Ede, Grotestraat 58 - Oude Kerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Oude Kerk
Genootschap:	PKN Hervormde gemeente Ede
Provincie:	Gelderland
Gemeente:	Ede
Plaats:	Ede
Adres:	Grotestraat 58
Postcode:	6711AN
Inventarisatienummer:	11322
Jaar ingebruikname:	15e
Architect:
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 14452

Geschiedenis

Grote historische dorpskerk met toren. Oorspronkelijk gewijd aan St. Johannes de Doper.

In gebruik als Hervormde Kerk met Gereformerde Bond signatuur.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Hervormde kerk. Rijzige, laatgotische kruiskerk, gebouwd in de loop van de 15de en het begin van de 16de eeuw nadat in 1420 een romaanse voorgangster verbrand was. Het schip bezit alleen aan de zuidzijde een zijbeuk; van de noordelijke kwamen slechts de scheibogen tot uitvoering. Diep, 5/8 gesloten koor met aan de zuidzijde een sacristie. Tegen de oostmuur van het noordertransept een traptoren. Inwendig over koor en dwarsschip netgewelven op kolonetten. Schip en zijbeuk hebben kruisribgewelven, die echter uit 1643 dateren. De kerk is hersteld na een brand in 1635; een algehele restauratie is aangevangen in 1964. Tot de inventaris behoren o.a.: een eiken preekstoel en een doophek uit 1674, vier koperen kronen uit 1791, verscheidene zerken uit de 17e en 18e eeuw. Orgel met twee manualen, in 1877 gebouwd door L. van Dam & Zonen (Leeuwarden) voor de Hervormde Kerk van Nieuwe Niedorp. In 1967 door de firma B. Pels & Zoon (Alkmaar) gewijzigd, van een vrij pedaal voorzien en in Ede geplaatst. De toren is een fors, met secundair verwerkte tufsteen bekleed bouwwerk, van drie geledingen, waarvan de bovenste twee in ieder gevelvlak twee slanke spitsboognissen met traceringen bezitten. In de 17de eeuw (V.L.) of in 1765 (jaartal in korbeel onder de spits) verkreeg de toren een merkwaardige afsluiting, bestaande uit een boogfries, waarboven een reeks spitsboognissen met vorktraceringen en , boven de waterlijst, een borstwering met blinde rondboognissen. Mechanisch torenuurwerk, is buiten gebruik gesteld.

Gebouwomschrijving Monumentenzorg Gemeente Ede

Laat-gotische, oorspronkelijk aan Johannes de Doper gewijde kruiskerk met toren. Gebouwd op de restanten van een 12e-eeuwse zaalkerk, die in 1420 door de bisschoppelijke legers van Utrecht werd verwoest. Bij de herbouw vanaf 1423 zijn delen van deze romaanse voorganger in de noordelijke muur van het middenschip in de fundamenten en in de toren bewaard gebleven

De in bak- en natuursteen opgetrokken kerk heeft een diepgesloten koor met aan de zuidzijde een sacristie en tegen het noordertransept een traptoren. De forse toren, waarop een ingesnoerde spits, telt drie geledingen en is in de 17e of 18e eeuw verhoogd met een curieuze afsluiting, bestaande uit diverse reeksen boognissen.

Na een brand in 1635 is de kerk hersteld. Bij een restauratie van 1963 tot 1978 is tevens de noordelijke zijbeuk toegevoegd. De kerk heeft sinds de bouwtijd alleen een zuidelijke zijbeuk gehad. In de toren werden de overhoekse beeldnissen met consoles en baldakijnen teruggebracht.

De laat-gotische kerk is een regionale zeldzaamheid vanwege de unieke romaanse overblijfselen en typologisch bijzonder vanwege de opmerkelijke verhouding tussen het lage schip en het hoge koor en transept.

Gebouwomschrijving SKKN

Het huidige kerkgebouw dateert voor het overgrote deel uit de vijftiende eeuw met overblijfselen in tufsteen van vermoedelijk een eenbeukig schip uit de twaalfde eeuw. De kerk was gewijd aan Johannes de Doper. Tegen het einde van de zestiende eeuw is het gebouw in hervormde handen overgegaan en gezuiverd van alles wat aan de rooms-katholieke eredienst herinnerde. Na een fatale brand in 1635 werd het interieur verwoest, waarbij ook o.a., de kansel verloren ging. Een nieuw gewelf kwam eerst een tiental jaren later gereed, nieuwe banken eerst dertig jaar en een kansel veertig jaar later. Van 1964 tot 1967 vond tenslotte een algehele restauratie plaats.

Orgel

Het orgel is oorspronkelijk gebouwd in 1877 door de bekende orgelbouwer Van Dam uit Leeuwarden voor de Herv. Kerk te Nieuwe Niedorp. In de zestiger jaren is dat gebouw afgebroken en het orgel werd aangekocht voor de Oude Kerk te Ede. Op 18 december 1967 werd het na een restauratie en uitbreiding hier in gebruik genomen.

