,s-Gravenhage, Elandstraat 194 - O.L. Vrouw Onbevlekt Ontvangen

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	O.L. Vrouwe Onbevlekt Ontvangen kerk
Genootschap:	Rooms-Katholieke Kerk in Nederland
Provincie:	Zuid-Holland
Gemeente:	's-Gravenhage
Plaats:	's-Gravenhage
Adres:	Elandstraat 194
Postcode:	2513GX
Sonneveld-index:	00522
Jaar ingebruikname:	1892
Architect:
Huidige bestemming:	Kerk
Monument status:	Rijksmonument
Hoofdfunctie :	Onbekend
Oorspronkelijke bestemming :	Kerk

Geschiedenis

Buitengewoon belangrijk, groot, imposant, beeldbepalend en monumentaal kerkgebouw, met dubbeltorenfront, en met kathedraalallure. De grootste R.K. kerk in Den Haag. Bijnamen "Elandstraatkerk" (door de parochie) en "Elandkerk" (in de volksmond).

De oprichting van de parochie Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen in de Haagse Zeeheldenbuurt was aan het eind van de negentiende eeuw noodzakelijk, omdat de stad zich toen in noordwestelijke richting uitbreidde. De nieuwe parochie is ontstaan door inzet van kapelaan H.J.H. Marijnen van de St. Theresia van Avilaparochie in de binnenstad. Naar een ontwerp van architect Molenaar werd in 1892 een nieuwe kerk van Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen gebouwd aan de Elandstraat. Op 1 december 1892 is de nieuwe kerk geconsacreerd.

Deze kerk verving een tijdelijke noodkerk. In die noodkerk bouwden de Gebr. Muller uit Reifferscheid een orgel dat bij de ingebruikname van de nieuwe kerk in 1892 meeverhuisde naar de nieuwe kerk. Pas in 1905/1906 bouwden de Gebr. Franssen uit Roermond een nieuw orgel in de nieuwe kerk. In de loop van de jaren is er wel wat veranderd aan dit orgel. Na de restauratie van de kerk in 1996 werd besloten ook het orgel te restaureren. Adema’s kerkorgelbouw te Hillegom voerde die restauratie uit. En zondag 15 mei 2011 is het gerestaureerde Franssen-orgel feestelijk in gebruik genomen.

De kerk wordt algemeen beschouwd als het absolute hoofdwerk van architect Nicolaas Molenaar. Het is een grote neogotische kerk met dubbeltorenfront ( torens 72 m) en klaverbladvormige transept- en koorpartij, met lagere transept- en kooromgangen. Stilistisch is het geheel ontleend aan onder andere de vroeggotische bouwkunst in Noord-Frankrijk en de laatromaanse bouwkunst in het Duitse Rijnland. De prachtige inventaris is vrijwel geheel intact.

In december 2017 is feestelijke aandacht besteed aan het 125-jarig bestaan van dit kerkgebouw.

De kerk kwam op 18 februari 2022 in het nieuws, toen de spits op de linker fronttoren tijdens de storm Eunice zichtbaar heen en weer bewoog. Omwonenden in de directe omgeving van de kerk moesten hierdoor twee keer tijdelijk hun huis verlaten. Een dag later werd de spits bij een provisorische reparatie gezekerd.

2023 - De katholieke kerken aan de Elandstraat en de Beeklaan gaan op termijn dicht. Teruglopend kerkbezoek en verminderde inkomsten zijn de hoofdoorzaken.

Monumentomschrijving Rijksdienst

R.K. KERK van Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen gebouwd in 1891-1892 naar neogotisch ontwerp van Nicolaas Molenaar.

Omschrijving

Driebeukige neogotische kruisbasiliek met een in plattegrond klaverbladvormige oostpartij, waarbij zowel de apsis als de transeptarmen veelhoekige sluitingen met omgang bezitten. De beide westtorens, begeleid door traptorens, worden bekroond door frontalen en achthoekige naaldspitsen. Houten vieringtoren met hoge naaldspits. In de westgevel een roosvenster boven het door archivolten gelede hoofdportaal dat bekroond wordt door een beeld van de Onbevlekte Ontvangenis uit 1893. Galerijen boven de zijbeuken, die zich voortzetten rond de transeptarmen en over de westelijke travee van het schip. De kerk bezit ronde pijlers met gebeeldhouwde bladkapitelen. In het schip ronde scheibogen, waarboven de galerijen zich naar het schip openen door per travee gekoppelde spitsbogen op deelzuiltjes met daarboven een oculus met vierpas, het geheel gevat in een spitsboog. Hierboven het nissentriforium en de venstertripletten van de lichtbeuk. Aan weerszijden van het priesterkoor bevinden zich hoge zijkapellen. De zevenzijdig gesloten apsis bezit een lage omgang waarvan de scheibogen gedragen worden door gedrongen zuilen van gepolijst graniet. In de koorsluiting hoge lancetvensters. De kerk is geheel overkluisd door gemetselde kruisribgewelven. De sacristie, aan de noordzijde van het koor, bezit een rijke neogotische betimmering.

opname 09-08-1998 © JvN

De oorspronkelijke inrichting, polychromie en beglazing zijn nog vrijwel volledig aanwezig. De polychromie, uitgevoerd naar het ontwerp van F.S. Stoltefus, dateert uit 1907-1912. De 66 gebrandschilderde ramen zijn grotendeels vervaardigd door het atelier Nicolas te Roermond tussen 1892 en ca. 1902. Tot de inventaris behoren onder meer: hoogaltaar en drie zijaltaren met gebeeldhouwde retabels, H. Hart-altaar waarvan de retabel is verwijderd, alle vervaardigd kort na de bouw van de kerk door het Haagse atelier Te Poel en Stoltefus, communiebank en preekstoel (klankbord verwijderd), gebeeldhouwde kruiswegstaties, eveneens van het atelier Te Poel en Stoltefus, zes biechtstoelen met beelden geleverd tussen 1901 en 1903, door atelier J.W. Ramakers en Zonen Beeldhouwers te Geleen, doopvont met bronzen deksel door Jan Eloy Brom (1934). De kerk bezit voorts een aantal heiligenbeelden uit verscheidene perioden.

