Emmen, Julianastraat 27 - Synagoge
Uit Reliwiki
| Algemene gegevens | |
|---|---|
| Naam object: | Synagoge |
| Genootschap: | Israëlitisch |
| Provincie: | Drenthe |
| Gemeente: | Emmen |
| Plaats: | Emmen |
| Adres: | Julianastraat 27 |
| Postcode: | 7811JM |
| Inventarisatienummer: | 13949 |
| Jaar ingebruikname: | 1878 |
| Architect: | |
| Huidige bestemming: | synagoge |
| Monument status: | Rijksmonument 510950 |
Geschiedenis
Interessant neogotisch zaalgebouw.
Uitbreiding 1909. Rond 1840 vestigden de eerste joodse handelaren zich in de turfkolonie Emmen. Aanvankelijk werden zij gerekend tot de joodse gemeente van Coevorden, maar hun aantal nam zo snel toe dat Emmen in 1876 door het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap als zelfstandige gemeente erkend werd.
In 1878 werd een synagoge ingericht, die in de volgende decennia nog enige malen vergroot zou worden. De joodse gemeente had van 1885 tot 1915 de beschikking over een eigen begraafplaats, gelegen aan het Oranjekanaal in de richting van het gehucht Westeres. In 1915 werd achter de synagoge aan de Julianastraat een nieuwe begraafplaats in gebruik genomen. Er was in Emmen een joodse godsdienstschool, een studiegenootschap voor mannen en een vrouwengenootschap voor het onderhoud van het synagoge-interieur. In twintiger jaren van de twintigste eeuw was er ook een joods toneelgroepje actief in Emmen. Aanvankelijk hielden de meeste joodse inwoners van Emmen zich bezig met de handel tussen de boeren en de stad. Later hadden ze winkels, voornamelijk in de belangrijkste winkelstraat van Emmen. Toch waren de economische omstandigheden niet onverdeeld gunstig, rond de eeuwwisseling was ongeveer een vijfde van de joden in Emmen afhankelijk van ondersteuning. Gedurende de bezetting werden in Emmen dezelfde anti-joodse maatregelen als elders van kracht. Het merendeel van de joden werd in 1942 gedeporteerd naar Polen en vervolgens omgebracht. Enkele tientallen onderduikers overleefden de oorlogsjaren. De synagoge diende als opslagplaats voor joodse bezittingen en is vrijwel onbeschadigd gebleven.
Na de oorlog werd er in Emmen weer een kleine joodse gemeente opgericht. In 1974 werd de synagoge aan de Julianastraat aan de plaatselijke gemeente verkocht voor een symbolisch bedrag. Een jaar later werd het gebouw gerestaureerd. Ook in 1994 kreeg de synagoge een opknapbeurt. Twee gedenkplaten in de synagoge dragen de namen van de omgekomen joodse inwoners van de plaats. Momenteel functioneert het gebouw af en toe als synagoge voor de Nederlands Israëlitische Gemeente Drenthe. In mei 2000 werd in de Julianastraat bij de synagoge een monument onthuld ter nagedachtenis aan de joodse oorlogsslachtoffers. Tijdens Grote Verzoendag van datzelfde jaar werd een bomaanslag gepleegd op de synagoge. Een jaar later werd het gebouw, geheel hersteld, weer ingewijd. Ook het dorp Nieuw-Amsterdam (Veenoord) had vanaf 1899 een eigen synagoge. Hoewel er herhaaldelijke malen bij het N.I.K. een verzoek is ingediend om Nieuw-Amsterdam als zelfstandige gemeente te erkennen is dit niet toegekend. Wel had het dorp aan de Boerdijk een eigen joodse begraafplaats, die tegenwoordig onderhouden wordt door de gemeente Sleen.
De grafstenen op de begraafplaats aan het Oranjekanaal in Emmen zijn geïnventariseerd in het Stenen Archief. (Bron:Joods Historisch Museum)
Monumentomschrijving Rijksdienst
Synagoge gebouwd in 1878, in opdracht van het bestuur der Nederlands Israëlitische Gemeente te Emmen. In 1909 is een vierde travee aan het gebouw toegevoegd, waarin een balkon is aangebracht. Het is de enige synagoge in Drenthe waarvan het interieur nog geheel in oorspronkelijke staat aanwezig is.
In eigendom van de gemeente, niet meer in gebruik. Gerestaureerd in 1993. De bescherming betreft het totale bouwvolume waarin begrepen de detaillering van de gevels en het interieur met de volledige inventaris, tot en met de lampekapjes.
Beschrijving
Eenvoudige bakstenen zaalkerk met een gepleisterd basement rondom, onder een zadeldak met pannen. Rondom een verkropte gietijzeren bakgoot.
Alle vensters zijn negenruits en hebben een spitsgebogen bovenlicht met dito roedenverdeling (tracering). De ramen zijn van gietijzer.
De westgevel is geheel gepleisterd in blokverband. Boven het basement twee vensters tussen hoekpilasters. In de geveltop met klimmend keperfries een roosvenster. Op de top een noksteen met obelisk.
Beide zijgevels zijn met pilasters in vier traveeën opgedeeld. In de westelijke travee aan beide zijden een paneeldeur met spitsgebogen bovenlicht. In de overige traveeën een spitsboogvenster. De achtergevel (O) is blind boven het basement.
Interieur
Houten tongewelf met trekstangen. Tegen de oostwand de arke met de thorarollen in een portaal van halfzuilen waaraan het voorhangsel is bevestigd, bekroond door een rondboog tympaan. Het geheel op een bordes met drie treden, afgezet door houten balustrades waarop metalen lamphouders met glazen kapjes zijn aangebracht. In het midden de houten biema met lezenaar. Houten balustrades met op de hoeken geëlectrificeerde kandelaars. Aan de westzijde een balkon, op gietijzeren composiete kolommen, met de door gaaswerk afgezonderde vrouwengallerij. Tegen de zijmuren houten banken. Aan de wanden twee marmeren gedenkplaten ('40-'45).
Waardering
Synagoge van cultuur-, architectuurhistorisch en stedebouwkundig belang:
- als unieke representant van het joodse religieuze leven in Drenthe
- vanwege de typologie
- vanwege de zeldzaamheid
- vanwege de gaafheid
- vanwege de kwaliteit van het ontwerp
Recente geschiedenis. Bron: synagoge-emmen.nl
Welkom! - !ברוכים הבאים (Broechiem HaBa'iem!)
De voormalige synagoge in Emmen is eigendom van, en wordt onderhouden door, de Gemeente Emmen.
Het is de enige authentieke orthodoxe synagoge in Drenthe.
De Stichting Emmer Sjoel Sjemmesj is opgericht om de fraai gerestaureerde synagoge meer leven in te blazen.
Met onze activiteiten willen wij ook blijvend aandacht vragen voor de Holocaust, met name wat die voor de Joodse inwoners van Emmen en omgeving heeft betekend. Ook geven we informatie over het Joodse geloof en de cultuur. Om dit doel te bereiken worden rondleidingen gegeven en lezingen gehouden over de Joodse cultuur en godsdienst. Ook worden er activiteiten als concerten en toneelspel georganiseerd. Het gebouw leent zich hiervoor bijzonder goed.
