,s-Hertogenbosch, Herven 1 - Kapel Begraafplaats Orthen
Uit Reliwiki
| Algemene gegevens | |
|---|---|
| Naam object: | Kapel Begraafplaats Orthen |
| Genootschap: | Rooms Katholieke Kerk |
| Provincie: | Noord-Brabant |
| Gemeente: | 's-Hertogenbosch |
| Plaats: | 's-Hertogenbosch |
| Adres: | Herven 1 |
| Postcode: | 5231LA |
| Inventarisatienummer: | |
| Jaar ingebruikname: | 1891 |
| Architect: | Hezenmans, L.C. |
| Huidige bestemming: | Kapel Begraafplaats |
| Monument status: | Rijksmonument 522404 |
Geschiedenis
Belangrijke zeshoekige neogotische kapel met dakruiter.
Monumentomschrijving
- Kerkhofkapel: Grafkapel
- Bouwperiode: 1891
- Bouwstijl: Neo-Gotiek
- Architect: Hezenmans, L.C.
- Gevels en Materialen: Bakstenen gevel, zandstenen banden, afzaten en daklijst op consoles.
- Vensters en Deuren: Lancetvensters, maaswerk in zandsteen, dubbele lancetocules. Opgeklampte deuren, smeedijzeren beslag. Hoofdingang onder tudorboog, daarboven gevelvensters.
- Dak en Bedekking: Samengestelde daken, rensdak. Zeskantige houten spits, leien in maasdekking.
- Bijgebouwen: Contemporaine uitbouw: opschrift: "grafstede van onze overleden bisschoppen en priesters".
- Bijzonderheden: In ingangsgevel Christus met stafkruis. Onder console engel met tekst: "anno 1891". Kerkhofkapel, zeshoekige plattegrond, uitbouw aan oostzijde: ingangsportaal aan westzijde: bisschoppelijke grafkapel.
De overige vier zijden hebben telkens twee traveeën met vensters, gescheiden door hoog opgemetselde, naar boven verjongende steunberen.De kerkhofkapel is gelegen op de omstreeks 1875-1880 in de huidige vorm aangelegde begraafplaats. De begraafplaats heeft een schematische aanleg met liniaire paden, rechthoekige grafvelden, afgewisseld met rechthoekige gazons en boom- en struikpartijen. Belangrijk zijn enkele laanbeplantingen met groene beuk ( ca. 280 ca. stamomvang max.) en valse acacia (ca. 300 cm. stamomvang max.) en esdoorn (ca. 330 cam. stamomvang max.). Centraal een dienstgebouw (bakstenen gevels, klimmend boogfries, flauw zadeldak, schuifvensters) uit omstreeks 1875-1880 in Waterstaatstijl.
Monumentomschrijving Rijksdienst
Grafkapel
BisschopsKAPEL, in 1882 opgetrokken in Neo-Gotische vormen naar plannen van de Bossche architect L.C. Hezenmans. Het gebouw, dat in eerste instantie moest dienen als begraafplaats voor de in 1877 overleden bisschop J.Zwijsen, werd gefinancierd door de door Zwijsen gestichte congregaties van de Zusters van Liefde en de Fraters van Tilburg en het bisdom 's-Hertogenbosch. De kapel is gelegen in het noordwestelijke deel van de begraafplaats aan het einde van de Mgr. Zwijsenlaan, die in een rechte lijn vanaf de hoofdingang aan de Fort Orthenlaan loopt. Onder de kapel bevindt zich de crypte van de bisschoppen van 's-Hertogenbosch. De crypte is toegankelijk via de uitbouw aan de achterzijde. De kapel werd in 1978 en 1994 gerestaureerd.
Omschrijving.
