Alphen aan den Rijn, Samuel Aardewerksteeg 11 - Synagoge

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Provincie:	Zuid-Holland
Gemeente:	Alphen aan den Rijn
Plaats:	Alphen aan den Rijn
Adres:	Samuel Aardewerksteeg 11
Postcode:	2406DZ
Bouwja(a)r(en):	1833
Inventarisatienummer:	05127 01540
Architect:	Hengeveld, J.
Oorspronkelijke bestemming:	Synagoge
Huidige bestemming:	Remonstrantse Kerk
Monument status:	Rijksmonument 516139

Geschiedenis

In de tweede helft van de achttiende eeuw hebben de eerste joden zich in Alphen gevestigd. Uit die tijd dateert de oudste begraafplaats. De eerste synagoge werd in 1805 ingewijd. Bij de indeling van joods Nederland in ressorten van 1821 werd de joodse gemeente te Alphen tot ringsynagoge aangewezen. Hierdoor kreeg zij een centrale functie voor de omliggende gemeentes. De synagoge, die tijdens de bezetting ongeschonden gebleven was, ging over in handen van de remonstrantse kerk. Een kist met enige koperen kandelaars, waaronder een chanoekia die in 1980 onder de kerkvloer gevonden was, werd inzet van moeizame onderhandelingen tussen de Commissie Joods Erfgoed en de remonstrantse gemeente. De chanoekia belandde uiteindelijk in 1991 in het Yad Vashem-museum te Jeruzalem.

De synagoge wordt nu omringd door moderne bebouwing van een parkeergarage en winkelcentrum Aarhof.

Uitbreiding in 1879.
Verbouwing in 1896.
Buiten gebruik als synagoge 1947.
In 1955 in gebruik genomen als Remonstrantse Kerk.
Uitgebreid met portaal in 1976.

De naam van het kleine straatje, waaraan dit gebouw staat, is hernoemd naar de laatste voorganger van de locale Joodse Gemeente, Samuel Aardewerk.

Monumentomschrijving Rijksdienst

De SYNAGOGE dankt haar huidige aanzien aan een ingrijpende verbouwing in 1896 als gevolg van een brand in het bestaande gebouw, dat waarschijnlijk in oorsprong uit de eerste helft van de negentiende eeuw dateerde. Het ontwerp van de verbouwing werd gemaakt door de Alphense architect J. Hengeveld jr. Na de Tweede Wereldoorlog is de synagoge als kerk in gebruik genomen door de Remonstrantse Gemeente. Het oorspronkelijke interieur met thorakast, lambrisering en balkon is echter nagenoeg bewaard gebleven, evenals een deel van de oorspronkelijke inventaris die tijdens de oorlog onder de vloer was verstopt. De grootste kandelaar die in 1980 is gevonden, de Chanoeka, is aan Israël geschonken. De aanbouw aan de zuidgevel met nieuwe entreepartij dateert uit omstreeks 1970 en is voor de bescherming van ondergeschikt belang.

Omschrijving

Eenvoudig rechthoekig pand van één bouwlaag, opgetrokken in rode baksteen onder een schilddak met gesmoorde kruispannen. In de langsgevels ijzeren spitsboogvensters met roedenverdeling en visgraattracering in de koppen. De oorspronkelijke dubbele deur onder een spitsboogvormig bovenlicht is door de aanbouw aan het zicht onttrokken. In het nieuwe portaal naast de deur een gevelsteen met vermelding van de namen van de bestuursleden en de inwijding van het gebouw op 8 november 1896. In de kopse gevel twee ijzeren rondboogvensters met helder, blauw en rood glas in een sierroedenverdeling waarin een Davidsster is verwerkt, die ook terugkomt in het roosvenster in de geveltop. In de andere geveltop een identiek roosvenster.

INTERIEUR Het oorspronkelijke interieur uit 1896 is nagenoeg in oorspronkelijke staat bewaard gebleven met onder meer een rijk uitgevoerde uitgebouwde thorakast, de houten paneellambrizering, de banken, het vrouwenbalkon en het tongewelf. De thorakast in de oostwand heeft een dubbele paneeldeur tussen gemarmerde kolommen onder een houten lijst met fronton; boven het fronton een houten bord met Hebreeuwse tekst voorzien van een kroon en geflankeerd door twee zinken siervazen. Rondom is een houten lambrisering met kraalprofielen en spitsbogen aangebracht. De zijgevels zijn voorzien van houten gemarmerde muurstijlen, waaronder zich lange banken bevinden, met genummerde zitplaatsen, tussenschotjes en opklapbare zittingen met bergruimte. In de hoeken zijn kleine banken aangebracht met houten schotten ter afscheiding; schotten zijn voorzien van deurtjes en opklapbare lessenaars. Op twee gemarmerde kolommen is het vrouwenbalkon geplaatst; balkon met houten borstwering met panelen en een hekwerk met smalle gietijzeren spijlen, eveneens voorzien van opklapbare lessenaars. Onder het balkon bevindt zich een rondboog vormige toegang tot het smalle voorportaal, waaraan tevens de deur naar de vroegere 'mikwè', het rituele bad, grenst.

Waardering

De synagoge is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische waarde te weten de oorspronkelijke functie en als uitdrukking van ontwikkelingen in het geestelijke leven in Nederland in de periode 1850-1940 en als herinnering aan de Joodse gemeenschap in Alphen van voor de Tweede Wereldoorlog. De synagoge met bijbehorend interieur is van algemeen belang vanwege de architectuurhistorische waarde te weten de herkenbare typologie en aan de neogotiek verwante bouwstijl, kenmerkend voor kleine plattelandssynagogen. Het pand is in hoge mate gaaf in hoofdvorm, materiaalgebruik en detaillering, een deel van het oorspronkelijke interieur is bewaard gebleven. Dergelijke kleine en gaaf bewaard gebleven synagogen zijn een zeldzaamheid in Nederland.