Haarlem, Leidsevaart 146 - Kathedrale Basiliek St. Bavo

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Kathedrale Basiliek St. Bavo
Genootschap:	Rooms-Katholieke Kerk
Provincie:	Noord-Holland
Gemeente:	Haarlem
Plaats:	Haarlem
Adres:	Leidsevaart 146
Postcode:	2013HA
Sonneveld-index:	05519
Jaar ingebruikname:	1898
Architect:	Joseph Cuypers (1861 - 1949), m.m.v. Jan Stuyt (1868 - 1934) en Pierre Cuypers Jr (1891 - 1982)
Huidige bestemming:	kathedrale basiliek
Monument status:	Rijksmonument 19555

Geschiedenis

opname 22-04-2008 foto. Edward Ippel. Hoorn.

Buitengewoon belangrijk, indrukwekkend, volstrekt uniek groot kerkgebouw, met dubbeltorenfront en kruisingkoepel, en oneindig veel interessante details, zowel buiten als binnen. Naar afmetingen is dit nu het op één na grootste rooms-katholieke kerkgebouw van Nederland, na de St. Janskathedraal in 's-Hertogenbosch. Tevens is het de enige nieuwgebouwde r.k. kathedraal in Nederland, die tot op heden nog als zodanig functioneert.

De St. Bavokathedraal werd gebouwd in drie fasen tussen 1895 en 1930. De stad Haarlem kreeg in 1559 een bisschopszetel. De huidige Grote of St. Bavokerk aan de Grote Markt fungeerde vanaf toen als kathedraal. Sinds de Reformatie is die kerk in handen van de protestanten.

Na het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in 1853 werd Haarlem weer een bisschopsstad. De St. Jozefkerk aan de St. Jansstraat heeft vanaf toen tot 1898 als kathedraal gediend. Deze neoclassicistische kerk was spoedig voor de kathedraalfunctie te klein en het bisdom kon een grotere en representatieve kathedraal goed gebruiken. Zodoende kwam de huidige kathedraal aan de Leidsevaart, ten zuidwesten van de binnenstad, tot stand. De architect was Joseph Cuypers (1861 - 1949), zoon van de bekende architect Pierre Cuypers (1827 - 1921). Tijdens de eerste bouwfase was Jan Stuyt (1868-1934), zijn latere compagnon, hoofdopzichter. Op 2 mei 1898 werd het toen gebouwde deel (koorpartij) ingewijd door Mgr. Bottemanne, de toenmalige bisschop van Haarlem. In 1902-'06 volgde de bouw van dwarsschip, vieringkoepel en schip en in 1928-'30 tenslotte de afbouw van westtorens en portalen (zie ook beschrijving onder). Tijdens de laatste twee bouwfasen is het oorspronkelijke ontwerp van Cuypers op diverse plaatsen gewijzigd uitgevoerd.

Daardoor ontstond het huidige, zeer eclectische, en voor de r.-k. kerkbouw van die tijd ongebruikelijke en vernieuwende geheel (zie onder). De Kathedraal is in 1948 tot Basiliek verheven, wegens het toen 50-jarig bestaan van het hieronder genoemde, in 1898 voltooide en in gebruik genomen gedeelte. De restauratie van deze (uiterst belangrijke en unieke) kerk vindt in etappes plaats vanaf najaar 2010, waarbij delen van het interieur tijdelijk ontoegankelijk zijn geweest. In 2011-2012 is de eerste fase (van het dwarsschip en de koepel) uitgevoerd. Vervolgens is in 2013 het hoogkoor gerestaureerd. Als laatste worden in 2015-2017 het schip en de westtorens aangepakt.

