Barneveld, Torenplein 1 - Oude Kerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Oude Kerk
Genootschap:	PKN Hervormde gemeente Barneveld
Provincie:	Gelderland
Gemeente:	Barneveld
Plaats:	Barneveld
Adres:	Torenplein 1
Postcode:	3772CX
Sonneveld-index:	11053
Jaar ingebruikname:	15e
Architect:
Huidige bestemming:	hervormde kerk
Monument status:	Rijksmonument 8613

Geschiedenis

Historische kerk met toren. Nu in gebruik als Hervormde Kerk met Gereformeerde Bond signatuur.

12e of 13e eeuw Volgens overlevering een parochiekerk in Germaanse stijl
14e - 15e eeuw Door verbouw ontstaat een gotische hallenkerk, in 1421 door brand verwoest
1509 Karel van Gelder neemt de kerk in en in datzelfde jaar Floris van Egmond
1517 Kerkhervorming van Maarten Luther, de Bourgondiërs verbranden de kerk
1546 Herbouw van de kerk
1581 De Reformatie
1599 Het orgel en zaken van r.k. aard worden uit de kerk verwijderd
1654 Preekstoel. Ambtsdragersbanken en het doophek worden geplaatst
1750 Plaatsing van de z.g. Schaffelaarbank
1860-1862 Interne restauratie
1929-1930 Uitbreiding met een noord- en zuidbeuk, het is dan een kruiskerk geworden

houten ramen vervangen, aantal zitplaatsen van 700 naar 1.000

1978 Grote interne restauratie
1999 Restauratie koorsluiting met leibedekking en gevelafdekkingen
2003 Restauratie dakconstructie met dakgoten.
2023 - De houten broek in de hervormde Oude Kerk in Barneveld ondergaat een restauratie. De broek, zoals de kansel vroeger werd genoemd, komt uit 1654. De kansel gaat helemaal uit elkaar en wordt na drie maanden weer teruggeplaatst, voorzien van nieuwe franjes en stoffering. Ook het klankbord wordt gerestaureerd. Dat gebeurt in de kerk zelf, omdat het gezien de grootte niet naar buiten kan. Het klankbord wordt voorzien van nieuwe gordijnen, dat is stijlvoller en beter voor de akoestiek. De predikanten beschikken tijdelijk over een andere ‘broek’, de ‘leenpreekstoel’ van Hekkers & Van ’t Spijker. - Een eerder dit jaar gepresenteerd plan voor renovatie van de hervormde Goede Herderkerk blijkt financieel niet haalbaar. De architect is nieuwe varianten aan het uitwerken. De kerk werd in 1976 in gebruik genomen. Het renovatieplan omvatte een andere indeling van de kerkzaal met ruimte voor muzikale begeleiding van kerkdiensten. Door hogere energielasten, hogere inflatie en dalend aantal leden komt minder geld binnen via vrijwillige bijdragen. In het nieuwe plan komt het accent nu meer te liggen op groot onderhoud. In 2023 wordt een besluit genomen.

Vanaf 1996 hebben er in en aan de kerk allerlei restauratiewerkzaamheden plaats gevonden. Gebleken was dat er door vocht heel veel schade was toegebracht aan het dak.

De sprong van Jan van Schaffelaar

Tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten (1350-1500) was de stad Utrecht ingenomen door de Hoeken. Voedselconvooien naar die stad werden onderschept door Kabeljauwse huursoldaten van de verdreven bisschop David van Bourgondië. Jan van Schaffelaar was bij hem in dienst. Op 16 juli 1482 verschanste hij zich met een twintigtal ruiters voor de Hoeken in de Barneveldse toren. Deze belegerden en beschoten de toren. Vervolgens beloofden de Hoekse soldaten de Kabeljauwen vrijgeleide als zij hun aanvoerder naar beneden zouden werpen. Daarop sprong Jan van Schaffelaar zelf en offerde zijn leven voor dat van zijn manschappen.

Over de kerknaam

Eerder, in de middeleeuwen, was deze kerk gewijd aan St. Odulphus, aan wie in Nederland weinig kerken zijn gewijd (o.a. de R.K. kerken in Best en Assendelft). Later heeft deze kerk de naam Grote- of St. Odulphuskerk gehad. De officiële naam van de kerk is nu Oude Kerk.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Kerk

Rijksmonument 8613

Hervormde KERK. Driebeukige, bakstenen hallenkerk, ontstaan in de 15de eeuw door verbouwing van een oudere kruiskerk. Het middenkoor heeft een driezijdige, de zijkoren hebben rechte sluitingen met puntgevels. De kerk is overkluisd door kruisribgewelven en bezit eenvoudige, rechthoekige pijlers zonder basementen. Tijdens de restauratie van 1927 tot 1930 verrezen aan de noord- en zuidzijde van de kerk dwarsschipsarmen in gotische trant en bouwde men aan weerszijden van het koor aanbouwsels. Inventaris: preekstoel met doophek, 1654; banken (XVII); grafmonument voor Lucas Willem Baron van Essen van de Schaffelaar, overleden 1791, door Anthony Ziezenis met daarnaast een cartouche voor zijn vrouw Margriet van Haeften (1751-1793); grafmonument voor Jacobus Mensinga, overleden 1796; grafmonument voor Ds Willem van Vloten, overleden 1808, door de Amsterdamse beeldhouwer Guillot; verscheidene zerken (XV-XVIII), waaronder een fraaie 17de eeuwse zerk in de koorsluiting. Orgelkas met Lodewijk XV-snijwerk. Orgel met Hoofdwerk en Rugwerk, in 1765 gemaakt door A. Paradijs. De twee pedaaltorens werden bij de restauratie van 1955-56 toegevoegd. In 1983 werd het orgel opnieuw gerestaureerd en de originele dispositie hersteld.

