Amerongen, Hof 16 - Andrieskerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Andrieskerk
Genootschap:	PKN Protestantse gemeente Amerongen-Overberg
Provincie:	Utrecht
Gemeente:	Utrechtse Heuvelrug
Plaats:	Amerongen
Adres:	Hof 16
Postcode:	3958BZ
Sonneveld-index:	03812
Jaar ingebruikname:	15e eeuw
Architect:
Huidige bestemming:	protestantse kerk
Monument status:	Rijksmonument 7755

Geschiedenis

Plattegrond

Andrieskerk vanuit het zuiden. Foto: A. Roks 2005

Andriestoren vanuit het westen. Foto: A. Roks 2009

Historische kerk met hoge toren, die behoort tot "de Domfamilie". Aan het eind van de 12e eeuw en het begin van de 13e eeuw werd de voorganger van de huidige kerk gebouwd. Het zou een romaans tufstenen zaalkerkje zijn geweest, dat werd afgesloten met een eenvoudig rechthoekig koor. Aan de noordzijde van dit zaalkerkje stond vermoedelijk een sacristie waarvan de ene tufstenen travee in de noorder zijbeuk deel uitmaakte. De tufstenen travee dateert van rond 1200. Dit kerkje zou waarschijnlijk een tufstenen toren gehad hebben. In de 15e eeuw werd de Utrechtse heuvelrug geteisterd door aanvallen van Gelderse troepen. Waarbij ook de Andrieskerk zwaar beschadigd werd. In de tweede helft van de 15e eeuw werd de door brand vernielde kerk herbouwd tot een laatgotische driebeukige pseudobasiliek. De oude toren bleef gehandhaafd, maar werd ingebouwd. De drie beuken werden afgedekt met een houten tongewelf. Deze pseudobasiliek had ingangen aan de noord- en zuidzijde. Deze ingangen van de kerk zijn later weer dichtgemetseld. Aan de zuidzijde van de zuider zijbeuk is de plaats van de ingang nog te herkennen door een deel van een ronde boog. Ook ontbreken hier een steunbeer en de waterlijst. Aan de noordzijde is hij niet zo moeilijk te traceren. De bouw van de toren vond plaats tussen 1526 en 1527. Aan beide kanten van de toren kwamen lage vijfhoekige uitgebouwde torentjes met stenen spitsen. In het noordelijke torentje bevindt zich de trap, het zuidelijke kreeg drie vertrekken. De toren werd iets van de kerk afgebouwd waarna het schip werd verlengd zodat het op de toren aansluit. Nadat de toren werd voltooid in 1527 werd het oude koor vervangen door een hoger koor. Dit koor had in tegenstelling tot het schip stenen kruisribgewelven. Aan de noordzijde van het koor werd de sacristie gebouwd. Deze zou van rond 1552 dateren. Later zou, in de 16de eeuw, de Natewitschkapel worden vervangen. Tijdens de restauratie tussen 1884-1886 zijn onder leiding van architect C.J. Brink Evers het houten tongewelf van het middenschip gewijzigd. De houten trekbalken werden verwijderd en onder het houten tongewelf werd een gestukadoord kruisribgewelf aangebracht, (de zogenaamde stukadoorsgotiek). Het vervangen van het houten tongewelf was zeer tegen de zin van jhr. mr. Victor de Stuers, die daar in 1884 schriftelijk bezwaar tegen maakte. Toch zijn de plannen uiteindelijk doorgezet.

Tijdens deze restauratie zijn nog enkel drastische wijzigingen aan de kerk aangebracht. De preekstoel aan de koorzijde werd verplaatst samen met de complete dooptuin. Twee pijlers werden weggebroken (torenzijde), nadat eerder al twee pijlers aan de koorzijde zijn verwijderd. Verder zou op kosten van graaf Bentinck een loge worden gemaakt voor hem en zijn familie. Om dat te realiseren werd de consistoriekamer in de Natewischkapel opgeofferd en daarvoor kwam de nu nog bestaande herenbank (gravenbank), gedeeltelijk voor en gedeeltelijk in de Natewischkapel. Voor die tijd had de familie Van Reede twee banken rond de pilaar waaraan nu de preekstoel staat en de pilaar er tegenover. De Amerongse armen kregen een plaatsje achter in het koor, waar door plaatsgebrek ook banken waren neergezet.

De kerk is gerestaureerd tussen 1948-1953 en 1990-1992.