Vanaf 2020 wordt deze kerk in recentere publicaties "De KoepelKathedraal" genoemd. Dat klinkt en blijkt ruim populairder dan de vroegere benaming "De Kathedrale Basiliek". Op de bijbehorende website met deze naam wordt de Koepelkathedraal terecht vergeleken met 4 andere unieke kerken "in de wereld" uit de periode 1850 - 1950: 1. Sagrada Familia, Barcelona (wel basiliek, geen kathedraal); 2. Sacré-Coeur, Parijs (wel basiliek, geen kathedraal); 3. Westminster Cathedral, Londen (wel kathedraal, geen basiliek); 4. Nationale Basiliek van het Heilig Hart, Brussel (geen kathedraal).

Een helaas onterechte bewering op deze website is / was die, dat de Koepelkathedraal groter zou zijn dan de Dom van Keulen. Die echt unieke, kolossale kathedraal is ruim langer, breder en hoger (beide torens en vieringtoren) dan de Koepelkathedraal. Bovengenoemde vergelijking met 4 kerken uit 1850 - 1950 bevat alleen R.K. kerken in Europa. Met name in de USA en Canada bestaan enkele, ook niet -R.K., kerken / kathedralen van vergelijkbare omvang en monumentaliteit uit die periode: 1. Cathedral of St. John the Divine ( Episcopal), New York City (nu nog altijd onvoltooid en daardoor (misschien) extra interessant); 2. St. Patrick Cathedral (R.K.), 3. New York City; Shrine of the Immaculate Conception (R.K.), Washington; 4. Washington National Cathedral (Episcopal) (voltooid in 1990); 3. Cathédrale Basilique Notre-Dame, (R.K.) Montréal, Canada; 4. Oratoire St. Joseph (R.K.), Basiliek, Montréal.

In Noord- en Zuid-Amerika, en Azië, en Australië, en Afrika bestaan vast meer monumentale kerkgebouwen met de omvang en allure van De Koepelkathedraal. Nader te onderzoeken.

De Basilique Notre-Dame de la Paix de Yamoussoukro is een katholieke kerk in Yamoussoukro, de hoofdstad van Ivoorkust. Een uiterst omstreden en banaal initiatief. De basiliek werd op initiatief van president Félix Houphouët-Boigny in de periode 1985 tot 1989 gebouwd en heeft 300 miljoen dollar gekost. Het oorspronkelijke ontwerp was gebaseerd op de Sint-Pietersbasiliek in Vaticaanstad. Op 10 september 1990 werd de basiliek ingewijd door paus Johannes Paulus II. De kerk wordt bediend door de pallottijnen. Deze basiliek is geen kathedraal. De nabijgelegen Kathedraal van Sint-Augustus is de zetel van de bisschop van Yamoussoukro. Het Guinness Book of Records stelt dat de kerk de grootste is ter wereld. De basiliek heeft 7.000 vaste zitplaatsen, maar kan in totaal 18.000 bezoekers herbergen. Het gebouw is 158 meter hoog en is de hoogste koepelkerk en de op een na hoogste kerk ter wereld.

2021 De beide westtorens van de Koepelkathedraal zijn voorzien van elk 4 vlaggenmasten, waaraan op feestdagen vlaggen hangen.

Beeldengroep

Poepende mannetje

Het meest spraakmakende beeld van de beeldengroep is wel het beeld van, wat in de wandelgangen zo genoemd wordt, het poepende mannetje. Gezeten boven een steunbeer, boven de sacramentskapel, zit het mannetje met beide handen aan het hoofd en nogal benauwd kijkend.

Het verhaal gaat dat het een bouwvakker moet voorstellen, die terwijl hij op een flinke hoogte aan het werk was, last van hoge nood kreeg en al rondkijkend een plek zocht om zijn behoefte te doen. Daarbij werd hij betrapt door mijnheer pastoor die kwam kijken hoe het met de bouw stond. De toevoeging van een dergelijk beeld aan de beeldengroep op zo'n enorm gebouw, naar ontwerp van een gerenommeerd architect, zou zeer waarschijnlijk geen goedkeuring hebben gekregen. Het werkelijke verhaal staat uitgebreid in onderstaande link:

