Langbroek, Brink 8 - Hervormde Kerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Hervormde Kerk
Genootschap:	PKN Hervormde gemeente Nederlangbroek
Provincie:	Utrecht
Gemeente:	Wijk bij Duurstede
Plaats:	Langbroek
Adres:	Brink 8
Postcode:	3947NS
Sonneveld-index:	04184
Jaar ingebruikname:	14e eeuw
Architect:
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 23876

Geschiedenis

Historische dorpskerk met toren.

De kerk ligt binnen het beschermde dorpsgezicht van (Neer)Langbroek en vormt een fraaie afsluiting van de Brink. Van de eenvoudige gebouwde gotische kerk uit het einde van de 15e eeuw zijn alleen de toren en het koor overgebleven. Het schip van de kerk is in 1870 herbouwd. De toren is in 1989 gerestaureerd. Bovenin de toren zitten rondboogvormige galmgaten. De slanke torenspits is achthoekig en met leien gedekt. Het oude driezijdig gesloten koor is witgepleisterd en voorzien van een leien dakbedekking. In het koor ligt de grafzerk van de familie Van Hardenbroek van Aldenbockum. Het koorgedeelte wordt nu gebruikt als consistoriekamer. Achter de kerk bevindt zich het kerkhof. Er liggen onder andere enkele grote graven van Langbroekse adellijke families, zoals Van Lynden van Sandenburg en Van Hardenbroek.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Nederlands Hervormde kerk en toren, sober laat-gotisch gebouw omstreeks 1500; kerk vernieuwd 1772, het schip in 1870 herbouwd; goed interieur, groot aantal herenbanken; zerk, twee koperen kronen. Eenklaviers orgel, in 1809 gemaakt door J.C. Friederichs. Het orgel werd in 1963 gerestaureerd door de firma Van Vulpen. Klokkenstoel met klok van S. Butendic, 1473, diam. 131 cm. Mechanisch torenuurwerk, 1880.

Geschiedenis van de kerk te Nederlangbroek

Tot in de middeleeuwen bestond deze streek uit een moerasgebied (broekland). Nadat in 1122 een dam in de Rijn bij Wijk bij Duurstede werd gelegd, ontstond er een betere waterhuishouding in dit gebied. De broeklanden overstroomden niet meer zo vaak en de waterafvoer kon verder verbeterd gaan worden. De bisschop van Utrecht liet daarom ook onder andere de Langbroeker Wetering graven. We zien dan omstreeks 1300 een eenvoudig tufstenen kerkje in Langbroek gebouwd worden.

Begin 1400 werd er in Overlangbroek een eigen parochie gesticht. Maar ondanks dat, werd de kerk van Nederlangbroek toch in de laatste helft van die eeuw vergroot en verfraaid. Uit die tijd dateren nog de, uit drie geledingen bestaande, slanke, achthoekige spitsgedekte, vierkante toren en het koor (de tegenwoordige consistoriekamer). Eveneens dateert uit die tijd ook de grote klok, want aan het eind van de tekst op de luiklok staat het jaartal 1473. "IC BID GOT EN HEER PONTIAAN DAT HI DEN LANTMAN WIL BYSTAEN IN STORMEN, DONDER EN ONWEREN - AENSI HEN MIT DEN BORGEREN EN GHEVET HEN ALLEN GENAEDEN - MI MAECTE STEVEN BUTENDYC - ANNO DOMINI MCCCCLXXIII". De kerk van Nederlangbroek behoorde in de middeleeuwen tot het bezit van het Utrechtse Domkapittel. Zij was een dochterkerk van de parochiekerk van Doorn. Het collatierecht (benoemingsrecht) was evenwel in handen van de Domproost.

In de loop der tijd hebben er vele verbouwingen en restauraties plaats gevonden aan en in de kerk. In 1672 werd het door de Franse troepen als onderkomen gebruikt, doch is eerst in 1680 hersteld. Nadat op 20 sept. 1717 door blikseminslag zowel de kerk als de toren ernstig beschadigd werden, kon pas in 1771, na veel moeite, verkoop van landerijen en door vrijwillige giften van aanzienlijke en vermogenden uit de gemeente de kerk bijna geheel vernieuwd, verbeterd en verfraaid worden. Toen is ook door het bouwen van een muur het koor van de kerkruimte gescheiden.

