Eelde, Hoofdweg 74 - Dorpskerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Dorpskerk
Genootschap:	PKN, Protestantse gemeente te Eelde-Paterswolde
Provincie:	Drenthe
Gemeente:	Tynaarlo
Plaats:	Eelde
Adres:	Hoofdweg 74
Postcode:	9761EG
Gebouwd door:	de Cisterciënzer monniken uit Aduard
Gewijd aan:	St. Gangulphus
Sonneveld-index:	13894
Jaar ingebruikname:	in de 14e eeuw
Huidige bestemming:	kerkgebouw
Monument status:	Rijksmonument 14491

Geschiedenis

Historische kerk met dakruiter.

Bij de vorming van de Protestantse gemeente is de oude Ned. Hervormde Dorpskerk(14de eeuw) de kerk van de Protestantse Gemeente Eelde-Paterswolde geworden. Van de in 1139 al genoemde tufstenen kerk van 7 x 12 meter zijn restanten tufsteen in de uit kloostermoppen opgetrokken kerk verwerkt. Architectenbureau Haykens-Jansma-Kremer te Groningen maakt de plannen om het naast de Dorpskerk staande centrum 't Loughoes te verbouwen tot kerkelijk centrum. In 2005 is hiermee begonnen. (52-04/56-06/57-07)

Omschrijving

De Dorpskerk te Eelde is een van oorsprong rooms-katholieke kerk, die gewijd was aan St. Gangulphus. In 1598 gelastte stadhouder Willem Lodewijk door middel van een "plakkaet" de overgang tot de "gereformeerde" godsdienst. De naam Hervormd werd in 1815 pas officieel ingevoerd en de kerk bleef tot 2005 de Nederlandse Hervormde kerk heten. De Dorpskerk is vanaf oktober 2005 het kerkgebouw waar de Protestantse gemeente te Eelde-Paterswolde haar wekelijkse erediensten houdt. De Protestantse gemeente te Eelde-Paterwolde is in 2005 ontstaan uit de fusie tussen de Hervormde gemeente te Eelde en de Gereformeerde kerk te Paterswolde. In de eenbeukige kerk uit de 14de eeuw zijn met name rond de ingang tufstenen van een oudere kerk verwerkt. Deze eerdere kerk stond op dezelfde plaats en werd reeds in de 11de eeuw gebouwd. De kerk is oost-west gebouwd en heeft een rechthoekig schip van 8,5 x 28 meter. Aan de oostzijde is een smaller, driezijdig gesloten koor aangebouwd. Het stenen koorgewelf werd begin 18e eeuw vervangen door een houten plafond. Het houten plafond werd beschilderd met een allegorische voorstelling van leven en dood, vreugde en rouw. (zie foto hieronder) De beschildering werd vermoedelijk vervaardigd door Hermannus Collenius (1650-1723) De preekstoel in de kerk dateert uit 1621. De houten banken werden tijdens de restauratie van 1973 vervangen door stoelen. In de kerk zijn nu nog vier herenbanken aanwezig. In het koor bevindt zich de herenbank van de havezathe Oosterbroek tegen de noordwand staan twee herenbanken van de havezathe Lemferdinge. Aan welke havezathe de vierde bank toebehoorde kon niet vastgesteld worden. Verder bevindt zich in de kerk nog een smeedijzeren houder met koperen doopbekken. Bij de restauratie in 2000 werd het pleisterwerk in de kerk geheel verwijderd en onder een van de oude pleisterlagen kwam een wijdingskruis te voorschijn. Dat kruis dateert uit de voor-reformatorische tijd en werd voor zover mogelijk gerestaureerd en geconditioneerd. Het kruis bevindt zich op de muur naast de herenbank tegenover de preekstoel. De kerk was tot 1989 voorzien van een mechanisch torenuurwerk van H. Detgen te Groningen. Gemaakt in 1870. Het uurwerk is in 1989 in bruikleen afgestaan aan het Klokkengieterijmuseum te Heiligerlee.

Openingstijden

De Dorpskerk is van mei tot en met september van dinsdag tot en met zaterdag telkens van 14.00 tot 16.00 uur voor het publiek geopend voor bezichtiging en/of meditatie.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Nederlands Hervormde Kerk. Eenbeukige kerk uit de 14de eeuw waarin tufsteen van oudere kerk verwerkt. Smallere koortravee, driezijdig gesloten. Inventaris: preekstoel van 1621, oude banken, smeedijzeren houder met koperen doopbekken. In het koor overwelving van 1715, getooid met allegorische voorstelling van het geloof. Orgel met twee manualen en vrij pedaal, in 1907 gemaakt door P. van Dam. Mechanisch torenuurwerk H. Detgen, Groningen, 1870. Het uurwerk is in 1989 in bruikleen afgestaan aan het Klokkengieterijmuseum te Heiligerlee.

Orgel

Van Dam en zonen bouwden het orgel in 1906/1907. In 1968 maakte Verschueren een vrij pedaal, en wijzigde de dispositie. Het orgel werd volledig gerestaureerd. Adviseur bij de restauratie was oorspronkelijk de heer W.A. Houtman. Deze kwam echter te overlijden en werd opgevolgd door dhr. P. Baris uit Schiedam en dhr. J. de Vos uit Rotterdam. Verschueren verving op het hoofdwerk de Bourdon 16' door een Scherp, en op het bovenwerk werden de Viola di Gamba, Aeoline en Fugara 2' vervangen door een Doublette 2', Kwint 1 1/3' en Dulciaan 8'. Tevens maakte Verschueren een vrij pedaal met vier registers. Op 16 november 1968 is het instrument weer in gebruik genomen. De restauratie van Verschueren was geen groot succes. De vervangen registers waren absoluut niet in overeenstemming met het oude werk, evenmin als het nieuwe pedaal. De restauratie van de bovenwindlade had ook geen echter verbetering opgeleverd. In 1983 kreeg Mense Ruiter de opdracht voor een nieuwe restauratie. Zij maakten een geheel nieuwe windlade voor het bovenwerk volgens Van Dam-factuur. De dispositie werd ook weer gedeeltelijk teruggebracht in de oude staat. De Viola di Gamba is afkomstig uit het Van Dam-orgel van de Oosterkerk te Leiden uit 1901. Ook werd een Bourdon 16' van dit orgel overgenomen, die weer op de plaats van de Scherp kwam te staan. Enkele Verschueren-registers werden omgebouwd of opnieuw geïntoneerd. De door Verschueren vernieuwde registerplaatjes werden ook weer in Van Dam-stijl gereconstrueerd. Het orgel in in 1983 weer in gebruik genomen met een bespeling do adviseur Jan Jongepier, en door de organist van de kerk, Ab Weegenaar.