Kruisland, Markt 20 - Hervormde Kerk (1487 - 2003)

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Hervormde Kerk
Genootschap:	Ned. Hervormde Kerk
Provincie:	Noord-Brabant
Gemeente:	Steenbergen
Plaats:	Kruisland
Adres:	Markt 20
Postcode:	4756AL
Sonneveld-index	07814
Jaar ingebruikname:	1487; herbouw 1947
Architect:	Wilde, J. de (herbouw)
Huidige bestemming:	Museum De Holle Roffel
Monument status:	Gemeentelijk monument

Geschiedenis

Historische dorpskerk met toren, herbouwd in 1947.

Het uit 1487 daterende kerkje werd in 1648 toegewezen aan de Gereformeerden (= Hervormden). Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het opgeblazen door Duitse militairen. Herbouw volgde in 1947. De Hervormde gemeenten van Kruisland en Oud-Gastel zijn nu samengevoegd en gebruiken de kerk van Oud-Gastel. De kerk van Kruisland is verkocht en is het onderkomen van het ambachts- en gereedschapsmuseum De Holle Roffel.

Eind 16e eeuw kwamen de eerste protestanten in de Nederlands Hervormde Kerk te Kruisland. Een kerk die aanvankelijk groter was in grootte, maar slechts een paar leden kende in het overwegend Rooms-katholieke West-Brabantse boerendorp. In deze periode, de 15e en 16e eeuw, wist niemand eigenlijk van wie het kerkgebouw was en heeft het zo’n 70 jaar leeg gestaan. Eind 17e eeuw ging het naar de protestanten en de eerste dominee heette Ds. Johannes Manteneau. Veel geluk kwam er niet. In 1682 zorgden overstromingen voor grote schade aan de kerk en graven waren beschadigd, omdat alles onder water stond. Willem van Diepenbeek en zijn moeder hebben zich toen ingezet om het kerkgebouw weer op te knappen.

Dak eraf

Maar ook toen was het onderhoud voor het kerkgebouw een zware last. En ook toen waren er vernielingen aan het kerkgebouw. Zo nu en dan werden kerkvensters vernield door stenen die naar binnen werden gegooid. En alsof dit nog niet genoeg was, ging het dak er ook nog letterlijk af door een storm begin 18e eeuw. Er zijn toen jarenlang erediensten gehouden in de voorkamer van de koster. Het werd niet veel beter toen het Franse leger kwam en wederom kwam het kerkgebouw onder water te staan. Het gebouw raakte nog zwaarder beschadigd, maar werd jarenlang opgeknapt. Weer kwam er een nieuwe vloer in, werd het dak vervangen en kwamen er echte kerkbanken.

Totale verwoesting

Dat mocht niet heel erg lang baten, want het onderhoud bleef een blok aan de been. Begin 19e eeuw kwam het advies om het kerkgebouw te slopen en opnieuw te bouwen. De begroting bedroeg 2000 gulden. Koning Willem I heeft toen nog 800 gulden bijgedragen. In 1830 werd de nieuwe kerk in gebruik genomen. In deze periode klaagde een predikant over het geloei van de koeien. Er was sprake van geluidsoverlast vond hij. Al deze moeite van nieuwbouw leek voor niets te zijn geweest toen een totale verwoesting kwam op 30 oktober 1944 tijdens de WO-II. Duitse soldaten trokken zich terug, maar konden het niet laten om het kerkgebouw op te blazen. In 1947 werd Kruisland de plaats met de eerste herbouwde protestantse kerk in Nederland. De erediensten keerden terug, maar de ontkerkelijking zette zich in rap tempo voort eind 20e eeuw.

Ambacht en liturgie

In 2003 kwam het kerkgebouw in bezit van stichting De Holle Roffel. Het kerkhof en de onderliggende grond is nog altijd eigendom van de Hervormde gemeente Gastel & Kruisland. Na vele verbouwingen, een geestelijke strijd in de loop der eeuwen en een paar keer nieuwbouw biedt het kerkgebouw anno 2015 onderdak aan oude ambachten, gereedschappen en werktuigen. De originele borden met geboden hangen nog steeds aan de muur boven het oorspronkelijke liturgiecentrum. Ambacht en woord van God zijn nog steeds vertegenwoordigd. Zo is niet alles verloren gegaan. Met dank aan de protestantse gemeente Gastel & Kruisland voor de historische informatie in dit artikel.

(Bron:Internetbode - Auteur: Claudia Koole)

Monumentomschrijving

Bouwperiode: 1947
Architect: Wilde, J. de
Gevels en Materialen: Zaalkerkje van drie traveeen met driezijdige sluiting. Toren met twee geledingen. en achtzijdige spits. Consisorie onder zadeldak tegen de sluiting. Het muurwerk met lisenen en houten rondboogramen sluit geheel aan bij de traditionele hervormde kerkbogen.
Vensters en Deuren: Enige spaarzame tufsteenversiering aan de otren en de galmgaten. De kerk ligt iets terug achter de bebouwing met plantsoenachtig kerkkhof.