Orgel

Sinds de reformatie was er lange tijd geen orgel aanwezig in de Andrieskerk te Amerongen. Op 28 december 1862 werd een nieuw instrument van C.G.F. Witte in gebruik genomen. Organist bij de ingebruikname was G.J. van Eijken, organist van de Waalse Kerk te Utrecht. Het orgel is bijna geheel ongewijzigd gebleven. In 1921 werd de Gemshoorn 2' vervangen door een Voix Céleste 8' door W. van Dijk. Het orgel kreeg in 1925 een tremulant. De windvoorziening is pas in 1952 electrisch gemaakt. De firma De Koff restaureerde het orgel in 1957. De Gemshoorn 2' kreeg zijn plaats terug, en er werden nieuwe pedaalkoppels en een nieuw pedaaklavier gemaakt. In juli 1962 kwam tweede fase van de restauratie gereed, onder advies van Lambert Erné. De zwelkast werd hierbij verwijderd. De firma Flentrop restaureerde het orgel in 1998. Adviseur was Jan Jongepier. De telescoophulzen van De Koff zijn bij deze restauratie verwijderd. Een bijzonderheid is dat de Bourdon 16' van het hoofdmanuaal bij half getrokken stand enkel in de bas klinkt.

(Bron:Orgeldatabase)

Toren

De huidige laatgotische toren werd gebouwd tussen 1516 en 1517, waarbij de Utrechtse Domtoren model heeft gestaan. Waarschijnlijk is hij ontworpen door Jan Ployt. Tegen de noord- en de zuidzijde zijn twee lage vijfzijdige torentjes met een stenen spits aangebouwd. De noordelijke herbergt een trap, en de zuidzijde is opgedeeld in drie verdiepingen; de doopkapel, kluis/archief en het cachot. De bakstenen toren is versierd met tufstenen hoekblokken en speklagen. De toren is in drie geledingen verdeeld waarvan ze naar boven toe steeds smaller worden. De toren heeft geen steunberen. De onderste geleding is sober uitgevoerd. Aan de westzijde bevindt zich het portaal met een gotisch venster met natuurstenen traceerwerk. Aan de zuid- en noordzijde bevindt zich een grote blindnis met eenvoudige traceringen. Aan de noordzijde zijn naar typerende kruisen in tufsteen te ontdekken. Deze hebben de vorm van een Andreaskruis, dit zou mogelijk verwijzen naar de patroonheilige van de kerk. Waarschijnlijk zou de zuidzijde ook voorzien zijn van dergelijke kruisen. De eerste en de tweede geleding worden van elkaar gescheiden door een muizentandlijst. De tweede geleding heeft aan alle zijden drie spitsboognissen waarvan de middelste nis dieper ligt. In de nissen zijn metselmozaïeken aangebracht. Aan de voet van de middelste nissen zijn openingen aangebracht: ruitvormig aan de westzijde en rond aan de noord- en zuidzijde. De oostkant heeft hier geen opening. De gelding wordt afgesloten met een trans en balustrade. De derde geleding bezit aan de zijkanten verjongende steunberen. Net als de tweede geleding heeft de derde geleding ook aan alle zijden drie spitsboogvensters. De buitenste twee zijn blind uitgevoerd, de middelste zijn open. Ze dienen als galmgaten en hebben galmschotten tot onder het uurwerk. De derde geleding wordt afgesloten met een balustrade men bezit die overhoeks zijn geplaatst. De achtkantige spits bestaat grotendeels uit oorspronkelijk eikenhout uit de bouwtijd en is met leien bedekt.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Kerk

Rijksmonument 7755

Nederlands hervormde kerk. Laatgotische kerk met pseudo-basilicaal schip, koor met aan noordzijde sacristie. Koor en sacristie stenen overwelving, schip met houten tongewelf. Kerk gerestaureerd 1948/53. 17e eeuws meubilair. Reeks fraaie rouwborden van Reede. Grafmonument voor het echtpaar Van Reede-Van Nijenrode. Herenbank, preekstoel. Orgel met Hoofdwerk en Nevenwerk, in 1863 gemaakt door C.G.F. Witte.

Toren

Rijksmonument 7756

Toren 1e helft 16e eeuw, van het Utrechtse type. Gerestaureerd 1948-1953.

