Amsterdam, Clematisstraat 25 - Apostolisch Genootschap

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Apostolisch Genootschap
Genootschap:	Apostolisch Genootschap
Provincie:	Noord-Holland
Gemeente:	Amsterdam
Plaats:	Amsterdam
Adres:	Clematisstraat 25
Postcode:	1032GA
Inventarisatienummer:	04899
Jaar ingebruikname:	1934
Architect:	Kruyswijk, C.
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	geen

Geschiedenis

Belangrijke interbellumkerk met dakruiter.

Begin jaren 1930 ontwierp Cornelis Kruyswijk voor de Hersteld Apostolische Gemeente aan de Archimedesweg in de Amsterdamse Watergraafsmeer een kerkgebouw Amsterdam, Archimedesweg 97 - Apostolisch Genootschap. Niet veel later werd hij door de, sinds 1921 in Amsterdam Noord bestaande, gemeente gevraagd om ook een gebouw te ontwerpen. Het zou het laatste kerkgebouw worden dat tijdens zijn leven gereed kwam, want Kruyswijk overleed in januari 1935 op 50-jarige leeftijd. Een kerkgebouw in Amersfoort, Utrechtseweg 73 - Nieuw Apostolische Kerk kon hij daarom niet meer afmaken.

Het verenigingsgebouw in Amsterdam Noord is eind 1934 in gebruik genomen en functioneert nog steeds als plaats van samenkomst van het Apostolisch Genootschap Amsterdam-Noord.

Exterieur

Het gebouw staat op een prominente plek aan het einde van een ruime zichtas, de Andoornstraat in Floradorp. Het hoog opgaande dak wordt bekroond door een kleine dakruiter. Op oude foto's is te zien dat deze dakruiter er oorspronkelijk wat anders uit zag en een spitser dak had. Het gebouw als geheel, opgetrokken uit dunne geel genuanceerde klinkers op een plint van donkerrode klinkers, heeft een meer horizontale dan verticale richting. Dit mede omdat de in dezelfde stijl gebouwde bijgebouwen, waaronder de voorgangerswoning, links en rechts van de kerk liggen. In de Watergraafsmeer is het gebouw hoger opgetrokken en liggen de bijgebouwen waaronder de pastorie, achter het kerkgebouw. Bovendien is daar sprake van een hoge toren.

De gevel is symmetrische opgebouwd. Links en rechts een geaccentueerde ingang met een klein puntdakje, tussen de beide ingangen negen hoge, smalle glas in loodramen. De bijgebouwen waarin onder meer een catechisatielokaal, een vergaderzaal en een voorgangerwoning zijn aangebracht, liggen symmetrisch links en rechts van het hoofdgebouw en zien er uit als haast zelfstandige woonhuizen. Achter het gebouw ligt een betegeld pleintje, oorspronkelijk ook een bloementuin.

Op de tuinmuur werd een gesmeed ijzeren versiering aangebracht, uitgevoerd door Gebr. Meyer in Amsterdam noord. Deze maakt het "de straatjeugd onmogelijk de tuinmuur voor het uitvoeren van allerlei equilibrische toeren te misbruiken", lezen we in het Vakblad voor de Bouwbedrijven.