Het orgel in neogotische kas, staande op de koortribune boven de galerij tegen de westgevel, is vervaardigd in 1906 door de orgelbouwer Gebr. Franssen (Roermond) en in 2010 gerestaureerd door Adema's Kerkorgelbouw (Hillegom).

Klokkenstoel met gelui bestaande uit vier gietijzeren klokken van de Duitse gieter Schilling & Lattermann te Lauchammer, 1928, diam. resp. 191, 158,5, 140,5 en 124,5 cm. Mechanisch torenuurwerk, Eijsbouts te Asten, circa 1920.

Waardering

Neogotische kruisbasiliek, hoofdwerk van Nic. Molenaar, met nog grotendeels bewaard gebleven kerk-interieur met bijbehorende en later toegevoegde inventaris-onderdelen van algemeen belang wegens architectuur-, kunst- en cultuurhistorische waarde; tevens van stedebouwkundige waarde wegens de markante, hoge fronttorens.

Dit is één van de ongeveer tien grootste, monumentaalste, neogotische/neoromaanse kerken, die in Nederland nu nog bestaan (samen met o.a. Hilversum St. Vitus, Haarlem R.K. Kathedrale Basiliek St. Bavo, Lisse ,St.Agathakerk, Eindhoven St. Catharina; St. Joris, Veghel St. Lambertus, Uden, St. Petrus).

In de media

Uit Het Vaderland, 26 September 1927.

Blijkens een door een comité uit verschillende in de parochie bekende personen verzonden circulaire, maakt men zich in genoemde parochie van de Elandstraat op, om het 50-jarig bestaan van kerk en parochie in juni 1928 luisterrijk te vieren. Het kerkelijk gebied der O.L. Vrouweparochie strekte zich 50 jaar geleden uit van de Veenlaan (de tegenwoordige Toussaintkade), in westelijke richting der stad en werd verder begrensd door de zee en het parochiaal gebied van Loosduinen en Scheveningen.

De Veenkade was grootendeels nog onbebouwd. In de in aanbouw zijnde Da Costastraat verrees de hulpkerk ter plaatse, waar zich thans het schoolgebouw bevindt, benevens de daaraan grenzende pastorie, hoewel thans vergroot, nog grootendeels intact gebleven.

Pater de Rijk S.J. was hier door de kerkelijke overheid belast geworden met de voorbereidende maatregelen tot stichting der hulpkerk, welke aanvankelijk als bijkerk van St. Theresia in het Hooge Westeinde bedoeld was.

Niet lang daarna werd hier evenwel een zelfstandige parochie gesticht, waartoe als eerste pastoor werd aangewezen pater H.J. Marijnen, destijds kapelaan in het Westeinde. De naam van pastoor Marijnen zal in den Haag steeds in dankbare herinnering blijven voortleven. In de hal van het R.K. Ziekenhuis aan het Westeinde, treffen we een gedenksteen, waarop ook hij als de stichter van deze voor 's Gravenhage zoo zegenrijke instelling, dankbaar herdacht wordt. Hij werd door pastoor P. Maas als herder der O.L.V. kerk opgevolgd. Meer bekendheid genoot diens opvolger, pastoor Jul Philippens S.J. Deze was het, die de voorbereidende plannen tot den bouw van den grootschen tempel aan de Elandstraat tot uitvoering bracht. Het machtige bouwwerk, een meesterstuk van onzen genialen stadgenoot Nic. Moolenaar Sr., in gotisch-Romaanschen stijl opgetrokken, mag, ook wat uiterlijk betreft, een sieraad der residentie genoemd worden. Talrijk en kostbaar zijn de versieringen, in dezen tempel aangebracht. Altaren, preekstoel, communiebank, geheeldbouwde staties, en gebrandschilderde vensters, getuigen van den grooten kunstzin van den toenmaligen herder en verkondigen nog luid den lof van het voormalige atelier voor kerkelijke kunst der firma Te Poel en Stoltefus, die dezen tempel inwendig geheel installeerde.

Vermelden we nog het pastoraat van pastoor B. von Bönninghausen, thans rustend priester aan de pastorie in het Westeinde, die reeds in 1889 als kapelaan aan de noodkerk verbonden, en later als pastoor een groot deel van zijn priesterlijk leven hier doorgebracht heeft.

Talrijk zijn de instellingen op velerlei gebied, die in den loop der tijden binnen dit parochiegebied gesticht zijn. We vermelden hier de scholen aan Prins Hendrik- en Tasmanstraat, de jongensschool in de Da Costastraat, de Mariastichting (Toussaintkade), het Kinderhuis in de Bilderdijkstraat, het Alphonsuspatronaat in de Elandstraat, de Juliana-stichting Sweelinckplein, het Zusterhuis Helmersstraat, enz.

Gelijk gemeld is, ligt het in de bedoeling van het feestcomité, waarvan pastoor J. Jorna, de tegenwoordige herder, eere-president is, het feest volgend jaar op waardige wijze te vieren. Plannen bestaan, om te dier gelegenheid in de torens, welke het kerkgebouw sieren, een stel nieuwe klokken als feestgeschenk op te hangen.