Kapel op zeskante grondslag met muren van machinale baksteen in schoon metselwerk in kruisverband. Het voegwerk is geknipt en gesneden. De kapel heeft een schilddak met leien in Maasdekking en wordt bekroond door een zeskante, eveneens met leien gedekte, dakruiter. Aan zowel de voor- als de achterzijde bevindt zich een éénlaagse itbouw met muren in schoon metselwerk onder een zadeldak met leien. De kapel heeft aan alle zijden zich twee maal verjongende gemetselde steunberen.
De detaillering van de hoofdmassa van de kapel is uitgewerkt in zandsteen in onder andere lijsten, plint, afdekstenen, waterlijsten, venstertraceringen, afzaten, goot en klossen. Aan de zijkanten van de kapel bevinden zich, net boven de grond enkele ventilatie-openingen die met ijzeren roosters zijn afgezet.
De uitbouw aan de noordzijde dient als ingang. De entree heeft een korfboog met een dubbele opgeklampte houten deur met smeedijzeren beslag. De ingang heeft een zandstenen omlijsting die overgaat in een spitsboog met gotiserend maaswerk. Boven de ingang is onder een uitkragend baldakijn een beeld van de wederopgestane Christus geplaatst; het beeld rust op een gebeeldhouwdeconsole in de vorm van een engelenfiguur met jaartalschild in de handen. Op de daknok bevindt zich een grote dakruiter met hoog opgaande spits, bekroond met een siersmeedijzeren kruis. De galmborden zijn van hout en elk voorzien van twee lancetvensters met een vierpas daarboven. Het interieur van de kapel is sober in detaillering. Via een met een kruisribgewelf overwelfde rechthoekige voorhal komt men in de centrale ruimte. Deze is overwelfd met een zesdelig kruisribgewelf waarvan de ribben in een centrale cirkel bijeenkomen. De gewelfribben rusten op colonetten met hardstenen basementen en polychrome bladkapitelen. De zone onder de hoge vensters is niet geornamenteerd. Het koor van de kapel is iets verhoogd ten opzichte van de centrale ruimte en heeft een trap met drie treden. Aan de achterzijde, in de uitbouw, bevinden zich nog enkele kleine nevenruimtes die voornamelijk voor opslag dienen. Het kerkmeubilair is niet meer authentiek. In het entreegedeelte is in de vloer een grote gedenksteen geplaatst met daarin de namen en wapenschilden van de alhier begraven bisschoppen van 's-Hertogenbosch. Onder de kapel bevindt zich de crypte met de stoffelijke resten van de bisschoppen en prelaten van 's-Hertogenbosch. Deze is toegankelijk via de rechthoekige uitbouw aan de achterzijde met driezijdige sluiting. De uitbouw heeft muren in schoon metselwerk van in kruisverband gemetselde machinale baksteen, een schilddak met geschubde leien en aan elke zijde twee gekoppelde spitsboogvensters met zandstenen omlijsting.
De ingang heeft een korfboog met opgeklampte deur met smeedijzeren sierbeslag. Boven deze ingang bevinden zich een wapensteen en een steen met het opschrift "grafstede van onze overleden bisschoppen en priesters". Via een tweedelige hardstenen trap komt men in de onder de kapel gelegen rechthoekige crypte. De vloer hiervan is belegd met plavuizen. De crypte is overwelfd met gemetselde troggewelfjes op ijzeren I-balken. Elk van de zijwanden is opgebouwd uit 48, met een segmentboog getoogde, gemetselde nissen waar de kisten der overledenen in kunnen worden bijgezet. De nissen zijn dichtgezet met natuurstenen platen en hebben zandstenen hoekblokken. Enkele van de bovenste nissen hebben een rooster met gaten en dienen als ventilatieopeningen. De achterwand telt twaalf nissen die gelijk zijn aan die van de zijwanden. In deze wand zijn de bisschoppen van 's-Hertogenbosch tot Mgr. Mutsaerts (+ 1964) bijgezet. In de zijwanden bevinden zich voornamelijk de resten van lagere kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders. Rechts voor de kapel bevindt zich een houten paal waaraan het zogenoemde "eeuwig licht" is bevestigd. Dit is een met punten beveiligde smeedijzeren olielamp met contragewicht. De lamp dateert nog uit de bouwtijd van de kapel.
