Halsteren, Dorpsstraat 20 - Martinuskerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Martinuskerk
Genootschap:	PKN Protestantse gemeente Halsteren/Nieuw-Vossemeer
Provincie:	Noord-Brabant
Gemeente:	Bergen op Zoom
Plaats:	Halsteren
Adres:	Dorpsstraat 20
Postcode:	4661HP
Inventarisatienummer:	7599 + 7600
Jaar ingebruikname:	15e eeuw
Architect:
Huidige bestemming:	protestantse kerk
Monument status:	Rijksmonument 19987

Geschiedenis

Historische dorpskerk met toren.

Al in de 12e eeuw was er al sprake van een kerk in de omgeving van Halsteren, die zich in het dorp Polder ten westen van het huidige Halsteren bevond en gesticht was door Zeeuwse edelen. Deze kerk zou, samen met het dorp, bij de Allerheiligenvloed van 1570 in de golven zijn verdwenen.

In de 14e eeuw werd een aan Sint-Martinus gewijde kerk op de Brabantse Wal gebouwd. De kerk werd later uitgebreid. In 1457 begon men op het 14e-eeuws muurwerk van de kerk met de bouw van een driezijdig gesloten koor. Tussen 1495 en 1502 werd het schip met zijbeuken, alsmede het lagere transept, gebouwd. De 14e-eeuwse toren werd in het schip ingebouwd en verhoogd met een klokkengeleding.

In 1580 woedde in Bergen op Zoom de Soldatenfurie, waarbij de Staatsgezinden veel kerkelijke bezittingen vernielden. Bovendien mochten er daarna in Bergen op Zoom en Zeeland geen katholieke godsdienstoefeningen meer worden gehouden. De katholieke gelovigen kwamen toen naar de Sint-Martinuskerk te Halsteren, die in zekere zin als grenskerk ging fungeren. Dit werd echter in 1627 door de Staatse autoriteiten verboden. In 1648 kwam de Sint-Martinuskerk in protestantse handen. De katholieken brachten hun kerkschatten in veiligheid, maar deze raakten in vergetelheid en werden pas in 1920 bij toeval teruggevonden. De katholieken betrokken in het geheim een schuilkerk in de Celsche Hoeve te Lepelstraat. Na 1672 kon dit openlijker gebeuren en in 1731 werd het weer toegestaan om een pastoor te hebben. Toen in 1747 de Fransen binnenvielen, traden deze zeer gewelddadig op en werd de Halsterse pastoor zo zwaar mishandeld dat deze zes dagen later overleed.

In 1760 mocht de schuurkerk in Lepelstraat worden vergroot en in 1799 kregen de katholieken hun kerk te Halsteren weer terug. Deze werd in 1802 weer in gebruik genomen en bleef als zodanig fungeren tot 1913.

(Bron:[1])

Voormalige Rooms Katholieke kerk, 1654-1825, in 1962 Hervormd, nu ook Gereformeerde Kerk. Tussentijds ook weer voor een periode Rooms-Katholiek.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Hervormde Kerk. Gotische kerk, bestaande uit een driezijdig gesloten koor met sacristie, beide in 1457 opgetrokken op 14e eeuws muurwerk, een enkele decennia jonger schip met zijbeuken, lage dwarspanden, tussen 1495 en 1502 toegevoegd, en een ingebouwde 14de eeuwse toren, die in de 15e eeuw met een klokkeverdieping verhoogd is. Hersteld in de 17de, 18de en 19de eeuw. Het gehele gebouw van baksteen met sobere toepassing van natuursteen, het 14de eeuwse deel van de toren geheel van baksteen. Inwendig natuurstenen zuilen met koolbladkapitelen; zuilen en scheibogen langs de zuidzijde van de toren voortgezet, hetgeen wijst op een project het schip westwaarts te verlengen en de toren daarvoor af te breken. Aan deze toren haakse steunberen langs het oudste gedeelte en een spitsbogig tongewelf over de benedenruimte; een kruisgewelf in de sacristie. Van 1648 tot 1799 hervormd, na 1809 tot 1912 rooms-katholiek, daarna patronaatsgebouw; in 1962 gerestaureerd en opnieuw voor de hervormde eredienst ingericht. Van belang is ook de muur rondom het hoge kerkhof met steunberen en met ingang aan de Kromstraat. Eenklaviers orgel, in 1836 gemaakt door J.W. Timpe voor de R.K. Kerk te Veenhuizen. In 1904 is het orgel door het Rijk aangekocht en in 1967 overgedragen aan de kerkvoogdij van Halsteren.

