Bedum, Schultingastraat 1 - Goede Herderkerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Goede Herderkerk
Genootschap:	Gereformeerde Kerken (GK)
Provincie:	Groningen
Gemeente:	Het Hogeland
Plaats:	Bedum
Adres:	Schultingastraat 1
Postcode:	9781GA
Jaar ingebruikname:	1938
Architect:	Egbert Reitsma, Albert Wiersema
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 510684
Sonneveld-Index :	14787

Geschiedenis

Gebouwd als Gereformeerde Noorderkerk. In 1966 is de naam gewijzigd in Goede Herderkerk. Belangrijk werk in het oeuvre van Egbert Reitsma (1892-1976) in een overgang van een expressionistische aan de Amsterdamse School verwante stijl, naar een meer traditionalistische stijl (Delftse School).

Van 1998 tot 2011 was het gebouw in gebruik door de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt (GKV). Verbouwing in 2003. Sinds 2011 was de kerk alleen nog in gebruik voor bijzondere diensten. Op 11 juli 2014 werd het kerkgebouw door de GKV overgedragen aan de Stichting Oude Groninger Kerken. Per 1 januari 2018 heeft de SOGK voor de Goede Herderkerk een huurder gevonden, namelijk het kerkgenootschap De Gereformeerde Kerken (Hersteld). Deze kerkgemeenschap, afgekort DGK, hield haar erediensten in Adorp in gebouw "Artharpe". Door de groei van deze kerk werd dit gebouw te klein. In de Goede Herderkerk is nu een nieuw onderkomen gevonden voor haar zondagse kerkdiensten.

Monumentomschrijving Rijksdienst

GEREFORMEERDE KERK, Goede Herderkerk of Noorderkerk genaamd, gebouwd in de jaren 1937-1938 in een stijl die zowel kenmerken van de Amsterdamse School als de Delftse School vertoont. E. Reitsma uit Groningen was de ontwerpende architect van het gebouw en A. Wiersema uit Bedum de uitvoerend architect. Het kerkgebouw heeft een plattegrond in de vorm van een Grieks kruis met op de zuidoostelijke hoek een toren, aan de zuidkant een aanbouw voor het catechisatielokaal en aan de zuidwestzijde een aanbouw voor de kerkeraadskamer. Het totaal aantal zitplaatsen in de kerk bedraagt ongeveer 600. De bedoeling was dat het aantal zitplaatsen later eventueel kon worden uitgebreid door de bouw van een drietal gaanderijen, hetgeen echter niet heeft plaats gevonden. Het timmerwerk werd uitgevoerd door S. Lap uit Winsum, het meubilair werd gemaakt door K. Drijfhout uit Bedum, het lood- en zinkwerk werd uitgevoerd door de gebroeders Bodewes uit Bedum en het verf- en glaswerk door Smit uit Middelstum. Het orgelinstrument, gebouwd in 1941 door de firma Valckx en Van Kouteren & Co. uit Rotterdam, wordt wegens te weinig monumentale waarde niet van rijkswege beschermd. In 1976 vonden er enkele verbouwingen van de bijruimten aan de westgevel plaats.

De Goede Herderkerk is de laatste kerk die architect E. Reitsma voor de Tweede Wereldoorlog bouwde. Wat de opbouw en inrichting betreft, vertoont deze kerk kenmerken die typerend zijn voor de vooroorlogse kerken van Reitsma, zoals de Griekse kruisvormige plattegrond, het waaiervormige bankenstelsel en het parabool kruisgewelf. Wat de vormgeving betreft vertoont deze kerk meer invloeden van de Delftse School dan vroegere kerken van Reitsma, die meer in de stijl van de Amsterdamse School zijn opgetrokken. Reitsma heeft in het ontwerp van de Goede Herderkerk zijn vroegere expressieve vormgeving verruild voor een strakkere en meer in de stijl van de Delftse School. Bijzonder is overigens dat de Goede Herderkerk glas-in-lood vensters heeft met figuratieve voorstellingen uit het Oude Testament, hetgeen bij Gereformeerde kerken ongebruikelijk is. De Goede Herderkerk werd gebouwd in de toenmalige uitbreiding van het dorp Bedum, Nieuw-Bedum genaamd, die in het MIP is aangeduid als gebied met bijzondere waarde. De kerk is gelegen aan een pleinvormige ruimte, waar drie wegen samenkomen. Het gebouw sluit deze ruimte aan de noordzijde af en vervult hierdoor een beeldbepalende functie in de ruimtelijke opbouw van zijn omgeving.

