Handelingen

Breda, Waterstraat 5 - O.L. Vrouwe- of Waterstraatse kerk

Uit Reliwiki


Bezig met het laden van de kaart...
Algemene gegevens
Naam kerk: O.L. Vrouwe- of Waterstraatse kerk
Genootschap: Rooms Katholieke Kerk
Provincie: Noord-Brabant
Gemeente: Breda
Plaats: Breda
Adres: Waterstraat 5
Postcode: 4811WZ
Inventarisatienummer: 18113 14564
Jaar ingebruikname: 17e eeuw
Architect:
Huidige bestemming: Theater De Avenue.
Monument status: Rijksmonument 518945 (kerk); 518946 (kosterij)

Geschiedenis

Neoclassicistische kerk zonder toren.

In 1685 kocht de kerkenraad een voormalige ververij aan de Waterstraat en begon met de inrichting van een rooms-katholieke schuilkerk. Pas in 1688 werd, na veel problemen, de kerk in gebruik genomen. Het pand kon niet goed worden onderhouden waardoor reeds in 1715 het gebouw wegens bouwvalligheid werd afgebroken en daarna opnieuw opgebouwd. In 1716 werd, na opnieuw problemen, het gebouw in gebruik genomen. Uiterlijk was het nog niet als een kerk herkenbaar. Tussen 1780 en 1814 werd een fraai interieur aangebracht met galerijen op zuilen en een gestuukt plafond. Deze zijn nog steeds in het gebouw aanwezig. In 1837 is de schuilkerk verbouwd en is er onder leiding van stadsarchitect A.J.F. Cuypers een neo-classicistische voorgevel voor gebouwd.

In 1890 is de schuilkerk gesloten nadat de grote neogotische Maria Hemelvaartkerk aan de Ginnekenstraat gereed was gekomen.

Dit is de enige rooms-katholieke schuilkerk die nog als zodanig herkenbaar is in Breda. Het gebouw is nu in gebruik als Theater De Avenue.

Problemen

Toen de kerk na de sloop in 1715 opnieuw werd opgebouwd tekende de hervormde kerkenraad bezwaar aan tegen de bouw omdat de kerk groter zou worden dan het oorspronkelijke ontwerp. De bouw lag bijna een jaar stil. Als concessie werd uiteindelijk een muur binnen de kerk opgetrokken waardoor de meerdere ruimte werd afgesloten. Op 18 augustus 1716 kreeg men weer toestemming om verder te bouwen. Pas op 8 november 1716 kon de eerste dienst worden gehouden.

O.L. Vrouw van Scherpenheuvel

In de Bredase schuilkerk aan de Waterstraat bestond van het einde van de 17e eeuw tot in de 19e eeuw een intensieve verering voor een kopiebeeld van O.L. Vrouw van Scherpenheuvel. Het bestaan van deze filiaalcultus van Scherpenheuvel is bekend gebleven dankzij een passage in een broederschapsboekje uit 1804. De bewaard gebleven votiefgeschenken getuigen van een verering die tot in de 19e eeuw voortduurde.

Monumentomschrijvingen Rijksdienst

Voormalige SCHUILKERK "St. Joseph" in Waterstaatsclassicisme uit ca. 1850, nu horecagelegenheid. Het object heeft een rechthoekige plattegrond met een hoge voor-en een lagere achterbouw. Aan de zuidkant van de kerk ligt de bijbehorende kosterij. In 1891 werd de kerk in de hoogte in tweeën gedeeld en kreeg een andere functie.

Omschrijving

De kerk uit ca. 1640 heeft een tweelaagse voorbouw met een ingezwenkte halsgevel met fronton aan de straat. De voorbouw heeft een zinken dak dat de vorm van de halsgevel volgt.