Bezienswaardigheden

Muurschilderingen uit de laatste kwart van de 15de eeuw. In de noordoosthoek van de noorder zijbeuk: De (heilige) Christoffel, Ursula, samen met Cunera, Bisschop Erasmus van Antiochië. De “Boom van Jesse” op de triomfboog tussen schip en koor.
Preekstoel uit 1681.
Koorhek uit 1679.
De ouderlingen- en diakenenbank uit 1698.
De herenbank of gravenbank
Diverse koperwerk zoals; kroonluchters, Voorzangerskandelaars, zandloperhouder, Twee wandblakers aan de triomfboog.
Het wijwaterbakje in de pilaar tegenover de kansel.
Het Witte orgel uit 1862.
Verschillende rouwborden van de Familie Van Reede.
Grafmonument voor het echtpaar Van Reede-Van Nijenrode

In de media

Uit; De Telegraaf 25 februari 2014

De toren van de Andrieskerk in Amerongen is in zodanig slechte staat, dat zelfs vlaggen vanaf de kerktoren voorlopig is verboden. Het bouwwerk kan het gewicht van de vlag mogelijk niet dragen en het is bovendien te onveilig om iemand naar boven te laten klimmen om de vlag uit te steken. Dat hebben B en W van de gemeente Utrechtse Heuvelrug, waar Amerongen bij hoort, dinsdag aan de raad laten weten. Restauratie van de eeuwenoude toren, die een rijksmonument is, kost ruim een miljoen euro. Maar daar heeft de gemeente geen geld voor. Het is de bedoeling dat dit jaar de meest noodzakelijke reparaties worden uitgevoerd. Als dat is gebeurd, kan de vlag weer uit, aldus het college.

Uit; RTV Utrecht 19 september 2014

In Amerongen is vrijdag begonnen met de restauratie van de Andriestoren. De kerktoren is in zo'n slechte staat, dat deze broodnodig toe is aan een opknapbeurt.

Volgens koster Huib van Alfen is de opknapbeurt noodzakelijk om ongelukken te voorkomen: "Ik heb in de buurt van de toren stukken van de wijzerplaat gevonden. Als je die op je nek krijgt, word je niet vrolijk." De koster zegt dat het wachten is op ongelukken. Het is op dit moment dan ook niet niet veilig om de toren te beklimmen of er een vlag op de hangen.

De volledige restauratie van de toren kost een miljoen euro. Omdat dit geld er niet is, heeft de gemeente besloten om nu de meest urgente dingen aan te pakken. Daarvoor is vier ton uitgetrokken.

De komende tijd wordt onder meer de wijzerplaat opgeknapt. Het uurwerk is daarvoor naar een gespecialiseerd bedrijf gebracht. De restaurateurs vervangen verder de afgebrokkelde en verweerde stenen in de toren. Ook wordt het leien dak onder handen genomen

Afbeeldingen

Exterieur

Bron:RCE (1909)
kopie ansichtkaart
kopie oude ansichtkaart
ansichtkaart
© AvD.
© AvD.
Toren vanuit het westen. Foto: A. Roks 2005
Westzijde toren. Foto: A. Roks 2009
Gotisch venster boven de westingang. Foto: A. Roks 2009
© AvD.
Detail spitsboog torenvoet. Foto: A. Roks 2005
Detail vijfzijdig torentje. Foto: A. Roks 2005
© AvD.
Oostzijde toren. Foto: A. Roks 2005
© AvD.
Restant boog van vm. de zuidportaal. Foto: A. Roks 2008
Andrieskerk vanuit het oosten. Foto: A. Roks 2005
© AvD.
Noordzijde koor. Foto: A. Roks 2009
Sacristie. Foto: A. Roks 2009
Noordzijde toren. Foto: A. Roks 2009
Oostzijde toren. Foto: A. Roks 2009
Noordzijde torenvoet. Foto: A. Roks 2009
Andreaskruizen in tufsteen. Foto: A. Roks 2009
Derde geleding toren. Foto: A. Roks 2009
Noordzijde Andrieskerk. Foto: A. Roks 2009
Tufstenen travee aan de noordgevel. Foto: A. Roks 2009
Andriestoren vanuit het noorden. Foto: A. Roks 2009
kopie van ansichtkaart
Foto van GBS Kalender.
Tekening.
Noordzijde torenvoet met de links een vijfhoekige torentje. Foto: A. Roks 2009]]
Grafmonument voor het echtpaar Van Reede-Van Nijenrode. Foto: A. Roks 2005]]