De Rijp, Grote Dam 6 - Grote Kerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Grote Kerk
Genootschap:	PKN Protestantse gemeente Graft - De Rijp
Provincie:	Noord-Holland
Gemeente:	Alkmaar
Plaats:	De Rijp
Adres:	Grote Dam 6
Postcode:	1483BK
Inventarisatienummer:	05337
Jaar ingebruikname:	1529
Architect:
Huidige bestemming:	hervormde kerk
Monument status:	Rijksmonument 17081

Geschiedenis

Grote historische kerk met toren.

Grote Brand

In de nacht van 6 op 7 januari 1654 werd De Rijp opgeschrikt door een uitslaande brand, die uiteindelijk een heel groot deel van het dorp in de as zou leggen; 660 gebouwen gingen in vlammen op. Ook de toren en het dak van de Grote Kerk gingen verloren. Met grote voortvarendheid werd het herstel van de kerk aangepakt en al het volgende jaar kon die weer in gebruik worden genomen.

De brand

In 1654 waren de huizen in De Rijp over het algemeen van hout en riet, klein en tegen elkaar aangebouwd. Tevens stonden er gewone watermolens en een aantal windmolens waarmee met behulp van stampers de hennep werd geklopt. Een van die hennep-kloppers lag aan de zuidwest kant van het dorp. In de nacht van 6 januari 1654 stak er een zware storm op, waardoor verscheidene molens en met name de bewuste hennep-klopper door de rem braken. Om half elf 's avonds was de molen zo warm gelopen, dat er brand ontstond.

In de molen lagen veel bundels hennep, die in brand vlogen. Het riet en de hennep werden met de sterke zuidwester storm als fakkels naar de huizen aan het Zuideinde geworpen. Na een korte tijd ontstond er een brand die nagenoeg geheel De Rijp plat brandde. De bewoners van de minder bedreigde buurten trachtten de statige kerk en het pas 24 jaar oude raadhuis te behouden. Dit is met het raadhuis gelukt, maar de kerk werd door de brand verwoest.

Wederopbouw van de kerk

De herbouw van de kerk werd voortvarend ter hand genomen. Het werd toegestaan dat in andere plaatsen in Noord-Holland gecollecteerd werd ten bate van De Rijp. Ter gelegenheid van de herbouw van de kerk hebben elf Noord-Hollandse gemeenten in 1654 een gebrandschilderd raam geschonken, waardoor de Grote Kerk van De Rijp op dit moment in het bezit is van één van de rijkste collecties op dit gebied in ons land.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Herv. Kerk. Kerk met eenvoudig gotisch schip, 1529, nog gotisch dwarspand en vijfzijdig gesloten koor, 1535-'38, en een westtoren uit 1661, eveneens in gotische trant. Portaal-aanbouw tegen de noordkant van het koor. Vloer en zerken. Gebrandschilderde glazen, XVIIc. Preekstoel, doophek, doopbanken, drie herenbanken, kerkbanken, XVII. Tocht portiek met Charitasbeeldje, 1670. Twee lezenaars, twee doopbogen, een doopbekkenhouder en vier lichtkronen van koper, XVII; een lichtkroon van koper, 1656. Wandbord met geschiedenis van gebouw, XVIIc. Rouwbord voor J. Reland, 1703, Wapenbord, XVIIc. Scheepsmodel, 1696. Wijzerplaat, XVIIc. Orgel met Hoofdwerk en Bovenwerk, in 1854 gemaakt door C.G.F. Witte, ter vervanging van het oude orgel dat naar Ilpendam werd overgeplaatst. Klokkenstoel met gelui bestaande uit twee klokken van Antoni Wilkes, 1663, diam. resp. 110 cm en 133 cm. Op de torenmuur van de kerk zit een kloeke houten zonnewijzer

opname 05-04-2007 © Leon Bok

Het huidige gebruik

De Grote Kerk is, naast het karakteristieke raadhuis, een markant herkenningspunt in het silhouet van De Rijp. Het gebouw wordt naast kerkdiensten (om de twee weken, afgewisseld met Oost- en Westgraftdijk) intensief gebruikt voor culturele manifestaties; zo heeft in de zomer van 2004 gedurende 8 weken een groep van landelijke kunstenaars werken hierin ten toongesteld. Daarnaast vinden er concerten, orgelconcerten en uitvoeringen van operette en musicals plaats. Ook tijdens de midwinterfeesten in december jl. nam de Grote Kerk een belangrijke plaats in waar verschillende koren en zanggroepen optraden. In de zomermaanden wordt het gebouw bezocht door een duizendtal toeristen, die vooral geïnteresseerd zijn in de unieke collectie gebrandschilderde ramen. De Grote Kerk is een belangrijk stuk cultureel erfgoed. .

Gebrandschilderde ramen

De Grote Kerk in De Rijp is beroemd om zijn gebrandschilderde ramen. Van april tot oktober is deze kerk 's middags geopend voor bezichtiging. Hierna volgt de beschrijving van een aantal van deze ramen. De Sticthing Rijper Glazen spant zich in voor het in stand houden van deze mooie gebrandschilderde ramen (http://www.rijper-glazen.nl/)

Haarlem

"3 Juli 1655: Holsteyn Glaes-schrijver aanbrengende een model van 't glas tot de kercke in de Rijp, groot sijnde 18 panden. Sal 't selve snel maecken, ende sal daar vooren genieten hondert gulden."

In het glas voor de Rijp zijn boven de centrale voorstelling van de verovering van Damiate twee leeuwen te zien, die het wapen van Haarlem houden. Daarboven is een baldakijn afgebeeld waarvan draperieën afhangen, eronder een cartouche met opschrift. De gehele voorstelling is los/zwevend van de zijkanten van het raamharnas gecomponeerd.

Kleur en techniek: De voorstelling doet te stroef aan voor een zwierige hand als die van Holsteyn, dit is vergeleken met niet opgehaald glas in de slotkapel in Egmond. Het gebruik van zwarte contour/grisaille is hier een aanwijzing voor. Het kleurenpalet is zeer beperkt, Bruine grisaille, Rode grisaille/contour, Roodbruin grisaille, Grijswitte grisaille, Zilvergeel en /of geel email aan buitenzijde van glas, Antiekrood voor de strijdende figuurtjes, Het Antiekrood van de afwijkende stukjes zijn iets meer oranje van kleur.

De grote visserij

Raam voorstellend de haringvisserij. Tevens in dit raam de Enkhuizer stedenmaagd en 38 huismerken. 1655 (= beschrijving uit bestek Bak).

Van Arkel en Weissman (1894): "Het twaalfde venster is het eerste in het schip. Het bevat een grisaillecartouche met een zeegezicht; daarboven is, in kleuren, een vrouw aangebracht, die het wapen van Enkhuizen 1) houdt en die omgeven wordt door de attributen der "vischvangst"

In de benedenhoeken bevinden zich de gekleurde figuurtjes van hoop en geloof.

wapenschilden

Lager zijn 38 kleine wapenschilden aanwezig en geheel onderaan een grisaille cartouche, waarin gelezen wordt: De buijsen die hun vleeten schieten Doen vele goede winst genieten De welvaert wordt er door verbreijt Ghij siet se van het haring vangen Weerkomen en naar huijs verlangen Om daer te brengen besigheijt.

Anno 1655.

bronnen

Boven in het glas, onder drie engeltjes met linten waaraan vissersnetten en tonnen hangen, is de 'Enkhuizer stedenmaagd” met het wapen van Enkhuizen afgebeeld. Daaronder is een voorstelling te zien van een vissende haringvloot onder begeleiding van een oorlogsschip. Weer hieronder bevinden zich merken met bijbehorende namen. Geen van deze merken behoorde toe aan een adellijke persoon. Blaauw telde dertig merken. Na de restauratie in 1880 waren het er 38. Van Arkel en Weissman suggereerden in 1894 dat het wapen wellicht dat van De Rijp had moeten zijn (Enkhuizen drie, De Rijp tweevissen!, LL).

In de beide benedenhoeken zijn figuren afgebeeld die geloof en hoop voorstellen. Tussen deze twee personificaties bevindt zich een cartouche met opschrift. Van dit glas waren in 1876 nog drie panelen in goede staat, een ontbrak geheel en de andere panelen waren redelijk bewaard. Blaauw herkende overblijfselen van een zesregelig rijm waarvan de volgende woorden of gedeelten daarvan nog leesbaar waren: schieten, nieten, eijt, Gij siet, Weer ko, Om da. Het overgrote deel van het opschrift was dus niet meer bewaard en werd door Blauw aangevuld. Over een datering of signering werd niet gesproken.