,s-Hertogenbosch, Emmaplein 43 - Leonardus (1905 - 1971)

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	St. Leonarduskerk
Genootschap:	Rooms Katholieke Kerk
Provincie:	Noord-Brabant
Gemeente:	's-Hertogenbosch
Plaats:	's-Hertogenbosch
Adres:	Emmaplein 43
Postcode:	5211VV
Inventarisatienummer:	07730
Jaar ingebruikname:	1905
Architect:	Dony, J.
Huidige bestemming:	gesloopt
Monument status:	geen

Geschiedenis

Dit was een uiterst mooie, belangrijke, georiënteerde, beeldbepalende neogotische kerk met dubbeltorenfront en hoge dakruiter op de kruising.

Hoofdwerk van J. Dony.

Grote, driebeukige neogotische kruisbasiliek met ver uitspringend dwarsschip, schoorbogen en twee westtorens met achtkantige lantaarns met spitsen. Ronde natuurstenen pijlers met bladkapitelen. Het ontwerp greep stilistisch terug op de Franse, dertiende-eeuwse gotiek. Het interieur was overdekt door gemetselde kruisribgewelven.

Herbouwd na oorlogsschade WO II.

Als gevolg van ontvolking van de wijk buiten gebruik gesteld begin jaren 1970. Gesloopt in voorjaar 1973.

Dit was de eerste R.K. parochiekerk, die buiten de oude stadsomwalling van 's-Hertogenbosch werd gebouwd in de wijk het Zand, westelijk van de binnenstad gelegen tussen de Dommel en de spoorlijn, met treinstation. In 1902 werd aan 'bouwpastoor' G. van der Kant de opdracht gegeven om te komen tot de oprichting en bouw van een nieuwe parochie met parochiekerk voor deze nieuwe wijk. De kerk werd ontworpen door de Bossche architect J. Dony en gebouwd tussen 1903 en 1905. Op 18 september 1905 werd de kerk door mgr. van de Ven geconsacreerd. De kerk kreeg Leonardus van Veghel als patroon. Deze geboren Bosschenaar was in 1572 een van de pastoors van Gorcum en met 18 andere priesters werd hij op 9 juli 1572 om het leven gebracht door een groep fanatieke geuzen; de Martelaren van Gorcum. Als martelaren voor het geloof werden zij allen heilig verklaard.

Voor de Tweede Wereldoorlog groeide de parochie uit tot ruim 8000 parochianen.

In heel het bestaan van de parochie (1905 -1972) heeft de parochie slechts twee pastoors gekend. Voor de oorlog was dat pastoor Van der Kant en na de oorlog werd dat pastoor Ras.

De bevrijding van de stad in oktober 1944 leidde tot grote schade. Vooral in de wijk Het Zand werd heftig gevochten. Behalve de vele doden die er te betreuren vielen ging o.a. het station geheel verloren, en de St. Leonarduskerk liep flinke schade op. Pas in oktober 1946 kon de herstelde kerk (kosten meer dan een half miljoen gulden) weer in gebruik worden genomen.

Door vergrijzing en herbestemming van woningen liep het aantal parochianen in de jaren 1960 terug van 8000 tot 2500. In combinatie met het teruglopend kerkbezoek adviseerde een commissie om het aantal parochiekerken in de binnenstad en de wijk Het Zand te verminderen, en in een jaar tijd werden drie kerken gesloten, waaronder de St. Leonarduskerk (per 2 januari 1972). De parochianen waren voortaan aangewezen op de Capucijnenkerk in de wijk het Zand, die de status van binnenstadsparochiekerk kreeg.

N.B. De andere twee in 1971 gesloten kerken waren de St. Jozefkerk en de St. Pieterskerk.

Ruim een jaar later, in het voorjaar van 1973, werd de Sint Leonarduskerk gesloopt.

Op het Emmaplein staat nog wel een monumentaal Heilig Hartbeeld uit 1925. Dit gedenkteken is Rijksmonument 522453.
In Bergen op Zoom staat een vergelijkbaar Heilig Hartbeeld, naast waar de gesloopte St. Jozefkerk stond.