Het werkelijke verhaal van het poepende mannetje

Monumentomschrijving Rijksdienst

KATHEDRALE BASILIEK van St. Bavo. 1895-1930, Joseph Cuypers (1861 - 1949). Koor 1895-1898, transept, kruisingstoren en schip 1902-1906, westtorens 1927-1930. Driebeukige kruisbasiliek met koepel en twee westtorens, kapellen langs de zijbeuken en straalkapellen rond de kooromgang. Markeert de overgang van de neogotiek naar een nieuwe kerkelijke bouwkunst. Eclectisch bouwwerk met motieven, ontleend aan het romaans, de vroege Franse gotiek, Moorse en Assyrische versieringsvormen, de art nouveau en aan de eigentijdse bouwtrant van Berlage en De Bazel. Decoratie en aankleding o.a. door F.W. Mengelberg, J.P. Maas, Mari Andriessen (beeldhouwers), Jan Toorop en Han Bijvoet (tegeltableaux), Lambert Lourijssen (mozaïeken Sacramentskapel), Antoon Molkenboer, Jan Eloy en Leo Brom (edelsmeden), Jules Dobbelaere, Dom Jac. van der Meij en Han Bijvoet (glazeniers).

Het oorspronkelijke orgel met drie manualen en vrij pedaal, in 1923 gemaakt door de Gebr. Adema te Amsterdam voor de r.-k. Willibrordus buiten de Veste in Amsterdam, is in 1971 overgeplaatst naar de St. Bavokathedraal in Haarlem. Nadien uitgebreid met een vierde manuaal door de fa. Schreurs te Amsterdam. Mechanisch torenuurwerk.

De voormalige, halfrond afgesloten DOOPKAPEL, teruggerooid gesitueerd aan het westelijk uiteinde van de sacristie, wordt door een kegelvormig dak bekroond en wordt tevens begrensd door de ronde zuidwestelijke traptoren.

In de media

Uit Het Nieuws van den Dag, 10 Februari 1896.

De Kathedraal te Haarlem, welke gebouwd wordt aan de Leidschevaart, zal in 1898 reeds zóó ver gereed zijn, dat daarin dienst kan gedaan worden. Omtrent deze kerk — welke de nieuwe St. Bavo zal heeten en ter gedachtenis aan het 25-jarig priesterschap van Mgr. Bottemanne, den Bisschop van Haarlem, gesticht wordt — kunnen wij de volgende bijzonderheden mededeelen: De Kathedraal zal, wat lengte en breedte betreft, — 100 en 40 meter — ongeveer zoo groot worden als de Notre-Dame te Parijs en in den vroeg-gothischen stijl, gelijk weleer de kerken aan den Rijn, gebouwd worden. Van de 12 torentjes rondom het gebouw zullen de twee torens, de frontzijde flankeerend, 80 à 100 meter hoog worden, en boven het middenschip zal zich een koepel verheffen van 70 meter, staande op vier kolossale pijlers, rustende elk op 100 palen. De oostzijde der Kathedraal moet 7 transkapellen bevatten.

De inwendige bouw zal met gelen siersteen geschieden, wat in ons land nog nergens voorkomt. Bovendien wordt de rijke ornamentiek van verglaasd, bleekkleurig terracotta, de vrij staande kolommen en kolonetten uit Labrador-graniet vervaardigd. Ook zal het orgel met koor, in tegenstelling met andere R.K. kerken, in de transept geplaatst worden. De Kathedraal moet, wanneer zij geheel gereed is, 1600 menschen kunnen bevatten. De stoute ontwerper is de Heer Joseph Cuypers (1861 - 1949), te Amsterdam. Nog dient vermeld te worden, dat de steigers, voor den bouw benoodigd, als in vroeger tijden, zigzagsgewijze naar boven oploopen, en daardoor een grooter weerstandsvermogen bieden.

Uit Het Vaderland, 16 September 1924.

