Groningen, Pelsterstraat 43 - Pelstergasthuiskerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam object:	Pelstergasthuiskerk
Genootschap:	diverse
Provincie:	Groningen
Gemeente:	Groningen
Plaats:	Groningen
Adres:	Pelsterstraat 43
Postcode:
Sonneveld-index:	00778
Jaar ingebruikname:	1267
Architect:
Huidige bestemming:	diverse genootschappen
Monument status:	Rijksmonument 18654

Geschiedenis

Belangrijke, historische voormalige kloosterkapel, op een hofje, met dakruiter,

Oorspronkelijk een zaalkerk in romano-gotische bouwstijl die in 1267 in gebruik werd genomen, maar door de eeuwen heen vaak werd verbouwd. In de kerk staat een preekstoelkuip uit de 17e eeuw. De kerk heeft een in 1693 en 1711-1712 door Arp Schnitger gebouwd uitzonderlijk fraai geornamenteerd orgel, dat in 1774 door Albertus Antoni Hinsz werd verplaatst en aangepast. Draagt tegenwoordig, na diverse verbouwingen, een in hoofdzaak 19de eeuws karakter. De Pelstergasthuiskerk is een Rijksmonument.

In gebruik door:

Waalse Kerk.

In 1619 werd de Waals Hervormde Gemeente van Groningen gesticht, maar tot 1685 is er slechts sprake geweest van een onderafdeling van de Hervormde Gemeente. Vaak waren legerpredikanten van de toenmalige Franse compagnieën voorganger in de diensten. Vanaf 1685 - de herroeping van het edict van Nantes - kregen de Walen de beschikking over de kerk van het Pelstergasthuis. Al na enkele jaren was de gemeente zo gegroeid dat men toestemming kreeg in de Academie-kerk in de Broerstraat bijeen te komen. Daar bleef men het geloof beoefenen tot de terugkeer naar het Pelstergasthuis in 1804.

In 1850 werd voor de Walen een kerk gebouwd aan de Vismarkt. Deze kerk werd in 1935 verkocht en met weer een kleine onderbreking keerden zij terug naar het Pelstergasthuis. Sindsdien komt de Waalse gemeente nog elke zondag om de veertien dagen samen.

Vrijzinnig Protestantse Gemeente.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Pelstergasthuis. Oudste gasthuis van de stad, kapel gewijzigd in 1267. De merendeels moderne woningen zijn gebouwd langs hoven, toegankelijk door een poortgebouw aan de Pelsterstraat, vernieuwd in 1725 en met opschrift inzake wijziging van het kerkhof in 1626 en bouw van de poort en woningen in 1628/9. Boven de ingang van een tussen twee overbouwde doorgangen gelegen woning (van de binnenvader) steen met spreuk en geflankeerd door siertrossen, 1708. Aan de Nieuwstad pilasterpoort, vernieuwd in 1724. In de regentenkamer een gesneden schouw, midden 18e eeuw. In de kapel een tweeklaviersorgel, in 1774 door A.A. Hinsz gemaakt, ten dele met oudere bestanddelen van Arop Schnitger en uit begin 17e eeuw.

Orgel

De bouwer van het oorspronkelijke instrument uit 1627 is niet bekend, maar vermoedelijk was het Anthony Verbeeck. In 1692/1693 is het orgel uitgebreid met een nieuw rugpositief door Arp Schnitger. Ook de rest van het binnenwerk werd grotendeels vernieuwd. Schnitger maakte in 1712 nieuwe windladen, en hief het kort octaaf op. In 1773 voerde Hinsz een uitbreiding uit. Het front werd aangepast. Het orgel werd tevens verplaatst van het midden van de kerk naar de westmuur. Hinsz had het al sinds 1735 in onderhoud. In de negentiende en twintigste eeuw werden wel reparaties uitgevoerd, o.a. door Schnitger jr., Freytag, Van Oeckelen en Doornbos. Maar er werd niet veel gewijzigd. Wel heeft Van Oeckelen nieuwe frontpijpen geplaatst. Ook verving hij de vulstemmen van het hoofdwerk door romantische stemmen. In het begin van de twintigste eeuw dreigde het orgel gesloopt te worden, maar dat is door organist Carel Opten tegengehouden. In 1931 verving Doornbos de Octaaf 2' door een Voix Celeste 8', en de Dulciaan door een Clarinet. In 1993 is het instrument door Bakker & Timmenga gerestaureerd, waarbij de dispositie van 1774 is hersteld. De Salicionaal van Van Oeckelen werd vervangen door een Mixtuur. Ook de vulstemmen van het Rugwerk werden gereconstueerd. Adviseurs bij de werkzaamheden waren Aart van Beek en Onno Wiersma.