Beschrijving Heilig Hartbeeld

Inleiding

Het HEILIG HARTBEELD is gelegen aan een tot plein verbrede hoofdweg van de wijk het Zand. Het beeld is gesitueerd aan de oostelijke zijde van dit rechthoekige plein. Aan het begin van de jaren twintig van 20ste eeuw werd in 's-Hertogenbosch een speciale Heilig Hartstichting opgericht, die als doelstelling had de financiering van een Heilig Hartbeeld in de Bossche binnenstad te organiseren. De stichting wilde het beeld oorspronkelijk plaatsen in het plantsoen aan de Stationsweg. Uiteindelijk werd het beeld geplaatst op het Julianaplein, waar het in 1925 werd onthuld. Het ontwerp werd geleverd door de Bosschenaar Dorus Hermsen (1871-1931), het werd uitgevoerd door beeldhouwer Aloys de Beule. Het bronzen beeld werd gegoten door bronsgieterij Van de Vogel uit Gent. Het vertoont stijlelementen van de Neo-Gotiek, de sokkel is uitgevoerd in een Neo-Barokke vormentaal. In 1939 werd het geheel overgeplaatst naar het Emmaplein.

Omschrijving

Het beeld heeft een hardstenen, getrapte basis met een onregelmatige plattegrond met afwisselend rechte en afgeronde hoeken. Voor het beeld is deze basis voorzien van een mozaïek met een voorstelling van een vis en een mand met broden en de tekst "God bij ons". Het Heilig Hartbeeld staat op een zandstenen sokkel met driedelige geleding, waarbij het middendeel hoger is opgetrokken dan de flankerende sokkelgedeelten. Aan weerszijden van de sokkel een laag gebogen muurtje, eindigend in twee hoekblokken, waarboven bronzen bloembakken zijn geplaatst. Het bronzen Heilig Hartbeeld volgt de opbouw van de sokkel: boven het hoge middengedeelte het beeld van de zegenende Christus. Aan weerszijden hiervan, geplaatst op de lagere sokkelgedeelten een knielende arbeider met hamer (links) en een knielende vrouw met een kind op haar armen. Op twee hoeken van de sokkel bevinden zich kleine beelden: op de noordwestelijke hoek een beeldje van een vrouwelijke heilige, op de zuidoostelijke hoek een beeld van Benedictus. Op de overige twee hoeken van de sokkel zijn de beelden verwijderd. Op de voorzijde van de sokkel een bronzen tekstband, waarop de tekst: "Caritate/ Perpetua/ Dilexi/ Te/ Ideo/ Attraxi/ Te/ Miserans/ Jer. 31-3". Aan de achterzijde van de sokkel een bronzen reliëf, voorstellende de evangelist Johannes, gezeten op een troon. Aan weerszijden van de getroonde evangelist een tweetal wapenschilden (verwijderd). Hieronder een tekstband: "In het jubeljaar MCMXXV toen Pius XI Paus van Rome was en Arnoldus van Diepen Bisschop van 's-Hertogenbosch werd dit Heilig Hart monument opgericht en op den XIXden juni onthuld".

Waardering

Het Heilig Hartbeeld is van algemeen belang. Het beeld bezit cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een geestelijke ontwikkeling, namelijk de ontwikkeling van de Heilig Hart-devotie in het Interbellum. Voorts illustreert het de door initiatieven van particuliere religieuze instanties tot stand gekomen aankleding van de openbare ruimte in 's-Hertogenbosch. Het Heilig Hartbeeld bezit kunsthistorische waarde door de bijzondere iconografie en de rijke detaillering en door de plaats die het werk inneemt in het oeuvre van de beeldhouwer Aloys de Beule.

In de media

Uit Nieuwe Tilburgsche Courant, 19 September 1905.

Gisteren is te 's-Hertogenbosch de nieuwe kerk van den H. Leonardus gewijd; Zondagavond werd Mgr. van de Ven met veel plechtigheid in de nieuwe parochie ingehaald. Bij de z.g. spoorbrug, waar een toepasselijke versiering was aangebracht, werd Monseigneur opgewacht door een 15-tal vereenigingen met banieren, voorafgegaan door 't muziekkorps van Goulmy en Baar, door een keurigen stoet van bruidjes, vijf en tachtig in getal, allen kindertjes der parochie, lief in 't wit en met bloemen getooid en dragend allen bloemen in verschillende kleuren en vormen. Onder de talrijke belangstellenden, die zich geschaard hadden langs den weg, trokken zij vooral de aandacht, ontlokten uitroepen van bewondering, dankbaar aanhoord door de moeders der kleintjes, die meegenoten van de belangstelling.

