Amsterdam, Spaarndammerstraat - Maria Magdalena (1891 - 1964)

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Maria Magdalena
Genootschap:	Rooms Katholieke Kerk
Provincie:	Noord-Holland
Gemeente:	Amsterdam
Plaats:	Amsterdam
Adres:	Spaarndammerstraat 9
Postcode:	1013SR
Sonneveld-index:	04967
Jaar ingebruikname:	1891
Architect:	Pierre Cuypers (1827 - 1921)
Huidige bestemming:	gesloopt
Monument status:	Geen

Geschiedenis

Volgens velen was dit de mooiste (neogotische) kerk, in Amsterdam en Nederland, van architect P.J.H. Cuypers. De definitieve kerk werd gebouwd tussen 1889 en 1891 en ontworpen door dr. P.J.H. Cuypers. Op 20 april van het laatstgenoemde jaar vond de consecratie plaats onder leiding van de toenmalige bisschop van Haarlem, Mgr. C. Bottemanne.

De kerk kwam te staan op een zeer ongebruikelijk en qua indeling ongunstig bouwterrein: een langwerpig driehoekig perceel, ingeklemd tussen de Spaarndammerstraat en de Zaanstraat. Hierdoor ontstond één van Cuypers' meest vindingrijke en creatieve, ruimtelijke oplossingen. De driebeukige neogotische kruisbasiliek met vieringtoren was voorzien van een schip dat zich vanuit een zeshoekige voorruimte naar de viering toe verbreedde, conform de rooilijnen van het driehoekige bouwterrein. Het dwarsschip was tweezijdig gesloten. De koorpartij, die op het breedste stuk van het perceel was geprojecteerd, was voorzien van ruime, veelhoekige kranskapellen, aan elke zijde van het koor twee (zie plattegrond onder).

Het gebouw had een zeer levendig silhouet door de grote vieringtoren en de vele lagere torentjes, onder andere traptorens tegen het dwarsschip en ter weerszijden van de voorgevel en een dakruiter bovenop de zeshoekige voortravee. De vieringtoren werd gedekt door een opengewerkte, ijzeren spits. Het bakstenen exterieur was door middel van zogenaamde speklagen in gele steen verlevendigd, hetgeen bij Cuypers' latere werk veel voorkwam. De kerk was inwendig overdekt door houten tongewelven over de hoofdbeuken. Zijbeuken en koor waren voorzien van stenen kruisribgewelven. Het interieur werd in de latere jaren verfraaid. Zo ontstonden een Theresia-altaar (1916) uit het Haarlemse atelier Maas, kruiswegstaties door Hermans te Roermond (1925), de tegelvloer naar ontwerp van Cuypers werd uitgevoerd door atelier Pieka in Gent. De kerk gold als een hoogtepunt in het latere werk van Cuypers op gebied van ruimtelijke oplossingen op ongunstige bouwkavels.

In 1964 moest de kerk wegens bouwvalligheid worden gesloten. Dit feit is in 1964 nog een keer onderwerp geweest in het landelijke NTS journaal op televisie. De kerk is gesloopt in 1967-1968. Thans ligt hier het Domela Nieuwenhuisplantsoen. Alleen een deel van de fundamenten van de kerk langs de Spaarndammerstraat is nog zichtbaar. De mooie pastorie is blijven staan (zie onder).

Recente geschiedenis

Begin jaren 2010 had de Gemeente Amsterdam ideeën voor bebouwing van het ietwat verloederde Domela Nieuwenhuisplantsoen, met apppartementen en een hotel. Hiertegen kwam verzet uit de buurt. Het plantsoen is gebleven en opgeknapt eind 2018 - begin 2019. Ter plaatse van het vroegere koor van de in 1968 gesloopte Maria Magdalenakerk is in 2019 een metalen kunstwerk geplaatst, in (neo)gotische vormen.

In de media

Uit Het Centrum, 11 November 1929.

De groote bloeiende parochie uit de Spaarndammerstraat bestaat 40 jaren. Veertig jaren is het geleden dat daar buiten de Haarlemmerpoort, in de toen nog rustige omgeving, een parochie werd opgericht. Een noodkerkje was het, uit planken opgetrokken, en het lag vreedzaam dij den groenen spoordijk. Nu is het rustige plekje verdwenen, nu heeft het verkeer daar de overwinning behaald en nu is dit vreedzame plekje een van onze drukste en volkrijkste stadsgedeelten. Het houten kerkje is een groot monumentaal gebouw geworden, dat er trotsch afsteekt bij zijn omgeving. Veertig jaren is een lange tijd en het is een rede om het feestelijk te herdenken en God te danken voor de zegeningen, die Hij in deze jaren verleende. Men heeft de gelegenheid aangegrepen en op waardige wijze is het feest herdacht. Men is begonnen met het uitgeven van een gedenkboek. Alles wat men er in zoekt, kan men ook vinden. Geen enkel onderdeel van dit bloeiende parochieleven heeft men vergeten. Het is een mooi staaltje van activiteit en durf, en het bewijst dat hier een opgewekt leven heerscht.