Omschrijving exterieur

Kerkgebouw op plattegrond van een Grieks kruis met aangebouwde toren, catechisatielokaal en kerkeraadskamer. De gevels zijn opgemetseld van gesinterde rode baksteen, hebben een trasraam van donker gesinterde rode steen en worden beëindigd door een rechte goot. De vensters zijn segmentboogvensters beëindigd door een rollaag; de vensters van het kerkgebouw zelf zijn samengesteld en hebben allemaal gekleurd glas-in-lood. Het pand wordt gedekt door een samengestelde kap van geglazuurde zwarte opnieuw verbeterde Hollandse (romaanse) pannen. Alle vier gevels van het kerkgebouw zijn topgevels. De hoofdgevel, zuidgevel, is een topgevel met zeven segmentboogvensters met gezamenlijke onderdorpel en daarboven vijf gelijke vensters waarvan de middelste groter is; tussen beide vensterpartijen staat in smeedijzeren letters GOEDE HERDER KERK; op de hoeken van de topgevel oren en in de geveltop een verticaal bakstenen element; aan weerszijden van de topgevel springt de gevel terug. Op de westelijke hoek van de zuidgevel een uitgebouwd portaal met opgeklampte deur en daarachter de aanbouw van de kerkeraadskamer. De aanbouw wordt gedekt door een zadelschilddak en heeft in de zuidgevel drie kleine vierkante vensters en een groot horizontaal samengesteld venster. Aan de westgevel van de kerkeraadskamer bevindt zich een hekwerk bestaande uit een gemetselde pijler en twee beweegbare hekken van smeedijzer.

Op de oostelijke hoek van de zuidgevel de aanbouw van het catechisatielokaal. De aanbouw heeft een rechthoekige plattegrond en wordt gedekt door een zadeldak; de zuidgevel van de aanbouw is een tuitgevel met aan weerszijden een krimp en in de topgevel een rond venster; in de westgevel van de aanbouw een opgeklampte deur en een horizontaal samengesteld venster; in de oostgevel een zelfde venster en een opgeklampte deur met bovenlicht en lage bakstenen stoep. Tussen beide aanbouwen aan de zuidgevel, aan de pleinvormige ruimte, bevindt zich een grote, brede stoep van baksteen.

In de hoek van de zuidelijke en oostelijke arm van het Griekse kruis bevindt zich een toren op vierkant plattegrond, gedekt door een getrapt zadeldak. De toren heeft smalle verticale vensters; onder de eerste goot in elke gevel een groot rond venster met ijzeren roedenverdeling; in het bovenste deel aan de oost- en westzijde twee segmentboogvensters met roosters.

De oostgevel heeft dezelfde topgevel als de zuidgevel, maar in plaats van de onderste zeven segmentboogvensters elf en in plaats van de bovenste vijf vensters zeven vensters. De noordgevel heeft eveneens dezelfde topgevel als de zuidgevel, maar heeft op de begane grond op beide hoeken een uitgebouwd portaal met zadeldak. Het noordelijk portaal heeft een dubbele opgeklampte deur met bakstenen stoep met aan weerszijden een muur; in de noordgevel en zuid- en noordgevel kleine vierkante vensters. Het zuidelijk portaal heeft een opgeklampte deur in de oostgevel en in de noordgevel twee kleine vierkante vensters.

De westgevel heeft een nok die ongeveer een halve meter lager ligt dan die van de rest van het dak; het lager gelegen zuidelijke dakschild loopt door tot de nok van de aanbouw van de kerkeraadskamer. De topgevel van de westgevel wordt in tweeën gedeeld door een verticaal element van baksteen met op de eerste verdieping aan weerszijden drie segmentboogvensters. Op de begane grond is de westgevel een meter uitgebouwd en wordt beëindigd door een plat dak; dit uitgebouwde gevelgedeelte, dat aansluit op de kerkeraadskamer, is deels gewijzigd.