De voorzitter der feestcommissie, de heer Gr. van Lanschot, hield een toespraak, waarin hij de uitbreiding van de oude stad in herinnering bracht en er op wees dat daarbij de oude godsdienstzin niet verminderde getuige thans weer de bouw eener nieuwe kerk. De parochianen zijn trotsch op die kerk en dankbaar aan den edelmoedigen priester, door wien vooral de kerk is tot stand gekomen; dankbaar aan de bouwmeesters van dit godsdienstig monument, dat zoo smaakvol is gedacht en uitgevoerd, dankbaar eindelijk aan Monseigneur, die dit monument kwam wijden en Gods zegen er over afsmeeken. Spreker besloot met den wensch, dat die zegen Gods de parochie en zijn bewoners tot heil en welzijn zou zijn en er altijd op zou blijven rusten. Nadat Monseigneur den spreker bedankt had voor zijn treffende woorden, waarin hij de gevoelens der nieuwe parochianen vertolkt had, werd in optocht naar de nieuwe kerk getrokken, waar het dochtertje van den heer Dufay een toespraak hield en met duidelijk verstaanbaar stemmetje de weldaden opnoemde van een kerk en de zegeningen, die daar verkregen worden. Gij hebt dit mooi gedaan, ik dank u, zei Monseigneur, die vervolgens het woord tot het volk richtend, op de eerste plaats hartelijk dank zei voor alles wat men te zijner eere gedaan had. Ik waardeer dit, zei hij, niet omdat gij dit voor mij gedaan hebt, maar voor mijn waardigheid, ik zie daarin een bewijs van den godsdienstzin der nieuwe parochianen. Monseigneur waardeerde die gezindheid te meer, omdat bij de vele offers, die reeds voor de kerk gebracht waren, er nog vele te brengen zouden zijn. Vervolgens wenschte hij de parochianen geluk met de plechtigheid; de opdracht der nieuwe kerk aan God en haar stellen onder de bescherming van den H. Leonardus, in wien we een voorbeeld zullen vinden en een beschermer. Eindelijk, vervolgde Monseigneur, gaat de nieuwe kerk, die met zooveel kommer en zorg is opgericht, haar bestemming krijgen, wordt de woning van God met de menschen, de plaats waar we gelukkig kunnen werden. Ik hoop, dat deze tempel de plaats zal zijn om God te dienen, te loven en te verheerlijken, dat dit huis ook de poort zal zijn, waardoor we binnengaan naar de gelukkige eeuwigheid. Het zangkoor der parochie, versterkt door verschillende andere koren, voerde alsnu een door den heer Van Wamel gecomponeerde cantate uit, waarna de menigte onder de tonen van de muziek van Goulmy & Baar, wegtrok onder een „leven Monseignieur! leve de nieuwe pastoor!". Om halfacht gisterenmorgen namen de wijdingsplechtigheden een aanvang, om halftien ruim werd de kerk voor het publiek geopend en stroomde een groote schare belangstellenden, die al uren voor de afsluiting geduldig gewacht hadden, de mooie ruime kerk binnen. Onder de voortzetting der wijdingsplechtigheden kwamen nog voortdurend geloovigen binnen, zoodat toen om elf uur ongeveer de H. Mis een aanvang nam, de nieuwe kerk haast geen plaats meer bood.

De H. Mis weid opgedragen door den pastoor der nieuwe parochie, den zeereerw. heer Van der Kant; als diaken en subdiaken fungeerden zijn beide kapelaans. De heilige Mis werd door Monseigneur v. d. Ven, den deken van de stad Mgr. Brouwers, de eerw. heeren pastoors Sanctorum en Van Welie en verschillende andere heeren geestelijken van de stad op het presbyterium bijgewoond. Onmiddellijk voor de H. Mis werd de bouwmeester van deze kerk, de architect Dony, die, zooals men weet, ernstig ongesteld is, de kerk binnengeleid en woonde de Mis verder bij.

Na de H. Mis, die om ruim halftwaalf geëindigd was, had de plechtige canonieke inleiding plaats van den pastoor der parochie door den deken der stad Mgr. Brouwers. Om kwart over twaalven ongeveer waren de kerkelijke plechtigheden afgeloopen. Om halfvijf besloot een concert op het Emmaplein van de d.d. schutterijmuziek de plechtige feestelijkheden van dezen voor onze katholieke stad zoo gedenkwaardigen dag.

Z.D.H. de bisschop van Den Bosch heeft benoemd tot leden van het kerkbestuur der nieuwe St.-Leonarduskerk de heeren E. van Lanschot, A. Janssen, Louis Cikot en G.J.A. van de Kamp.