Interieur

De as van de kerkzaal staat in noordelijke richting, met rechts de straatwand en links de wand van de achterzijde. De zuidkant van de zaal heeft een balkon. In totaal bood de kerk bij oplevering plaats aan 700 mensen. De overeenkomsten met de eerder genoemde kerkzaal aan de Archimedesweg te Amsterdam zijn opvallend. Het gebouw aan de Clematisstraat lijkt een verkleinde versie en komt daardoor iets intiemer over. In beide gebouwen is sprake van langwerpige glas in lood ramen in de zijwanden, alleen lopen deze in de Clematisstraat lager door. Het gaat in totaal om negen identieke smalle en hoge glas-in-loodramen per zijde. Acht ervan zijn in de kerkzaal te zien, het negende is vanuit de trappenhuizen naar het balkon te zien. De ramen zijn ontworpen door Kruyswijk zelf en gemaakt door glazenier J.H.E. (Henk) Schilling (1893-1942). Aan de bovenzijde, die het geestelijke of spirituele voorstelt, is een naar beneden gerichte vogel zichtbaar met een rode snavel en gekleurde veren. Het gaat om een tortelduif, het symbool van de heilige geest. De cirkel in de duif staat voor de drie-eenheid (vader, zoon en heilige geest). Aan de onderzijde, die het aardse voorstelt, zijn bomen en planten afgebeeld. Er tussenin staat een rij offer- of doopschalen. De symboliek van de schalen (maar dan met een vlam er in) is eveneens verwerkt in het glas-in lood raam bij de linker ingang. De schalen duiden op opofferende liefde en verbranding van het onreine. Ook de vlam in de schaal bij de ingang staat voor de heilige geest: er wordt gedoopt in de heilige geest. In de zuidgevel boven de galerij zat oorspronkelijk ook een glas in lood raam, waarin onder meer een kruis was aangebracht. Schilling maakte ook dit raam, waarin volgens het Vakblad voor de Bouwbedrijven "met levendige kleuren verschillende Christelijke symbolen in beeld (werden) gebracht." Het raam is echter verloren gegaan, wel is het op oude foto's nog zichtbaar. Tegenwoordig is er slechts sprake van gekleurde glaspanelen. Tenslotte is nog eenvoudig maar fraai lichtblauw en rood gekleurd glas in lood aangebracht in de beide halfronde voordeuren.

In de trappenhuizen naar het balkon zijn zeer mooi bewaard gebleven geglazuurde tegels te zien ("goudgeel genuanceerde verglaasde tegels"), evenals trapleuningen die we vaker tegenkomen in gebouwen van Kruyswijk. Het liturgisch centrum zoals ontworpen door Kruyswijk, onder het orgel, is niet meer aanwezig. Het orgel oogt oorspronkelijk maar het is niet zeker of het ook oorspronkelijk is . De lampen zijn vervangen door modernere versies maar hangen nog op de oorspronkelijke plaats tussen de ramen. Bij oplevering was verder nog sprake van kerkbanken en lambrisering in donkerbruin gebeitst eikenhout, maar tegenwoordig is de lambrisering verdwenen en zijn de kerkbanken alleen nog op het balkon te vinden. Ook de "wijnrode kleur van de cocoslopers in de gangpaden" is niet langer te bewonderen, deze heeft plaats gemaakt voor het praktischer marmoleum. Karakteristiek voor Kruyswijk zijn tenslotte de ventilatiesleuven die in de nok van de kap zijn aangebracht. We vinden deze ook in onder meer de Willem de Zwijgerkerk aan de Olympiaweg te Amsterdam, ook van Kruyswijk Amsterdam, Olympiaweg 14 - Willem de Zwijgerkerk. In het Vakblad voor de Bouwbedrijven lezen we: "Langs de nok bevinden zich een tweetal in de zaalruimte doorhangende, driehoekige balken waartusschen zich ventilatieroosters bevinden."

Recente ontwikkelingen

Het interieur is gerenoveerd in 2005. Toen is onder het balkon aan de zuidzijde, een ruime hal (ontvangstruimte) aangebracht, en het aantal houten banken beneden is gereduceerd. Andere wijzigingen, bijvoorbeeld van de lambrisering en het liturgisch centrum, zijn vermoedelijk al eerder doorgevoerd. Ook de voorgangerswoning bestaat niet meer.

Links

Website kerkelijke gemeente

Bronnen

1. R. van Beekum, Cornelis Kruyswijk. Amsterdamse School architect (Bussum, 2006).
2. C.H. Grooten, 'Gewijde architectuur. Een nieuw vereenigingsgebouw der Hersteld Apostolische Gemeente aan de Clematisstraat te Amsterdam-Noord'. In: Vakblad voor de Bouwbedrijven, 14 januari 1935.