Voltooiing der nieuwe St. Bavo-kerk te Haarlem.

In het bisdom Haarlem heeft zich een comité gevormd onder voorzitterschap van den vicaris-generaal mr. Möllmann om den afbouw der kathedrale kerk van Haarlem mogelijk te maken. Men hoopt dat tegen het zilveren bisschopsjubileum van mgr. Callier, 28 October 1928, de twee torens met de klokken voltooid zullen zijn.

Uit Reformatorisch Dagblad, 28 juni 2011.

De Roosendaalse architect Geert van der Aa is vorige week in de Sint-Bavo-kathedraal in Haarlem uitgeroepen tot winnaar van de innovatiewedstrijd Holy Warming. De wedstrijd is een initiatief van Nudge, een organisatie die een duurzame samenleving sneller dichterbij wil brengen. Dit keer was de vraag hoe monumentale kerkgebouwen zoals de Bavo kunnen besparen op energie. Van der Aa stelt dat dit kan door in de kelders van de Bavokathedraal een datacenter van een commercieel bedrijf te huisvesten. Met zijn „uiterst originele en innovatieve ontwerp ”Church on a Cloud” helpt hij niet alleen de ict-industrie maar voorziet hij ook het monumentale kerkgebouw aan een duurzame klimaatbeheersing”, zo vindt de jury. De winnaar kreeg een cheque van 5000 euro overhandigd.

Met een datacentrale in de kerk slaat de architect twee vliegen in één klap. Met de koude lucht uit de kerk worden de computers gekoeld. De verwarmde lucht wordt daarna teruggeleid en brengt de kerk op een aangename temperatuur. Door gebruik te maken van deze restwarmte hoeft de Bavo niet te investeren in een nieuwe warmtebron als vervanging van de oude ketel op stookolie.

De jury moest uit veertig inzendingen afkomstig van bouwconcerns, monumentenspecialisten, architectenbureaus, studententeams en creatieve consumenten, kiezen. Alle inzendingen zijn de komende maand te zien in de Sint-Bavokathedraal, Leidsevaart 146 te Haarlem.

De jury bestond onder anderen uit pastoor Van Ogtrop van de Sint-Bavo, Dionne Limpens (expert op het gebied van klimaatbeheersing in monumentale kerken), Ernst van der Kleij (beleidsadviseur cultureel erfgoed provincie Noord-Holland) en Henk van Boxtel (expert bij het Bisschoppelijk Adviesbureau Bouwzaken) en stond onder voorzitterschap van oud-premier Lubbers.

Uit R.K. Nieuws.net d.d. 20 juni 2013

De beeldengroep op de gevel van het hoogkoor van de kathedrale basiliek Sint-Bavo in Haarlem aan de zijde van de Leidsevaart verkeert in slechte staat. Dinsdag zijn de drie beelden, Jezus, Mozes en Henoch, los gezaagd en naar beneden getakeld. Hiervoor werd Nederlands grootste mobiele torenkraan ingeschakeld die met 10 ton hijsvermogen de klus eenvoudig klaarde. In het kader van de grootscheepse restauratie van deze immense kerk is nu het Hoogkoor aan de beurt en worden zowel binnen als buiten de nodige werkzaamheden verricht.

Deze drie sculpturen sieren de achterkant van de kerk, precies boven het bisschoppelijk altaar dat binnen op die plek is gepositioneerd. De sculpturen hebben de tand des tijds niet goed weten te doorstaan. De Franse Euville-steen waaruit ze in de jaren voor 1898 door het atelier van beeldhouwer Cuypers te Roermond zijn gehouwen, kan minder goed tegen het Hollandse klimaat dan destijds werd verwacht. Drie nieuwe beelden, exacte kopieën van de originelen, komen op hun plaats terug. De Christusfiguur zal zelfs in oorspronkelijke luister worden gesierd – met gouden bekleding – zoals hij bedoeld is.