2021 - Na ruim een halve eeuw was het orgel dringend aan renovatie toe. Speerpunt was ook het herstel en rehabilitatie van de klank van de Van Dam registers. Minder geslaagde aanpassingen zijn nu hersteld. De Jongh schildersbedrijf BV uit Waardenburg schilderde het balkon, de orgelkas en ornamentiek in de originele roomwitte kleurstelling en voorzag biezen en snijwerk van nieuwe vergulding.

Externe links

Beschrijving van het orgel op de Orgeldatabase

In de media

Uit Arnhemsche Courant, 27 Februari 1845.

Wageningen, 24 Febr. Heden werd ons alhier berigt, dat gisteren te Ede, in de gereformeerde kerk, in de voormiddag-beurt, het nieuwe orgel plegtig is ingewijd door den consulent dier gemeente, ds. Schoner Santvoort, predikant te Bennekom, terwijl het orgel bespeeld werd door den heer van der Dussen, organist te Arnhem. Kerkvoogden dier gemeente hadden bepaald, om de schoonheid en voortreffelijkheid van het orgel aan de gemeente en aan de vreemdelingen, die derwaarts waren gekomen, te doen hooren, des avonds een orgel-concert, ten voordeele van de armen der gemeente, door bovengemelden organist te doen geven. Dit concert dan begonnen zijnde is ongelukkig niet kunnen voleindigd worden, doordien dit niet in den geest van sommige leden der gemeente scheen te vallen; ten minste hetzelve is gestoord geworden door het inwerpen van de glasruiten der kerk, hetgeen zoo erg is geweest, dat men heeft moeten besluiten hetzelve te eindigen, indien men zijn leven niet in gevaar wilde stellen; want de dames stonden met de stoelen boven hare hoofden om die te beveiligen. — Tot dusverre heeft men nog niet vernomen of men de plegers dezer wandaad op het spoor is, maar daarentegen wordt door de politie deze zaak ernstig onderzocht. Het is te hopen, dat men de rustverstoorders zal uitvinden en dat dezelve hunne straf daarvoor zullen erlangen, dewijl zoodanig iets zeer spoedig in een volslagen opstand zoude kunnen ontaarden.

Uit Arnhemsche Courant, 1 Maart 1845.

Volgens berigten uit Ede zoude het den ijverigen burgemeester aldaar reeds gelukt zijn, eenige personen, die aan de ongeregeldheden van laatstleden zondag, bij gelegenheid van de inwijding van het orgel, hebben deel gehad, op te sporen. Z.E.A. gaat steeds voort, met verder onderzoek te doen, zoodat men mag hopen, dat dit feit niet ongestraft zal blijven.

Uit Reformatorisch Dagblad, 7 augustus 2007.

De toren van de hervormde kerk in Ede heeft vier nieuwe wijzerplaten. Ze zijn gemaakt van roestvrijstalen platen. De vorige klokken waren gemonteerd op verlijmd multiplex, een houtproduct dat compleet was verrot.

Een gespecialiseerd bedrijf heeft de uurwerken gemonteerd. De wijzers zijn vernieuwd en voorzien van nieuw bladgoud en verlichting. Ook het drijfwerk is vernieuwd.

Na de zomervakantie begint de interne verbouwing van de Oude Kerk door de hervormde gemeente van Ede. Er komen onder meer nieuwe toiletten en vergaderruimtes. De toren is eigendom van de gemeente. Ook het Oude Kerkplein krijgt een nieuwe uitstraling: de golvende grasvelden bij de Trapakkers worden tot aan de kerk doorgetrokken.

Uit Reformatorisch Dagblad, 4 augustus 2009.

De vloerverwarming in de Oude Kerk in Ede wordt op dit moment vervangen. Al geruime tijd functioneert deze niet naar behoren, licht koster D. van Holland toe. Uit onderzoek bleek dat slijtage de oorzaak was.

Vervanging van de vloerverwarming is noodzakelijk, zegt de koster. „Vooral in de winter kan het behoorlijk koud zijn als de verwarming van de kerk het niet doet.”

Het vervangen van de vloerwarming is een hele klus. Om erbij te komen, zijn de kerkbanken verwijderd en de vloertegels weggehaald. Omdat er onder de vloerverwarming asbestplaten liggen, is een gespecialiseerd bedrijf ingeschakeld dat het asbest verwijdert. In de kerk is met behulp van steigermateriaal en grote dekzeilen een tent gemaakt, zodat de asbestdeeltjes niet in de hele kerk terechtkomen.

De hervormde wijkgemeente (wijk 1) kerkt vanwege de restauratie sinds 7 juli in de Bethelkerk, het kerkgebouw van wijk 8. Wijkgemeente 1 hoopt dat ze in november weer gebruik kan maken van haar eigen kerkgebouw.

De toren van de Oude Kerk dateert uit de 14e eeuw. Een deel van het huidige gebouw verrees rond 1470. In 1635 sloeg de bliksem in de toren. De torenspits viel op het kerkdak, dat hierdoor voor een groot deel werd verwoest. In 1643 begon men met het aanbrengen van de huidige gewelven in het schip en de zuidelijke zijbeuk.

Van 1963 tot 1967 onderging het godshuis een grote restauratie. Sinds 1987 is in de toren ook een beiaard aanwezig, die bestaat uit 51 klokken. Beiaardier is Boudewijn Zwart.