Amsterdam, Rokin 78a - Nieuwezijds Kapel

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Nieuwezijds Kapel
Genootschap:	Ned. Hervormde Kerk
Provincie:	Noord-Holland
Gemeente:	Amsterdam
Plaats:	Amsterdam
Adres:	Rokin 78a/Kapelsteeg
Postcode:	1012KR
Inventarisatienummer:	04727
Jaar ingebruikname:	1912
Architect:	Posthumus Meyjes, C.B.
Huidige bestemming:	Museum
Monument status:	Rijksmonument 518455

Geschiedenis

Deze kapel, met koepel en dakruiter en omringende bijruimten, is gebouwd ter plaatse van de eerder gesloopte, toen zeer vervallen, middeleeuwse Nieuwezijdskapel. Tegen de sloop van dat belangrijke historische gebouw is destijds de nodige actie gevoerd, één van de eerste voorbeelden op dit gebied. Buiten gebruik als Nederlands Hervormde Kapel begin jaren 1970, daarna een aantal jaren in gebruik als Turkse Moskee. De Turkse Moslims hebben in ongeveer 1982 dit gebouw verlaten, en de voormalige R.K. Kerk St. Ignatius aan de Rozengracht als moskee in gebruik genomen. In jaren 1980-1990 was deze voormalige kapel in gebruik als tentoonstellings- c.q. partyruimte, met de naam "Park Plaza". In 2005 is de hele bodem binnen dit complex in kader van archeologische werkzaamheden uitgegraven. Daarna is dit gebouw in gebruik genomen als "The Amsterdam Dungeon". Het exterieur van dit complex is vrijwel ongewijzigd gebleven, zo zijn vanaf een afstand koepel en dakruiter goed te zien.

Monumentomschrijving Rijksdienst

In opdracht van de Nederduitsch Hervormde Gemeente in 1908- 1912 tot stand gekomen KERK en WINKELS. Gezamenlijk vormen zij het bouwblok omgeven door het Rokin, de Kalverstraat, de Enge Kapelsteeg en de Wijde Kapelsteeg. De panden Rokin nrs. 74 en 76 - gelegen binnen het bouwblok, maar geen deel uitmakend van het ontwerp - vallen buiten de bescherming. Op de hoek van de Kalverstraat en de Wijde Kapelsteeg zijn de winkelpuien recent (xxd) vernieuwd. In het midden van het bouwblok bevindt zich de voormalige kerk, de zogenaamde Nieuwezijds Kapel met aangrenzend de predikantskamer, diakenkamer en het cathechisatielokaal. Deze kerk bevindt zich op de plaats van de voormalige 'Heilige Stede'. De toegangen tot de kerk bevinden zich in de Enge en de Wijde Kapelsteeg. Gebouwd in de jaren 1908-1912 naar een ontwerp van architect C.B. Posthumus Meyjes. Eén jaar later, in 1909, begon men naar een ontwerp van dezelfde architect met de bouw van de omringende winkels met bovenwoningen en opslagruimte en magazijnen. In de winkelruimte aan de zijde van het Rokin vestigde zich destijds de kunsthandel E.J. van Wisselingh & Co. Posthumus Meyjes heeft gebruik gemaakt van een Berlagiaans getinte art nouveau met historiserende details in de stijl van de neo-Hollandse renaissance. In het interieur van de kapel en bij de entreé aan het Rokin en bij de daarboven gelegen zaalruimte zijn verschillende onderdelen bewaard gebleven.

Omschrijving

Nieuwezijds Kapel

Op een rechthoekig grondplan tot stand gekomen kapel met een centrale octagonale gebedsruimte met galerij. Aan weerszijden lagere bebouwing met puntgevels met vlechting of rechte gevelbeëindiging en met zadel- respectievelijk schilddak. Kapel heeft tentdak met acht met leien gedekte schilden. Op de schilden een kleine dakkapel met venster met geleed draairaam. Lantaarn met zuilen, verhoging met balustrade en opzetstukken. Het muurwerk van de kapel is door de omringende bebouwing vrijwel geheel aan het zicht ontrokken. Muurwerk opgebouwd uit bruinrode baksteen in staand verband vermetseld. Puntgevels op de afgeschuinde hoeken en gedrukte boogfriezen onder de delen met een rechte gevelbeëindiging. Aan de gevels verder natuurstenen details en lijstwerk. In de puntgevels drievoudige vensterpartij en natuurstenen bekroning op de schouders en de top. Rondom grote gotiserende vensters met cirkelvormige geleding boven alternerend drie of vijf lancetten. In het interieur valt het grote koepelgewelf met ribben op. Muurvlakken met decoratief gebruik van gekleurde en geglazuurde baksteen. Acht natuurstenen pijlers met kolonetten en kapitelen. Aan de westzijde een gedicht intercolumnium met klankbord van de preekstoel. Overige intercolumnia geven toegang tot de omringende ruimten. Aan twee zijden boven deze ruimten een galerij met houten balustrade. Verder enkele oorspronkelijke deuren en gemetselde lambrizering met geglazuurde baksteen. Aan de oostzijde bevindt zich een toegang met dubbele openslaande kerkdeuren en meervoudig geleed bovenlicht met glas-in-lood raamvulling. Hierboven het orgel met aangrenzende orgelruimte. Dit orgel valt buiten de bescherming.

