in tegenwoordigheid van eenige belangstellenden de eerste steen gelegd, voor een nieuw kerkgebouw van de Oud-Katholieke Kerk alhier.

Onder voorzitterschap van wijlen den bisschop van Haarlem der Oud-Katholieken, dr. J.J. van Thiel, werd reeds voor jaren een commissie gevormd, die pogingen zou aanwenden tot stichting van een nieuwe kerk, ter vervanging van de oude, gevestigd in het huis van ouds „De Ooievaar", in de Barndesteeg. De plannen zijn nu tot uitvoering gekomen. Op de zooëven genoemde plaats zal het nieuwe kerkgebouw verrijzen volgens de plannen van den architect J.W.F. Hartkamp. De eerste steen werd vanmiddag gelegd door den nieuwen bisschop van Haarlem, den heer N. Prins, nadat vooral de pastoor, de heer C.G. van Riel, een oorkonde voorgelezen had, welke later ook ingemetseld werd. Na het volbrengen van de eenvoudige plechtigheid reikte de bisschop den troffel toe aan den pastoor en leden van het kerkbestuur, die ieder drie slagen er mede op den hoeksteen gaven, waarna de bisschop de bouwmeesters machtigde nu verder steen op steen te leggen tot opbouwing van dit huis Gods.

Uit Nieuwe Rotterdamsche Courant, 16 Maart 1926.

B. en W. stellen den raad voor, hen te machtigen tot het doen plaatsen van een openbaar uurwerk in toren van de oud-Katholieke kerk aan de Ruysdaelstraat, hoek Pieter Baststraat; kosten f 1450.

Uit Dichtbij.nl 2 december 2013

De restauratie van de oud-katholieke kerk aan de Ruysdaelstraat 39 nadert haar voltooiing. Vlak voor haar 100 jarig bestaan in 2014 is de kerk van binnen geheel gerenoveerd. Het rijksmonument heeft nieuw stucwerk gekregen, is opnieuw geschilderd, kreeg een nieuwe belichting, en ook een drietal schilderijen uit zijn interieur werden gerestaureerd.

Uit Reformatorisch Dagblad 8 mei 2014

Het kerkgebouw van de oud-katholieke parochie aan de Ruysdaelstraat in Amsterdam is grondig gerestaureerd. De kerk is dit jaar een eeuw oud. Het vorige (oorspronkelijk rooms-katholieke) kerkgebouw, aan de Barndesteeg, functioneerde van 1705 tot 1914, deelt mgr. Dirk Jan Schoon, bisschop van Haarlem en pastoor van de parochie, desgevraagd mee.

„Vanaf het einde van de zestiende eeuw was de gereformeerde kerk de heersende in Amsterdam en was de openbare godsdienstuitoefening van andere kerkgenootschappen verboden. Maar er zijn altijd katholieken in de hoofdstad gebleven. In de zeventiende eeuw waren er zelfs 60 „paepsche vergaderplaatsen” bekend. In de achttiende eeuw kwamen de katholieken in 25 schuilkerken bijeen, waaronder in de Barndesteeg. Deze kerk koos in het binnenkerkelijke conflict de kant van de bisschoppelijke cleresie, waaruit de Oud-Katholieke Kerk is voortgekomen.”

Dat de oud-katholieke parochie honderd jaar geleden de kerk aan de wallen verliet, was niet vanwege de opkomst van de prostitutie, zegt Schoon. „Die bestond al vanaf de middeleeuwen rond de Oude Kerk. Maar het gebouw aan de Barndesteeg verkeerde in slechte staat en de buurt ging achteruit door de komst van industriële bedrijvigheid. En de keus voor de Ruysdaelstraat, een mooie toenmalige nieuwbouwbuurt in Zuid, is een goede gebleken.” Het huidige kerkgebouw, een rijksmonument, is de laatste jaren opgeknapt. Het interieur was het laatste aan de beurt. „Het dak, het orgel, de rest van het interieur en de schilderijen zijn onder handen genomen. We kunnen er weer honderd jaar tegen.”