Waardering.
De kapel is van algemeen belang. De kapel heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een sociale en geestelijke ontwikkeling, in het bijzonder de ontwikkeling van de katholieke grafcultuur. De kapel heeft historisch belang als laatste rustplaats van de Bossche bisschoppen. De kapel heeft architectuurhistorisch belang vanwege de plaats in het werk van de beeldhouwer/architect L.C. Hezenmans die onder meer verantwoordelijk was voor de uitvoering van de restauratie van de Sint Jan en vanwege de toegepaste neogotische vormentaal. De kapel heeft ensemblewaarden als onderdeel van een groter geheel met cultuurhistorische, architectuurhistorische en typologische samenhang. De kapel is gaaf bewaard gebleven en typologisch zeldzaam.
Dienstgebouw
Voormalig LIJKENHUIS, tegenwoordig dienstgebouw, in 1872 in Neo-Romaanse vormen gebouwd. Het pand bevindt zich iets ten oosten van de kapel (onderdeel II), midden op het terrein van de begraafplaats. De zinken dakbedekking is omstreeks 1988 vervangen door de huidige van dakleer.
Omschrijving
Het éénlaags gebouw heeft een rechthoekige grondslag met een uitstekende middenrisaliet met gevels in schoon metselwerk onder met dakleer gedekte zadeldaken met klein overstek en houten klossen. Opvallende decoratie door middel van een circa 60 cm hoge gecementeerde plint, gecementeerde hoekpilasters, rondboogfries onder de dakrand en vensterwenkbrauwen. Gekoppelde rondboogvensters met hardstenen onderdorpels en zesruits ramen met Y-vormig gedeeld klapbaar bovenlicht. Oorspronkelijk bevond de ingang van het gebouw zich centraal in de middenrisaliet. Deze is verplaatst naar de rechterzijde van de voorgevel. Hiervoor werden twee bestaande vensters respectievelijk verkleind en vergroot. Aan de achtergevel is de detaillering soberder. Het rondboogfries is vervangen door een doorlopende cementering. De centrale deur voor het toilet wordt hier geflankeerd door twee rondboogvensters als in de voorgevel. Deze worden op hun beurt weer geflankeerd door gekoppelde kleine rondboogvenstertjes. Intern is de sobere indeling grotendeels gehandhaafd.
Waardering.
Het voormalige lijkenhuis is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een sociale en geestelijke ontwikkeling, in het bijzonder de ontwikkeling van de katholieke grafcultuur, het is tevens van belang als illustratie van de typologische ontwikkeling van met begraafplaatsen verbonden architectuur. Het heeft architectuurhistorische waarde vanwege de toegepaste neoromaanse stijlelementen. Het heeft ensemblewaarden als onderdeel van een groter geheel met cultuurhistorische, architectuurhistorische en typologische samenhang. Het is gaaf bewaard gebleven en typologisch zeldzaam.
