Dongen, Gasthuisstraat 1 - Laurentius

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam object:	Sint Laurentiuskerk (Koepelkerk)
Genootschap:	Rooms-Katholieke kerk
Provincie:	Noord-Brabant
Gemeente:	Dongen
Plaats:	Dongen
Adres:	Gasthuisstraat 1
Postcode:	5104HP
Sonneveld-index:	00339
Jaar ingebruikname:	1920
Architect:	Joseph Cuypers (1861 - 1949) en Pierre Cuypers Jr (1891 - 1982)
Huidige bestemming:	Buiten Gebruik
Monument status:	Rijksmonument 517190

Geschiedenis

Plattegrond. Bron: Kerken in het Bisdom Breda, Auteur: Ton van Nijnatten. Uitgeverij: Buijten en Schipperheijn B.V. juni 2004

Architectonisch buitengewoon belangrijke, grote, interbellumkerk, met grote koepel. Deze kerk is gebouwd op de plaats van de voormalige waterstaatskerk uit 1828, die in 1917 door brand is verwoest.

Recentere geschiedenis

Eind jaren 1990 tot midden jaren 2000 werd dit kerkgebouw bedreigd met sluiting, en mogelijke sloop. Tegen dit voornemen is, met name door het Cuypersgenootschap, succesvol gebleken actie gevoerd, waardoor dit kerkgebouw de status van Rijksmonument heeft gekregen en als zodanig eind jaren 2000 is gerestaureerd. De St. Laurentiuskerk is, na het afstoten van de St. Josephkerk en St. Pauluskerk, in eerste helft jaren 2000, de "centrale" parochiekerk van Dongen geworden. Een deel van het interieur van de St. Josephkerk is naar de St. Laurentiuskerk gegaan. Ook is er het plan, bij de St. Laurentiuskerk een multifunctioneel zalencomplex te bouwen, dat gefinancierd kan worden uit de verkoop van de beide andere kerken.

Het uurwerk in de toren van de R.K. St. Laurentiuskerk is gerestaureerd (wanneer?). De goudverf is vervangen door bladgoud. Ook de verlichting van de uurwerkplaten is gerestaureerd.

2023 - Alle vieringen tot en met 7 januari 2024 zijn gewoon nog in de St. Laurentiuskerk. De laatste viering is op die zondag 7 januari 2024: de viering van het feest van Drie Koningen in de kerk. De koningen gingen op pad, de parochie gaat dan ook op pad in processie naar hun nieuwe plek. De eerste viering van de parochie in de kapel is dan op 14 januari 2024 maar zeker ook samen met de zusters Franciscanessen.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Rooms-Katholieke Laurentiuskerk, gebouwd naar ontwerp van Joseph Cuypers (1861 - 1949) en Pierre Cuypers Jr (1891 - 1982) in 1920-21 in een expressionistische stijl. De oorspronkelijk ontworpen torengevel is niet uitgevoerd.

Omschrijving

Rijk gedetailleerde bakstenen centraalbouw op een achthoekige plattegrond onder een koepel met een iets gebogen achthoekig tentdak, gedekt met verbeterde hollandse pannen. Boven op de koepel staat een twaalfhoekige lantaarn met spits. De detaillering is volledig in baksteenvormen uitgevoerd en toont expressionistische vormen onder meer in de wijze waarop ramen met keperbogen zijn afgedekt en de lisenen en sierranden in baksteen zijn geprofileerd. Het centrale achtkant heeft uitwendig vlakke muren met hoeklisenen en vijfdelige ramen in de schuine vlakken boven de kapellen. Tegen de zijden van de centraalbouw zijn transepten, schiptravee, koortravee, kapellen en nevenruimten gegroepeerd. Aan beide zijden van de centraalbouw sluiten ondiepe, rechtgesloten transeptarmen onder zadeldak aan, die door traptorentjes worden geflankeerd. In een rondboogportiek aan het noordoostelijke dwarsschip (zijde Hoge Ham) ligt een rechthoekige deur. Erboven is een gebogen luifel aangebracht. Tegen de achterkant (zuidwestzijde) is een veelhoekig koor gebouwd. In de oksels van koepel en transept, schip en koor zijn kapellen met driezijdige sluitingen en nevenruimten gebouwd. Deze bouwmassa's zijn van platte daken en tentdaken voorzien. De gevels zijn verfraaid met bakstenen lisenen en expressionistisch reliëf in baksteen. De ramen zijn in groepen van twee, drie of vijf geplaatst, gevuld met glas-in-lood en hebben gemetselde keperbogen. In het interieur overheerst een grote koepelruimte. Acht pijlers ondersteunen de schermkoepel. Deze bestaat uit acht segmenten met bakstenen graten, die opgaan vanuit acht zware bakstenen pijlers. De glazen lantaarn bovenin rust op een bakstenen ring. Boven de bogen naar schip, koor en transept blinde muurvlakken, boven de bogen naar de diagonale okselkapellen een nissenreeks en lichtbeukramen. De op de koepel aansluitende ruimten hebben kruisgraatgewelven en absiden met halfkoepels.