Wij zullen eenige bijzonderheden betreffende de geschiedenis der parochie overnemen. Op 21 Augustus 1887 kreeg Kapelaan G. Konings van Mgr. Bottemann de opdracht een nieuwe kerk te bouwen in het Spaarndammerkwartier. Het houten kerkje werd gebouwd en op 22 December van dat jaar wijdde Pastoor Sloots van de Liefde het kerkgebouwtje in. Ondertusschen predikte en bedelde Pastoor Konings voor zijn nieuwe kerk, waarvoor Dr. Cuypers reeds de plannen belangeloos had ontworpen. Een bouwcommissie werd gevormd, die een terrein aankocht, waar het gebouw zou verrijzen. In 1889 kwam eindelijk de vergunning. 17 April 1890 vond de eerste-steenlegging plaats, terwijl 20 April 1891 de plechtige kerkconsacratie door Mgr. Bottemanne volgde. Tot 1904 bleef Pastoor Konings zijn parochie besturen, toen werd hij benoemd tot rector van het St. Bernardusgesticht. Pastoor Waartens volgde hem op. Tot 1912 bleef deze pastoor zijn parochie trouw, maar toen moest ook hij vertrekken. Na zijn overplaatsing naar Vlaardingen volgde Pastoor Aalberse hem op. Slechts een jaar hielden de parochianen hun nieuwe herder, toen vertrok hij wegens ziekte. 3 October 1913 kwam Pastoor Colla en nu 16 jaren later beheert deze nog zijn parochie en bloeit alles nog veel meer dan vroeger. Heel veel heeft Pastoor Colla daartoe bijgedragem. Zondag is het feest officieel herdacht op onvergetelijke wijze. Des morgens onder alle H.H. Missen was er een druk bezoek en haast alle parochianen naderden ter H. Tafel. Om half tien was de kerk stampvol en ook buiten stonden velen om de komst van Z.D.H. Mgr. Aengenent af te wachten. Precies half toen zette het zangkoor onder leiding van den heer Gryseels het „Ecce Sacerdos Magnus" in en deed Z.D.H. de Bisschop zijn intrede. Te kwart voor 10 begon de plechtige Pontificale Hoogmis, opgedragen door Mgr. Aengenent. Presbyter Assistens was Dr. G.C. v. Noort, deken van Amsterdam. Troondiakens Pastoor J.Th. Lagerwey (Posthoorn) en Pastoor D.J. de Kok (De Liefde); Diaken Pastoor van Breda O.F.M. (de Boom), Sub-diaken Pastoor A. Boks (Lourdeskerk), Ad-Mitram Pastoor N. v. Dijk (Nieuwkoop), Ad baculnm Kap. J. v.d. Sman (Magdalena), Ad-librum Kap. C. Standenmeyer (Magdalena), Ad candelani Kap. J. Eeken (Rotterdam), Ad gremiale Praeses van Gaelen (Jozefsgezellenver.), Thuriteriarius Kap. H. v.d. Waarden (Magdalena) en Ceremoniarius de secretaris van Mgr. Aengenent, Mgr. J.Th. Pigot. Onder de H. Mis beklom de Bisschop zelf de preekstoel en hield een kernachtige predicatie, waarin hij de parochianen van harte feliciteerde, de zegeningen herdacht en de parochie een nog grooteren bloei toewenschte. Het zangkoor zong op zeer verdienstelijke wijze de Missa Solemnis „in honorem S. Francissisi Assiatis" van Th. Loots en Offertorium van Fr. Witt, terwijl de organist Algra na de H. Mis het orgel bespeelde. In de pastorie vereenigden zich de verschillende geestelijken, waarbij ook vele oud-kapelaans van de Parochie. Pastoor Corda bood aan den Bisschop een gedenkboek aan in prachtband. Des middags werd Mgr. Aengenent in de Leo-sobool gehuldigd door de schoolkinderen. Circa 6 uur vertrok Mgr. weer naar Rotterdam, om daar het Bisschopsspel bij te wonen. Het feest werd besloten met een Solemneel Lof, waarbij de preek werd gehouden door Rector van Gaelen, oudkapelaan der parochie.

Uit NRC, d.d. 13 april 2019

Voor het eerst in zijn bestaan nodigt het Domela Nieuwenhuisplantsoen uit tot recreatie. Tientallen jaren was het een rommelig hoekje in de Spaardammerbuurt, zonder functie en zonder vreugde. De afgelopen maanden heeft het plantsoen een transformatie ondergaan. De rommelige struiken zijn verdwenen, er staan bankjes en er zijn wandelpaadjes tussen bloembedden en gras. Sinds vorige week is het plantsoen opengesteld voor publiek.

Toch is hier meer aan de hand dan een opgeknapt stukje groen in de stad. Het vernieuwde plantsoen omarmt het verleden. Je ziet meteen de verwijzingen naar het iconische gebouw dat hier tot vijftig jaar geleden stond: de katholieke Maria Magdalenakerk, ontworpen door architect Pierre Cuypers. De geest van ‘Lena’, zoals de kerk liefkozend werd genoemd, herleeft: in het stalen koor, in de bogen aan weerszijden van het groen, in de straatlantaarns bij de voormalige entree.