MIP omschrijving

Bouwstijl: Gotiek
Gevels en materialen: Baksteen, waterlijsten en speklagen in natuursteen. Natuurstenen omlijsting ramen.
Vensters en deuren: Spitsboogramen, glas-in-lood.
Dak en bedekking: Zadeldak, lessenaarsdaken en spits, lei.
Bijgebouwen: Kerk is ommuurd, laag bakstenen muurtje met ezelsrug. Pilaren met bekroning en smeedijzeren hek. Van belang is ook de muur rondom het hoge kerkhof met steunberen.
Bijzonderheden: Inscripties in waterlijst. Gedenksteen WO II tegen gevel.
Omschrijving: Hervormde kerk. Gotische kerk, bestaande uit een driezijdig gesloten koor met sacristie, beide in 1457 opgetrokken op 14e eeuws muurwerk, een enkele decennia jonger schip met zijbeuken, lage dwarspanden, tussen 1495 en 1502 toegevoegd, en een ingebouwde 14de eeuwse toren, die in de 15e eeuw met een klokkenverdieping verhoogd is. Hersteld in de 17de, 18de en 19de eeuw. Het gehele gebouw van baksteen met sobere toepassing van natuursteen, het 14de eeuwse deel van de toren geheel van baksteen. Inwendige natuurstenen zuilen met koolbladkapitelen; zuilen en scheibogen langs de zuidzijde van de toren voortgezet, hetgeen wijst op een project het schip westwaarts te verlengen en de toren daarvoor af te breken. Aan deze toren haakse steunberen langs het oudste gedeelte en een spitsbogig tongewelf over de benedenruimte; een kruisgewelf in de sacristie. van 1648 tot 1799 hervormd, na 1809 tot 1912 rooms-katholiek, daarna patronaatsgebouw. In 1962 gerestaureerd en opnieuw voor de hervormde eredienst ingericht.

In de media

Uit Reformatorisch Dagblad, 28 november 2006.

De Martinuskerk in Halsteren, bij Bergen op Zoom, wordt in 2008 gerestaureerd. Er worden inmiddels acties gehouden om het benodigde geld bij elkaar te krijgen. De kerk is inclusief de toren eigendom van de protestantse gemeente Halsteren/Nieuw-Vossemeer.

Volgens Gea Ros, lid van de restauratiecommissie, is de kerk in een redelijke staat, maar is het wel van belang groot onderhoud te doen. Er moet vrij veel aan gebeuren. „Het voegwerk van de kerk en de toren wordt vervangen en de leien en het loodwerk aan het dak worden opgeknapt. Bovendien worden de voorzetramen aan de noordkant verplaatst van de buitenkant naar de binnenkant van de kerk. Ook worden de kerkdeuren nagekeken.”

Het bedehuis wordt elke zondag nog voor een kerkdienst gebruikt. Met zo’n 150 bezoekers zit de kerk dan ongeveer halfvol. Het gebouw stamt gedeeltelijk uit de veertiende eeuw. Na die tijd is het diverse keren gerestaureerd en zijn er delen bijgebouwd. De restauratie gaat ongeveer 850.000 euro kosten. Het grootste deel komt uit subsidies, ongeveer 100.000 euro is voor rekening van de gemeente.

Orgel

De Hervormde Kerk te Halsteren is tot 1648 Rooms-Katholiek geweest. Het gebouw werd hierna tot 1799 als Hervormde Kerk gebruikt. Maar in de Franse tijd kwam het gebouw in 1799 weer in katholieke handen. Omdat de kerk te klein was geworden, bouwde men in 1911 een nieuwe kerk. De oude kerk mocht niet worden afgebroken, en bleef leeg staan tot 1962. In 1962 werd de kerk weer in gebruik genomen als Hervormde Kerk. Tijdelijk werd er een klein unit-orgel van de firma Verschueren in de kerk geplaatst. Het huidige orgel is gebouwd in 1836 voor de parochiekerk van Veenhuizen. Timpe maakte een lade met zeven plaatsen, maar plaatste slechts vier stemmen: In 1960 is het instrument gedemonteerd en opgeslagen in de Gevangenpoort in Den Haag. Het werd in Veenhuizen vervangen door een oud instrument van Standaart. Medio mei 1963 kocht men het Veenhuizense orgel aan voor de kerk in Halsteren. Het werd door Blank gerestaureerd onder advies van dr. Maarten Vente. Op 15 december 1967 kon het weer in gebruik worden genomen.