Bebouwing aan de zijde van het Rokin

Bebouwing op samengesteld rechthoekig grondplan met vier bouwlagen: souterrain, begane grond en twee verdiepingen onder een kap. De gevel is asymmetrisch van opzet met een geaccentueerd rechter deel dat licht vooruit springt en twee maal drie traveeën breed is met daartussen een ingangspartij van twee traveeën breed, respectievelijk eindigend in topgevels en een rechte lijst. Links hiervan een vier traveeën breed deel, overgaand in de hoekpartij met torenvormige opbouw. Gemetselde gevels in staand verband afgewisseld met speklagen. Dakschilden gedekt met pannen. Tweetal dakkapellen onder rechte beëindiging met dubbele draairamen. De begane grond is opgebouwd uit natuursteen en rust op een geprofileerde plint. Drie brede en gelede winkelruiten onder segmentboog met geleed bovenlicht. Tussen twee van deze winkelruiten en aan de rechterzijde een pilaster met kapiteel als console voor bouwbeeldhouwwerk met wapenschild. De toegangspartij met stoep en portiek onder rondboog. Boven een omlopende cordonlijst bevindt zich een fronton met timpaan in de top. Sierende opzet- en rechte klauwstukken. Hierboven hoge vensterpartijen met horizontale geleding worden omgeven door natuurstenen lijst met tanden. Op de tweede verdieping en kapverdieping hebben de vensters een toging. Het linker deel heeft een rechte beëindiging. Boven de cordonlijst per verdieping een brede samengestelde vensterpartij. De hoek met de Enge Kapelsteeg is aan de onderzijde afgeschuind en wordt benadrukt door een overhoeks geplaatste erker die zich voortzet als hoektoren. De voormalige toegang op de begane grond is gevat in een natuurstenen kader met tandlijst; ook het venster op de verdieping heeft een natuurstenen enkadrering. Het samengestelde venster op de tweede verdieping heeft boven de bovendorpel een concaaf natuurstenen reliëf. De torenopbouw heeft enkele frontons, lijstwerk met tanding en een koepeldak met zinken dekking. In het interieur bevindt zich een ruime centrale entrée met trappehuis. Op de verdieping een oorspronkelijke zaal met plafond met moer- en kinderbalken met sleutelstukken en beschilderde plafonddelen. De trappen hebben houten trappalen en hekwerk. De wanden hebben een houten lambrizering; de vierkante pijlers hebben een florale decoratie. De radiatoren worden door schermen aan het oog onttrokken. Gemetselde achtergevel met vensters.

Bebouwing aan de zijde van de Enge Kapelsteeg

Symmetrische gevel opgebouwd uit bruinrode baksteen in staand verband vermetseld en afgewisseld met natuurstenen accenten. In het midden een deel van één bouwlaag op plint met rechte gevelbeëindiging en schilddak met twee kleine dakkapellen. Dit deel fungeert als iets excentrisch geplaatst poortgebouw tot de achterliggende kapel. Rechts van het midden de eigenlijke poort onder segmentboog op vrijstaande zuilen op hoge sokkel. Verder een kleine stoep en een hekwerk uit smeedijzer. Links hiervan een kleinere poort met vergelijkbaar hekwerk. Aan weerszijden van de toegangspoorten brede en meervoudig gelede vensterpartijen. Aan de rechterzijde van de gevel aan de Enge Kapelsteeg de zijgevel van de bebouwing aan het Rokin onder dakschild met dakkapellen en hoge gemetselde schoorsteen. Aan de rechterzijde van dit deel de torenachtige erker op de hoek met het Rokin. Als pendant bevindt zich ook links een dergelijke torenopbouw met eenvoudiger vensters maar met gelijke beëindiging en koepeldak. Brede winkelruit aan de oostzijde. Verder gelede vensters met bovenlichten en een tweetal eenvoudige toegangen. Aan de linkerzijde van de gevel aan de Enge Kapelsteeg de zijgevel van de bebouwing met de voorgevel aan de Kalverstraat onder dakschild met twee dakkapellen. Ook hier twee flankerende torenopbouwen, brede winkelruit in het westelijk deel, verder gelede vensters met bovenlichten en eenvoudige toegang.