Omschrijving interieur

Het interieur van het kerkgebouw is, wat indeling betreft, grotendeels oorspronkelijk. De bijruimten zijn vrijwel allemaal gewijzigd. De kerkzaal wordt overspannen door een parabool kruisgewelf dat in de hoeken door middel van gedecoreerde houten consoles op het muurwerk steunt. In de westelijke, korte zijbeuk bevindt zich op een podium een houten kansel in de stijl van de Amsterdamse School. Aan weerszijden van de kansel staan banken voor de leden van de kerkeraad. Boven de kansel is op een balkon het orgel geplaatst; in de rand van de vloer van het balkon staat de tekst: SOLI DEO GLORIA. De houten banken zijn vormgegeven in de stijl van de Amsterdamse School en in waaiervorm opgesteld. In de noordelijke en zuidelijke zijbeuk bevindt zich op elke hoek een uitgang. De vensters van de zuidelijke, oostelijke en noordelijke zijbeuken hebben allemaal gekleurd glas-in-lood met voorstellingen uit het Oude Testament. Bijzonder is dat het om figuratieve voorstellingen gaat, hetgeen bij gereformeerde kerken ongebruikelijk is. Net als in de kerken in Andijk en Leeuwarden zijn de voorstellingen door Reitsma zelf ontworpen, maar anders dan in eerdere kerken gaat het niet meer om grotendeels abstracte of zeer expressionistische voorstellingen in de stijl van de Groninger Ploeg, maar om tamelijk traditionele schilderijen uitgevoerd in glas. Onderin de ramen zijn de betreffende bijbelpassages in lang uitgerekte letters beschreven. Vooral de teksten in de bovenramen zijn moeilijk te lezen. In totaal zijn zes voorstellingen te zien. Vanaf de kansel gezien links Adam en Eva die uit het paradijs worden verdreven ("Zoo zond de Heere God hen weg uit den hof van Eden"), met onder meer een olifant. Daarboven zien we onder meer een engel en de tekst "En ik zag, en ik hoorde een engel vliegen in het midden des hemels". Tegenover de kansel zien we in de onderste ramen een herder (of herderin) met kudde ("En zij zullen mijne stem hooren en het zal worden ene kudde en een herder") en bovenin onder meer een triomferend paard met de tekst "Koning der Koningen en Heer der Heeren". De wand rechts van de kansel bevat onder een tafereel uit het Midden Oosten met bijbehorende blokvormige huizen. Oriëntaals uitgedoste mannen staan hier met een lam ("Als een lam werd hij ter slachting geleid"). De bovenzijde wordt ingenomen door een grote voorstelling met drie kruisen op de berg Golgotha ("Alwaar zij hem kruisigden").

Bijzonder is tenslotte dat hoog in de gewelfkappen van elke arm fel gekleurde houtreliëfs zijn aangebracht. Maar anders dan in bijvoorbeeld Andijk zijn deze nu als op zichzelf staande elementen tegen het verder vlakke gewelfbeschot aangebracht.

Waardering

Gereformeerde kerk van algemeen cultuur- en architectuurhistorisch belang:

als voorbeeld van gereformeerde kerkbouw uit de jaren dertig van de 20ste eeuw in de provincie Groningen
als representant van het vooroorlogse oeuvre van E. Reitsma
vanwege de hoogwaardige esthetische kwaliteit van het ontwerp
vanwege het bijzonder materiaalgebruik en de ornamentiek
vanwege de bijzondere samenhang tussen in- en exterieur
vanwege de hoge mate van gaafheid van zowel in- als exterieur
vanwege de beeldbepalende ligging in het gebied met bijzondere waarde Nieuw-Bedum

In de media

Uit RTVnoord.nl 2 juli 2014

De Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK) neemt de Goede Herderkerk in Bedum over. De kerkenraad van de Gereformeerde Kerk in Bedum heeft besloten de kerk over te dragen aan de SOGK. Door het teruglopend aantal kerkleden en de daardoor teruglopende inkomsten, moesten er maatregelen genomen worden. Het kerkgebouw wordt op vrijdag 11 juli 2014 overgedragen aan de SOGK. Waarschijnlijk wordt een plaatselijke commissie in het leven worden geroepen die mede toeziet op het gebruik van deze kerk. Ook kan de Gereformeerde Kerk in voorkomende gevallen gebruik blijven maken van de Goede Herderkerk.

Uit "Bedumer.nl" 25 december 2017

In 2014 is de monumentale Goede Herderkerk (Noorderkerk) in Bedum eigendom geworden van de Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK). In samenwerking met dorpsbelangenvereniging Algemeen Plaatselijke Belang Bedum en SOGK is daarop een zgn. Plaatselijke Commissie ingesteld. Deze P.C. had tot taak om het kerkgebouw een functie te laten houden voor het dorp Bedum. Net als bij alle kerken, die in bezit zijn van de SOGK. Onder leiding van voorzitter Plaatselijke Commissie Goede Herderkerk Jan de Vries zijn sinds de start reeds vele activiteiten georganiseerd. Per 1 januari 2018 heeft de SOGK voor de Goede Herderkerk een huurder gevonden, namelijk de Gereformeerde Kerken. Deze kerkgemeenschap hielden hun erediensten in Adorp in gebouw "Artharpe". Door de groei van deze kerk werd dit gebouw te klein. In de Goede Herderkerk is nu een nieuw onderkomen gevonden voor hun zondagse kerkdiensten. Hun predikant ds. M.A. Sneep gaat voor in de erediensten. De Gereformeerde Kerken kennen 2 classicale ressorten, de classis Noord-Oost en de classis Zuid-West. Tot de classis Noord-Oost behoort de kerk van Groningen. Als gevolg hiervan heeft de SOGK aangegeven dat daarmee de plaatselijke commissie ophoudt te bestaan. Voor de PC betekent dit dat ze moeten stoppen met het onder deze vlag organiseren van activiteiten en dat de Facebookpagina binnenkort opgeheven wordt. De voorzitter Jan de Vries wil "Iedereen die heeft deelgenomen aan onze activiteiten of contact met ons heeft gezocht, daarvoor heel hartelijk danken. "