De symmetrische, van blokpleisterwerk voorziene halsgevel, is drie traveeën breed. De gevel heeft een basement, hoekpilasters met terracotta kapitelen, middenrisaliet, gekorniste kroonlijst en fries. In de middenrisaliet de monumentale hoofdingang bestaande uit een dubbele paneelvoordeur met houtsnij- en lijstwerk gelijk aan die van de deuren in de kosterij. Hierboven een bovenlicht in een rondboog. In de voorgevel op de begane grond tweedelige vensters met zij- en tussenzuiltjes met een Korintisch kapiteel en in bovenlicht glas-in-lood. In een nis in de halsgevel het beeld van de patroonheilige.

Alle muuropeningen, in zowel de voor- als de achterbouw, zijn voorzien van een rondboog waarin houten roedenvensters met een geometrische roedenverdeling. De achterbouw heeft eveneens twee bouwlagen. Hierin bevindt zich een vier traveeën tellende, driebeukige zaalkerk onder zadeldak gedekt met Oudhollandse pannen. Zowel de voor- als de achterbouw zijn opgetrokken uit handgevormde baksteen gemetseld in kruisverband. Op de bovenverdieping van de achterbouw is de oorspronkelijke indeling met de ronde houten zuilen en het stucplafond van de kerkruimte nog aanwezig. De zuilen hebben Dorische kapitelen. Het stucplafond heeft een gewelfde middenbeuk met lijstwerk in geometrische motieven en vlakgedekte zijbeuken.

Waardering

De voormalige schuilkerk is van algemeen belang. Het geheel heeft cultuurhistorische waarden: het is van belang als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling van het katholicisme; het is van belang als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de schuilkerken.

Het complex heeft architectuurhistorische waarden: het is van bijzonder belang voor de geschiedenis van de architectuur doordat het de transformatie van een schuilkerk naar een in het stadsbeeld zichtbare kerk representeert. Zeldzaamheid: het complex is van belang wegens de architectuurhistorische, typologische en functionele zeldzaamheid van dergelijke schuilkerken, verbonden met een bijzondere ouderdom.

Inleiding Voormalige KOSTERIJ, nu woning, liggend aan de zuidkant van de voormalige schuilkerk "St. Joseph", op een rechthoekige plattegrond. Na 1950 werd in de onderpui van de kosterij een onderdoorgang gemaakt naar het achterliggende terrein.

Omschrijving

De tweelaagse kosterij heeft een zadeldak met de nok parallel aan de straat. Het dak is gedekt met Oudhollandse pannen. Het opgaande werk bestaat uit handgevormde baksteen gemetseld in kruisverband. De gepleisterde voorgevel heeft een plint, cordonlijst, kroonlijst en fries. De voorgevel bevat op de begane grond twee muuropeningen met ellipsboog. In de linker, die de toegang vormt tot de kerk een dubbele paneelvoordeur met houtsnij- en lijstwerk gelijk aan de deuren van de kerk. Op de verdieping twee zesruits schuifvensters. In de hal van de kosterij een ingemetselde gedenksteen, gedateerd 1 mei 1891, met het volgende opschrift: "Zie tweetal eeuwen knielden hier voor Neer uw heilig ALTAAR Heer! Wel stond ik droef als Jesus ging; Weer prijk ik blij St. Josephkring! Het bestuur: de weleerwaarde heer kapelaan".

Waardering

De voormalige kosterij is van algemeen belang. Het gebouw heeft als onderdeel van een groter geheel cultuurhistorische waarden: het is van belang als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling van het katholicisme; het is van belang als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de schuilkerken. Het complex heeft architectuurhistorische waarden: het is van bijzonder belang voor de geschiedenis van de architectuur doordat het de transformatie van een schuilkerk naar een in het stadsbeeld zichtbare kerk representeert. Zeldzaamheid: het complex is van belang wegens de architectuurhistorische, typologische en functionele zeldzaamheid van dergelijke schuilkerken, verbonden met een bijzondere ouderdom.

Externe links

Afbeeldingen

Bronnen