Toren

Rijksmonument 8614

De rijzige toren dagtekent waarschijnlijk uit de 14de eeuw en vertoont tegen de onderste drie geledingen een romaniserende versiering met lisenen en boogfriezen in baksteen. De vijfde geleding, opgetrokken in de 15de eeuw, heeft een uitgekraagd spitsbogenfries, waarboven een borstwering met spitsboognissen. De 15de-eeuwse naaldspits met open lantaarnbekroning uit 1910 werd tijdens de torenrestauratie omstreeks 1962 ten dele met het oude materiaal vernieuwd. Klokkenstoel met gelui van zes klokken, waarvan één van C. Noorden en J. A. de Grave, 1711, diam. 142,7 cm. en vijf moderne klokken. Mechanisch smeedijzeren torenuurwerk op houten stoel, 17de eeuw, handopwinding, afkomstig uit Friesland. De slagklok is van Taylor uit 1927. Het uurwerk is eigendom van de Stichting "De Barneveldse Beiaard" en is niet in gebruik voor openbare tijdsaanduiding. Klokkenspel bestaande uit 17 klokken van Gillett & Johnston en 32 moderne klokken.

Orgels

Paradijs-orgel

Het hoofdorgel is in 1765-1766 gemaakt door A.J. Paradijs (Amsterdam). In 1841 wijzigt J.H. Holtgräve (Deventer) de dispositie. Dat doet vervolgens in 1899 L. Schwarze (Anholt) ook, die tevens een nieuwe balg levert. M.K. Koppejan (Veenendaal) vernieuwt in 1930 de tongwerken. In 1956 restaureert de firma Ernst Leeflang (Apeldoorn) het orgel, herstelt deels de oorspronkelijke dispositie en breidt het instrument uit met een zelfstandig pedaal, opgesteld in torens aan weerszijden van de oorspronkelijke orgelkas. In 1982-1983 restaureert de firma Leeflang Orgelbouw (Jan Keijzer) het orgel opnieuw en reconstrueert daarbij de dispositie uit 1766. Het pedaal uit 1956 blijft gehandhaafd. Adviseur is Dr M.A. Vente (Utrecht).

Dispositie

Hoofdwerk (manuaal 2): Prestant 8' (discant dubbel) - Holpijp 8' - Octaaf 4' - Gemshoorn 4' - Blokfluit 4' - Holpijp 4' (1956) - Quint 3' - Octaaf 2' - Woudfluit 2' - Sexquialter 2⅔' 2 sterk bas/discant - Mixtuur 2' 4 sterk bas/discant - Cornet 4' 4 sterk discant - Trompet 8' bas/discant (1983) - Vox humana 8' bas/discant (1753) - Tremulant.
Rugwerk (manuaal 1): Prestant 8' discant - Holpijp 8' - Prestant 4' (discant dubbel) - Roerfluit 4' - Quint 3' - Quint 3' discant (1983) - Octaaf 2' (discant dubbel) - Quint 1½' discant (1956) - Sexquialter 2⅔' 2 sterk (1983) - Mixtuur 1⅓' 2-4 sterk (1956) - Tertiaan 4/5' 2 sterk (1956) - Dulciaan 8' bas/discant (1983) - Tremulant.
Pedaal: Subbas 16' (1841) - Prestant 8' - Roerfluit 8' - Octaaf 4' - Nachthoorn 2' (1841) - Ruispijp 2⅔' 4 sterk - Bazuin 16' - Schalmei 4' (1930).
Koppelingen: Hoofdwerk aan Pedaal - Rugwerk aan Pedaal - Manuaalkoppeling bas/discant.

Mechanische sleepladen. Manuaalomvang: C-c3. Pedaalomvang: C-d1. Winddruk: 71 mm. WK.

Koororgel

Het koororgel is in 1978 gebouwd door de firma N.D. Slooff (Ouderkerk aan den IJssel).

Dispositie

Manuaal: Gedekt 8' - Prestant 4' - Roerfluit 4' - Octaaf 2' - Mixtuur 1' 2 sterk.
Pedaal: aangehangen.

Mechanische sleeplade. Manuaalomvang: C-f3. Pedaalomvang: C-d1.

In de media

Uit Arnhemsche Courant, 6 Juni 1826.

In den avond van den 1. dezer, omstreeks 8 ure, trok uit het oosten eene zware dondervlaag boven het dorp Barneveld, en bij eene losbarsting werd de appel van de torenspits door den bliksem getroffen, zonder dat men echter veel gevolg daarvan bespeurde. Men rekende het gevaar geweken, toen, ruim vijf minuten na den eersten slag, een tweede andermaal den toren trof. Van de spits ging de bliksem langs de plaat van den uurwijzer, en verloor zich ter zijde van het orgel in de kerk. Er ontstond brand. Door spoedig aangebragte hulp, is men denzelven gelukkiglijk des nachts ten 11 ure meester geworden. Een aantal ingezetenen, zoo mede eenige te Barneveld rustdag houdende en voor de koloniale troepen bestemde lansiers hebben zich door hulpvaardigheid en ijver zeer onderscheiden. Ongelukkiglijk is een der hulpvaardigsten, de persoon van Gerrit van Voorst, die na den eersten slag den toren beklommen had., bij den tweeden zoodanig getroffen, dat zijn leven niet buiten gevaar is. Deze verdienstelijke jongman is reeds vroeger, wegens onverschrokkenheid in gelijke gevallen betoond, met eene eeredoos beschonken geworden.