Bebouwing aan de zijde van de Kalverstraat. Symmetrische en sterk horizontaal en vertikaal gelede gevel van bebouwing op plint met vijf bouwlagen op samengesteld rechthoekig grondplan, opgebouwd uit overwegend in staand verband vermetselde bruinrode baksteen, afgewisseld met gebruik van natuurstenen accenten. Zowel aan de noord- als aan de zuidzijde een afgeschuind deel op de hoofdverdieping, waarboven een overhoeks geplaatste erker uitlopend in een torenachtige bekroning. Uitwerking van de erker en torenopbouw is vergelijkbaar met die op de hoek van de Enge Kapelsteeg en het Rokin. Oorspronkelijk zes brede en gelede winkelruiten onder segmentboog. De twee winkelruiten aan de linkerzijde zijn grotendeels gewijzigd. Links en rechts van het midden een deel onder puntgevel met natuurstenen timpaan en opzetstukken. Pilasters met natuurstenen blokken flankeren de gelede vensters met roedenverdeling in de bovenlichten. Het venster op de tweede verdieping heeft een Frans balcon met siersmeedijzeren hek. Het overige deel van de gevel heeft eveneens gelede vensters met roedenverdeling in de bovenlichten en met natuurstenen dorpels en gemetselde strekken en hanekammen. Enkele tussenliggende pilaster met opzetstuk. Gemetselde achtergevel met dubbele puntgevel en vensters.

Bebouwing aan de zijde van de Wijde Kapelsteeg

Gevel op plint opgebouwd uit overwegend in staand verband vermetselde bruinrode baksteen afgewisseld met natuurstenen accenten. Aan de oostzijde de van de bescherming uitgesloten bebouwing op de hoek met het Rokin. In het midden een deel van één bouwlaag. Deze excentrisch ten opzichte van de achterliggende kapel geplaatste bebouwing diende destijds als poortgebouw. Dit deel heeft een rechte gevelbeëindiging en een schilddak met twee kleine dakkapellen. Links van het midden de eigenlijke poort met stoep, pilasters en rondboog met florale decoratie in de zwikken. Verder dragen de pilasters een hoofdgestel. Een hekwerk sluit de poort af. Links van deze poort een tweede en eenvoudiger poort met vergelijkbaar hekwerk. Aan de rechterzijde drie meervoudig gelede vensters. Geheel rechts de zijgevel van de bebouwing met de voorgevel aan de zijde van de Kalverstraat. Gevel op plint, rechte beëindiging, dakschild met dakkapel, niet meer oorspronkelijke brede winkelruit, verdere gelede vensters, eenvoudige toegang, natuurstenen dorpels en gemetselde strekken en hanekammen.

Waardering

Kerk met omringende winkelbebouwing van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische waarde. Als samengesteld object van belang vanwege de architectuurhistorische waarde. Bijzondere betekenis van het object wegens de situering, verbonden met de ontwikkeling van de stad. Van situationele waarde wegens de bijzondere wijze van verkaveling en inrichting. Het orgel is niet beschermswaardig.

In de media

Uit Het Nieuws van den Dag, 9 April 1912.

Op den 19den Februari 1898 werd aan de leden der Ned Herv, Gemeente alhier bekend gemaakt, dat door vertimmering de aangekondigde predikdienst in de N.-Z. Kapel niet zou kunnen doorgaan. Na dat bericht bracht een grondig onderzoek aaa het licht, dat het kerkgebouw zóó bouwvallig was, dat een samenkomen gevaar voor menschenlevens zou kunnen veroorzaken. Het advies, hetwelk toen gegeven werd, was: Breek de kerk af en bouw er een nieuwe voor in de plaats. Dat is geschied en Maandag j.l, den 2en Paasckdag, riep de kerkeraad een 700-tal gemeenteleden te zamen om door een dank- en bedestond het nieuwe gebouw te willen wijden, vóórdat, gelijk voor veertien jaren, de kerk weer haar eigen plaatsje zou vragen tusschen de andere in de lijst der predikdiensten.

