Culemborg, Grote Kerkstraat 4 - Grote of Barbarakerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Grote of Barbarakerk
Genootschap:	PKN Protestantse gemeente Culemborg
Provincie:	Gelderland
Gemeente:	Culemborg
Plaats:	Culemborg
Adres:	Grote Kerkstraat 4
Postcode:	4101CB
Sonneveld-index:	11160
Jaar ingebruikname:	15de eeuw
Architect:
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 11551 (kerk);11553 (toren)

Geschiedenis

Historische stadskerk met toren. Door brand beschadigd 1654, hersteld op torenspits na.

Het koor van de Barabarakerk vanuit net zuidoosten. 10-09-2011 AR

Toren vanuit het westen. 10-09-2011 AR

De Protestantse Gemeente Culemborg is met ingang van 1 juli 2019 één geïntegreerde gemeente zonder wijkgemeenten. Dit is het organisatorische sluitstuk van een proces dat tientallen jaren geleden is begonnen. De Nederlands Hervormde Gemeente en de Gereformeerde Kerk in Culemborg hebben jarenlang gesproken over een steeds verdergaande samenwerking.

2022 - De kerkenraad van de protestantse gemeente Culemborg heeft besloten de Grote of Sint-Barbarakerk over te dragen aan een stichting, meldt gereformeerdekerken.info. Het plan is om het monumentale kerkgebouw tegen vergoeding van een symbolisch bedrag over te dragen aan de nog op te richten stichting Grote Barbara. De kerk kan teruggehuurd worden voor het houden van kerkdiensten.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Kerk

Grote of St. Barbarakerk (Herv.) In sobere vormen uitgevoerde bakstenen kruisbasiliek, waarvan het schip waarschijnlijk in het tweede kwart 15de eeuw door verbouwing van een pseudobasiliek de tegenwoordige vorm verkreeg. Eveneens tweede kwart 15de eeuw het koor met omgang en het transept, gebouwd na de verheffing tot kapittelkerk in 1421. Omstreeks 1500 verbreding van de zijbeuken, waarna in het eerste kwart 16e eeuw bouw van kapellen in het verlengde van de dwarspanden; het Kruiskoor aan de zuidzijde en de O.L. Vrouwekapel aan de noordzijde. Ten zuiden van koor sacristie met verdieping, driezijdige sluiting en traptoren, waarvan de benedenverdieping een netgewelf op gebeeldhouwde kraagstenen bezit, omstreeks 1525. De geheel door houten tongewelven op trekbalken overkluisde kerk bezit eenvoudige zuilen en een tweeledige wandopbouw. Rijke inventaris uit de 17de en 18de eeuw (thans tijdelijk uit de kerk verwijderd i.v.m. de restauratie, welke in 1964 begon). Preekstoel met koperen lezenaar (1658), doophek met koperen kandelaars en gestoelten tegen de westelijke vieringpijlers, fraai geheel, vervaardigd XVIIc door de Utrechtse schrijnwerker Mr Joris Fluyt. De banken hebben een overhuiving uit omstreeks 1800. In het transeptarmen twee overhuifde herengestoelten uit het laatste kwart 17de eeuw, waarvan het zuidelijke afkomstig uit de St.Janskerk in de zuidelijke voorstad, vergroot in de 19de eeuw en met gepolychromeerd stadswapen. In de noorder- en zuiderzijbeuk twee tochtportalen door Joris Fluyt, derde kwart 17e eeuw. In een gesneden kas, die in 1804 werd gewijzigd is het grote orgel met Hoofdwerk en Onderpositief in 1719 gemaakt door M. Verhofstad. Het vrije Pedaal werd bij de restauratie van 1970 toegevoegd. Het koororgel heeft een manuaal en aangehangen pedaal en is omstreeks 1750 door een onbekende bouwer gemaakt. Het bevat echter ook pijpwerk van de orgelmaker Apollonius Bosch (ca 1620-1699). Het koororgel werd in 1968 in Culemborg geplaatst. Zes koperen kaarsenkronen uit het derde kwart 17e eeuw. In de noordelijke kooromgang drie geschonden votiefstenen met reliëfs, 15de en 16de eeuw. Witmarmeren graftombe binnen een smeedijzeren sierhek, op het koor, voor Catharina Alida van der Dussen, 1746, ontworpen door Guiseppe Bollina, uitgevoerd door Jean-François Maes. In het zuiderdwarsschip een epitaaf, 1655, voor Frederic d'Orville in zandsteen, gebeeldhouwde omlijsting. Talrijke gebeeldhouwde zerken, 17de en 18de eeuw, en in het koor, hardstenen zerk van Elisabeth van Buren, gemalin van Gerard II van Culemborg, 1451, met gotisch lofwerk. De doorgang van het schip naar de toren wordt afgesloten door een 15de eeuwse strokendeur, aan beide zijden latere deuren beklampt.

Toren

Toren van de hervormde kerk. Half ingebouwd, bakstenen bouwwerk, waarvan de onderste twee geledingen - de benedenste onversierd, de volgende met drie spitsboognissen in ieder gevelvak - waarschijnlijk uit het eerste kwart 14de eeuw dagtekenen en worden afgesloten door een merkwaardige bakstenen spitsboogbalustrade. De rijzige klokkenverdieping sinds de brand van 1654 zonder spits, is in de 15e eeuw toegevoegd en vertoont met haar drie geprofileerde spitsboognissen in ieder gevelvlak een Nederrijns-gotisch karakter. In de toren, die over de benedenverdieping een ribloos kruisgewelf op kraagstenen heeft, een klokkenstoel met modern klokkenspel, bestaande uit zes klokken uit het oude gelui van F. en P. Hemony, 1654/1655, en 41 moderne klokken.