Complexgegevens
Complexnummer = Rijksmonumentnummer: 522403
BEGRAAFPLAATS Groenendaal, aangelegd vanaf 1856 op een deel van het terrein van Fort Orthen, rechts van de grindweg van 's-Hertogenbosch naar Crèvecoeur. Op 29 april 1858 wordt de begraafplaats Orthen voor 4/5 uitgegeven aan het kerkbestuur van de St. Jan en voor 1/5 aan de Protestantse gemeenschap. De begraafplaats wordt op 5 mei 1858 gebruik genomen met de begrafenis van Johannes van Groenendaal. In 1978 wordt de begraafplaats naar hem vernoemd. Centraal in het noordwestelijke gedeelte bevindt zich een naar ontwerp van L.C. Hezenmans in Neo-Gotische vormen opgetrokken Bisschops KAPEL uit 1882 waaronder zich de crypte van de bisschoppen van 's-Hertogenbosch bevindt (onderdeel I). Iets ten oosten hiervan is een klein LIJKENHUIS, tegenwoordig dienstgebouw (onderdeel II) gelegen dat in 1872 in Neo-Romaanse vormen is opgetrokken. De belangrijkste GRAFMONUMENTEN (onderdeel III-XXV), waaronder die van vele notabele families, bevinden zich in het noordwestelijke deel van de begraafplaats en zijn veelal gesitueerd in de directe nabijheid van de bisschopskapel in de sectie 21. Hiervan worden er 23 beschermd. De meeste bevinden zich in de nabijheid van de kapel en vormen een kwalitatief en typologisch hoogwaardige staalkaart van laat-negentiende- en vroeg twintigste-eeuwse grafsculptuur. Ze onderscheiden zich door een hoge artistieke waarde en/of de bijzondere historische betekenis van de begravenen. De grafmonumenten zijn veelal opgetrokken in een Neo-Gotische of Eclectische stijl.
Op het complex bevinden zich verder enkele apart aangelegde begraafplaatsen voor: oorlogsslachtoffers (Oorlogsgravenstichting), de Zusters van de H. Carolus Borromeus, de Zusters dochters van Jezus, Maria en Jozef, de Zusters van Liefde en de Zusters Carmelitessen. De begraafplaats wordt sinds 1978 beheerd door de Stichting Solamen, die in hetzelfde jaar aan de noordzijde van het terrein een kantoor en aula heeft laten bouwen. In 1984 wordt een urnenveld in gebruik genomen. Sinds enkele jaren verplaatst de stichting de bijzondere grafmonumenten van graven die elders op de begraafplaats geruimd zijn naar de sectie 25 ten westen van de kapel om ze daar verder te onderhouden.
Omschrijving
De begraafplaats bestaat uit een groot aantal planmatig aangelegde vakken en strekt zich uit over een terrein dat aan drie zijden door wegen omgeven wordt. Aan de zuidzijde is dit de Zandzuigerstraat; aan de westzijde Orthen en aan de noordzijde de Fort Orthenlaan en Herven. Aan de oostelijke zijde grenst de begraafplaats aan het terrein van de pedagogische academie. De aanleg is parkachtig waarbij er gebruik is gemaakt van het enigszins geaccidenteerde verloop van het terrein. Op het terrein bevindt zich een weelderige vegetatie met grotendeels nog de monumentale beplanting bestaande uit onder meer beuken, esdoorns, acacia's linden en populieren. De beplanting dateert uit de periode 1930-1960. De begraafplaats is in de loop der jaren steeds in oostelijke en zuidelijke richting uitgebreid. Op het terrein is de spaarzame bebouwing gespreid aangebracht met een concentratie aan de noordzijde en enkele losstaande fragmenten op de oudere gedeelten van de aanleg. In 1986 had het terrein een totale oppervlakte van ruim 11.000 ha.
Waardering
Het complex is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een sociale en geestelijke ontwikkeling, in het bijzonder de ontwikkeling van de katholieke grafcultuur, het is tevens van belang als illustratie van de typologische ontwikkeling van het grafmonument. Het complex heeft kunsthistorisch belang vanwege de aanwezigheid van werken van diverse beeldhouwers en architecten onder wie L.C. Hezenmans en H.C. Dobbe. Het complex heeft ensemblewaarden vanwege de onderlinge cultuurhistorische, architectuurhistorische en typologische samenhang van de verschillende onderdelen en de historisch ruimtelijke relatie met de aanwezige groenvoorzieningen. Het is gaaf bewaard gebleven en typologisch zeldzaam.
Externe links
- De kerk op Wikipedia De bisschopskapel op Wikipedia
.JPG)
.jpg)