Te drie uur gistermiddag werd de samenkomst geopend door ds. C. van der Horst. Deze sprak den zegen en noodigde de aanwezigen uit tot het zingen van Gez. 171 : 1 en 8, waarna hij het gebed uitsprak. Hierna sprak de predikant de aanwezigen toe. De spreker zeide niet de motieven te willen opzoeken, welke de Vroede Vaderen der stad gedreven hebben om aan de Ned. Herv. Gemeente den eigendom van het gebouw te betwisten. Zeker is thans dat de kerk het onbetwistbaar eigendom bezit. In dat verband bracht spr. dank aan de heeren rechtsgeleerden, die met zooveel succes waren opgetreden, en ook aan den vertegenwoordiger der Synode, ds. C.F. Gronemeier, wien verzocht werd, aan de Synode den dank der Amsterdamsche gemeente te willen overbrengen voor de onbekrompen wijze waarop zij de gelden heeit beschikbaar gesteld voor de gevoerde processen. Hulde en dank werden verder gebracht aan den architect, den heer C.B. Posthumus Meyjes en aan den aannemer, den heer de Haan; dank ook aan de kerkelijke commissie en aan de bouwcommissie, in het bijzonder voor het beschikbaar stellen der gelden, noodig voor den bouw. Spreker eindigde met te verklaren, dat, terugziende op hetgeen achter ligt, op de bezwaren en moeilijkheden, waarmede dit bouwen gepaard is gegaan, men met Izaäk zal mogen zeggen: „Rehoboth": „De Heer heeft ons ruimte gemaakt". Na het zingen van Ps. 138 : 1 en 4 beklom ds. J.M. Snethlage den kansel. Deze herinnerde aan den bouw van den tweeden Tempel, 515 jaar vóór Christus. Hoeveel bezwaren werden daarbij niet ondervonden en 't was dan ook, dat de bouwers in de eene hand den troffel gebruikten, maar met de andere het zwaard hanteerden om den vijand te keeren. In figuurlijken zin was dat ook bij den bouw dezer kerk het geval. Elke voet grond is bevochten en veroverd. Na zijn predikatie ging de spreker voor in dankgebed, waarna de genoodigden staande zongen: Gez. 156 : 1 en 4.

De plechtigheid was nu geëindigd. Velen bleven nog om het fraaie, nieuwe gebouw eens te bezichtigen. Het inwendige is een lust der oogen. De lichtgele steen staat goed. Langs de bogen der koepels slingeren zich oranjekleurige biezen met groene bloemen. Hoog boven in den koepel der kerk bevinden zich acht ramen, waardoor veel licht binnenstroomt; de koepel zelf is versierd met een wijd roset in goudkleur. De Kapel is van drie kanten voor de bezoekers toegankelijk. De hoofdingang is gelegen aan de Rokinzijde, de zij-ingangen bevinden zich in de Enge Kapelsteeg en de Wijde Kapelsteeg. Aan deze beide kanten voeren trappenhuizen naar de ruime gaanderijen, die aan weerszijden van den kansel zich verheffen boven het ruim.

Tegenover den preekstoel bevindt zich een ruimte, waarop het harmonium is geplaatst. Dit werd gisteren door dea heer J.F. Rootlieb bespeeld.

De verlichting bestaat uit eenvoudige electrische kronen. De zitplaatsen zijn van eikenhout (in het ruim klapstoelen). Het geheel geeft een stemmigen en prettigen indruk. De verwarming geschiedt door gas: de fouten, welke ontdekt zijn in de Amstelkerk, heeft men in dit kerkgebouw trachten te overwinnen.

Uit Reformatorisch Dagblad, 13 november 2007.

De voormalige Nieuwezijdskapel, tussen het Rokin en de Kalverstraat, is voor bijna 40 miljoen euro verkocht. De koper van het complex is een particuliere monumentenstichting. In de vastgoedwereld baart de hoge prijs opzien, omdat de huuropbrengst niet meer dan 1,2 miljoen euro per jaar zou bedragen. Het complex was eigendom van de protestantse kerk van Amsterdam. Die gaat met de opbrengst haar 26 kerken in de stad onderhouden.

Op de plaats van de huidige Nieuwezijdskapel werd in 1345 de Heilige Stede gebouwd. Aanleiding was het zogenaamde mirakel van het heilig sacrament. Een zieke man ontving de communie, maar braakte vervolgens de hostie uit in zijn woning aan de Kalverstraat. Het braaksel werd in de haard geworpen, maar de hostie bleef boven het vuur zweven zonder te verbranden. Daarop werd de hostie in processie naar de huidige Oude Kerk gebracht.

Door het mirakel groeide Amsterdam uit tot een van de belangrijkste bedevaartsoorden van Europa. De Stille Omgang, zoals de meditatieve nachtelijke omgang door het centrum van Amsterdam heet, vindt jaarlijks plaats in maart.

In 1578 kwam de Heilige Stede in handen van de protestanten, toen het bestuur van de stad Amsterdam overging tot de gereformeerde leer. De kapel werd in 1908 onder protest van veel rooms-katholieken gesloopt. In 1912 werd de Nieuwezijdskapel gebouwd, en sinds 2005 is het complex het onderkomen van spookhuis Amsterdam Dungeon en zalencentrum Park Plaza.

Externe links

Afbeeldingen

Exterieur

kopie foto
Foto: Arthur Akkermans (2015)

Wat is Reliwiki?

Uit het nieuws: