Deinum, Tsjerkepaed 3 - Sint Johannes de Doperkerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Sint Johannes de Doper
Genootschap:	PKN Protestantse gemeente Terpoarte Boksum - Blessum - Deinum
Provincie:	Friesland
Gemeente:	Waadhoeke
Plaats:	Deinum
Adres:	Tsjerkepaed 3
Postcode:	9033WT
Sonneveld-Index:	08826
Jaar ingebruikname:	12e
Architect:
Huidige bestemming:	protestantse kerk
Monument status:	Rijksmonument 28586

Geschiedenis

Hervormde Kerk en toren, op terprest als Kerkhof. Het schip, in oorsprong romaans, is later herhaaldelijk vergroot en gewijzigd.

Deze kerk is door zijn unieke en karakteristieke uivormige torenbekroning zeer bekend in Friesland. In de volksmond staat deze grote ui op de spits bekend als 'de sipel'. De geschiedenis begint tussen 800 en 1000 jaar na Christus. Het eerste kerkje was waarschijnlijk van hout. Tussen 1050 en 1200 stond er een tufstenen kerkje. Later zijn de zijmuren verlengd en is het vijfzijdige koor bijgebouwd. Het is niet bekend of de eerste kerkjes in die tijd een toren hadden. De huidige toren is gebouwd tussen 1550 en 1567. Het is en robuuste laatgotische toren. De geledingen zijn mooi versierd met bewerkte steen. De uivormige torenbekroning is een uiting van renaissance en is in 1589 aangebracht. De toren en de kerk zijn de afgelopen eeuwen een aantal keren gerestaureerd. Enkele keren leek het erop dat de kerk en toren moesten worden afgebroken.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Forse dorpskerk met mooie toren, gelegen op een door een ringweg omgeven terp. De kerk is gewijd aan Johannes de Doper. Rond 1050 werd een eenvoudig tufstenen kerkje gebouwd ter vervanging van een houten kerkje uit omstreeks 900. Tussen 1225 1250 werd de tufstenen kerk vervangen door een grotere: de huidige bakstenen kerk.

Aan de westzijde van de kerk bevindt zich de toren. Deze werd in 1550-1557 verbouwd en vergroot en in 1589 voorzien van de beroemde Deinumer sipel. Toren 1567. De toren uit drie geledingen bestaand, waarvan de bovenste elk met een enkel spaarveld versierd, is in 1589 bekroond door de sierlijke uivormige spits met vier hoekpinakels. Twee herinneringsstenen inzake de herbouw in de toren. In de toren hangt een klok uit 1544. Mechanisch smeedijzeren torenuurwerk, 1589.

Klokkenstoel met klok van J. ter Steghe, 1544, diameter 116 cm.

Interieur

In de kerk twee 16e eeuwse en twee 17e eeuwse grote zerken met renaissance-ornament, waarvan een toegeschreven aan Vincent Lucas, een door Pyter Dircksz en een door Claes Jelles.

Klokken

Mogelijk nog in 2016 keert de 2e klok na 250 jaar terug in de toren van Sint Johannes de Doperkerk in Deinum, zo meldt het Friesch Dagblad van 8 april 2016. Als meer dan 250 jaar hangt in de toren met uivormige spits maar 1 klok. De 2e klok wordt met geld van de Stichting tot behoud van monumenten in Menameradiel aangeschaft. Het luiden van 2 klokken zal de inwoners als muziek in de oren klinken. Deinum heeft dan weer de beschikking over een mannen- en een vrouwenblok (boppeslach). De Deinumerklok geldt als een klankmonument van grote nationale waarde, het unieke is dat hij nooit is gerestaureerd en nog zo in de toren hangt zoals hij in 1544 is gegoten. De Duitsers hebben hem in 1943 uit de toren gehaald om het metaal te gebruiken voor wapens, maar tot omsmelten kwam het niet! De klok werd later teruggevonden op een schip in een Duitse haven.

Uurwerk

Het eeuwenoude smeedijzeren uurwerk in de toren van de sint-janskerk in Deinum is de afgelopen maanden gerestaureerd en onlangs weer teruggeplaatst. De restauratie is uitgevoerd in opdracht van de Stichting tot Behoud van Monumenten in de gemeente Waadhoeke, die eigenaar is van de toren. Begin dit jaar is het uurwerk door medewerkers van een gespecialiseerd bedrijf gedemonteerd, uit de toren gehaald en in onderdeken afgevoerd naar de werkplaats in Noord-Brabant. Bijzonder is dat het uurwerk vier wijzerplaten moet aansturen, die vroeger niet echt logisch ten opzichte van het uurwerk aan de muren waren bevestigd. Dat veroorzaakte storingen in het aanwijzen van de tijd. Met een vindingrijke tandwielconstructie die de wijzers aanstuurt, is dat nu opgelost. In het smeedijzeren uurwerk is het jaartal 1589 geslagen. Er zijn aanwijzingen dat een al bestaande toren in de jaren 1550-1557 is verbouwd en dat door geldgebrek pas in 1589 het uivormige dak op de toren is geplaatst. Het uurwerk is een van de laatst overgebleven zestiende-eeuwse smeedijzeren torenuurwerken in Friesland. Het uurwerk in de Deinumer toren is nu voorzien van een overkapping die moet voorkomen dat steengruis en grove stofdelen in het uurwerk terechtkomen. De restauratiekosten van het uurwerk en het maken van de uurwerkkast heeft ongeveer vijftigduizend euro gekost. Stichting tot Behoud van Monumenten in de gemeente Waadhoeke is eigenaar van twaalf kerktorens, vier molens, twee toegangspoorten en enkele karakteristieke rijksmonumenten.