Tot de inventaris behoren diverse stukken uit de bouwtijd: gebeeldhouwde altaarwanden, schilderingen op de sluitmuren van koor en zijkapellen, gedeeltelijk vervaardigd door J. Collette, uit het atelier Cuypers in de jaren 1929 en 1949.

Ramen van Max Weiss, orgel van W. Rütter uit Kevelaer (1882).

De absisschildering bestaat uit een lambrizering met sjabloonmotieven waarin profetennamen en werd uitgevoerd door het atelier Cuypers. Hierboven bevinden zich de schilderingen welke Collette in opdracht van het atelier Cuypers uitvoerde en in 1949 herstelde en wijzigde. Onder het visioen van het Apocalyptisch lam met de vier dieren, wierokende engelen, de 12 apostelen, Maria en Johannes de Doper met aanbiddenden bevindt zich een aantal heiligenfiguren: Catharina, Gertrudis, Barbara, Brigida, Elisabeth, Theresia, Helena, Margaretha Maria Alacoque, een engel, Antonius van Padua, Cornelis, Gerardus Majella, Willibrordus, Aloysius, Crispinus, Vincentius en Leonardus van Veghel. In de koepel vier evangelisten.

Waardering

Dongen, Laurentius, Oostzijde; jk 10-03-2010

De kerk is onderdeel van een gebouwencomplex van algemeen belang.
Het geheel heeft cultuurhistorisch belang als uitdrukking van de geestelijke ontwikkeling van het katholicisme in het Interbellum en als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de centraalbouw als concept om het volk meer bij de eredienst te betrekken.
Het complex heeft architectuurhistorische waarde wegens vormgeving en constructie van met name de in baksteen en beton uitgevoerde koepel, de bebouwing neemt een belangrijke plaats in in het oeuvre van de architecten als compleet en afgewogen voorbeeld van een in baksteen en beton uitgevoerde centraalbouw en is tevens van belang vanwege de inventaris en de muurschilderingen van J. Collette.
Het geheel heeft ensemblewaarde als onderdeel van de langgerekte lintbebouwde kern van Dongen.
Het is gaaf bewaard gebleven.

CultuurHistorische Waardekaart

Bouwperiode: 1920
Architect: Joseph Cuypers (1861 - 1949), Pierre Cuypers Jr (1891 - 1982)
Gevels en Materialen: Bakstenen centraalbouw. Een rechthoekige ingangstravee.
Dak en Bedekking: Koepel met gebogen achthoekig tentdak waarop een lantaarn. Twee ondiepe rechtgesloten transeptarmen en een uitwendig veelhoekig koor, deze ruimten gedekt met schild- en zadeldaken.
Bijzonderheden: In de oksels van koepel, transept, schip en koor kapellen en nevenruimten met driezijdige sluitingen en deels vlakke afdekkingen.

Orgels

Rütter-orgel; jk 10-03-2010

Hoofdorgel

Het hoofdorgel is gebouwd door firma W. Rütter in 1882 voor de kapel van het Duitse Dominicanenklooster in Venlo. In 1892 breidde firma W. Rütter het orgel uit met een tweede klavier. In 1921 is het orgel overgeplaatst naar de St. Laurentiuskerk in Dongen door firma Vermeulen.

Koororgel

Het koororgel is gebouwd door firma G. van der Kley in 1910 voor de Gereformeerde kerk in Rotterdam, wijk Noordereiland. Het orgel heeft ook een bepaalde periode dienst gedaan in de Koningskerk te Rotterdam, wijk Feijenoord. In 1984 is het orgel overgeplaatst naar de Paterserfkerk in Oosterhout (Nbr). In 2007 is het orgel overgeplaatst naar de St. Laurentiuskerk in Dongen. Met een orgelconcert is zondag 23 september 2007 het door orgelbouwer Frans Vermeulen gerestaureerde orgel in de St. Laurentiuskerk weer in gebruik genomen.