Uit die tijd dateren nog de huidige kansel, 2 grote kronen, 2 lezenaars, een doopbekken-houder en 2 blakens. De eikehouten Louis XV preekstoel met eenvoudig snijwerk werd blijkens het wapen en jaartal geschonken door de familie Van Lynden. In de kansel zijn nog enkele kogelgaten te zien die in de roerige tijd ten tijde van de Franse overheersing (begin 19e eeuw) ontstaan zijn. In 1963 werd de kansel gerestaureerd door de firma v/d Ende te Schoonhoven voor de prijs van ±f.1.000,-. De lezenaar, uit 1771, op de huidige avondmaalstafel zat jarenlang op het voorlezersgestoelte maar zat oorspronkelijk op het doophek en was een geschenk van de vrouwe van Sterkenburg. De 7 herenbanken van de Langbroekse kasteelheren dragen de oude familiewapens in Lodewijk XV-stijl. Het orgel is gebouwd door Johan Casper Friederich te Gouda, voor f.1.450,-, en is tijdens een plechtige dienst op 15 aug. 1809 in gebruik genomen. De orgelkast met zijn rijke rococoversieringen dateerd waarschijnlijk van omstreeks 1770. Het orgel werd in 1840 gerestaureerd en is in 1870, na de herbouw van het schip, op zijn huidige plaats gekomen. Het is toen tevens met een tweetal registers uitgebreid. In 1963 werd het orgel gerestaureerd door de Gebr. v. Vulpen, orgelmakers te Utrecht. Het orgel heeft 9 stemmen. Op 28 juni 1870 werd door Baron van Hardebroek tot Hardebroek de eerste steen gelegd voor de bouw van een nieuw schip (ruimte tussen toren en consistoriekamer). Deze werd vergroot met 150 m2. De plaatselijke aannemer en tevens organist H.J. Tijseling klaarde dit werk (voor f.12.495,-). De geschilderde banken die toen geplaatst zijn, zijn bij de restauratie en vernieuwing van het interieur in 1961 vervangen door de huidige. Toen zijn ook de twee 16e eeuwse grafstenen, die in de vloer gevonden werden, in het luihuis gemetseld. De steen rechts is van J. Jansen Pot van Leeuwen (+1547) en zijn dochter Judith Boll-v. Leeuwen (+1556) die op kasteel Lunenburg woonden. Links staat de zandstenen zerk, afkomstig van het familiegraf van de ridders van Groenestein. Met nog andere herstellingen bedroegen de kosten ongeveer f.46.500,-.

Wanneer een uurwerk aangebracht werd, is onbekend. In 1898 kwam er een nieuw uurwerk, uitgerust met een uur- en minutenwijzer. In 1988 / 1989 heeft onder leiding van architect Ir. N.C.G.M. v/d Rijt te Lienden de toren een grote restauratie ondergaan. Het werk werd uitgevoerd door aannemersbedrijf H.J. Jurriëns te Utrecht. Ruim 80% van de kosten (ruim f.640.000,-) is door het Rijk en de provincie gesubsidieerd. Ook was er financiële steun van het Prins Bernhardfonds en, t.b.v. de voorfinanciering, een renteloze lening van de K.F. Heinstichting, gunstige leningen van de Ridderlijke Duitse Orde en het Kerkelijk Grootboek. Ter vervanging van de waarschijnlijk ook vóór de Franse tijd (begin 19e eeuw) aanwezige klokken zijn twee nieuwe luiklokken aangebracht. Deze werden geschonken door Dhr. P. Fentener van Vlissingen en Dhr. H.J.E. van Beuningen.

De in 1990 vervaardigde predikanten- en liturgieborden zijn geschonken door de vrouwenvereniging 'Maria - Martha'. In 2003 is, wederom onder leiding van architect Ir. N.C.G.M. van Rijt, de consistorie gerestaureerd. Het werk werd uitgevoerd door aannemersbedrijf H.H. den Hoed te Bergambacht. Ruim 70% van de kosten (ruim e.334.000,-) is door het Rijk gesubsidieerd. Hierbij ontving de gemeente ook financiële steun van: Prins Bernhardfonds, K.F. Heinstichting en het VSB-Fonds. Een gedenksteen naast de ingang herinnert aan deze restauratie. Hierbij is een scheidingsmuur verwijdert en kreeg het toilet en keukentje een andere plaats. Hierdoor kwam de bezienswaardige fraaie grafsteen Ridder Anthonie van Aeswein en Geertruida van Aldenbockum (ca. 1650) en een blindvenster uit de 15e eeuw weer beter zichtbaar.

Achter de kerk ligt de begraafplaats met bijna 1000 graven waarvan het oudste gedeelte dateert uit de 19e eeuw. Tijdens de crisisjaren in de 20e eeuw vond er een uitbreiding plaats welke in 1935 in gebruik is genomen. Beide velden zijn vrijwel vol. In 1984 heeft de Gemeente Langbroek achter de kerkelijke begraafplaats een algemene begraafplaats aangelegd.

In 1820 werd een zondagsschool opgericht. Het betrof geen zondagsschool zoals wij die thans kennen maar 'een school op zondag', waar 'aan meer bejaarde en verontachtzaamde menschen', eens per week op zondag door de plaatselijke onderwijzer les werd gegeven in lezen, schrijven en rekenen. De school stond open voor leerlingen van 12 jaar en ouder en alle kosten werden gedragen door de stichter, Jan Antonie Godin van Westrenen, bewoner van huize Leeuwenburg. Het bestuur was in handen van de stichter en de plaatselijke predikant Jan Frederik van Oordt. In de noordgevel van de kerk herinnert een gedenksteen aan het initiatief van deze aristocraat die op 19 april 1854 ongehuwd en kinderloos op zijn kasteel overleed. Na zijn dood kwam de zorg voor de school te berusten bij de dienstdoende predikant, die het toezicht zou delen met de eigenaren van de landgoederen Groenenstein, Sandenburg, Lunenburg, Rodenstein, Hinderstein, Rijnestein, Leeuwenburg, Hardenbroek en Sterkenburg. In 1916 ging de zondagsschool ter ziele.

Sinds de reformatie hebben 44 predikanten en 21 kosters de Hervormde Gemeente te Nederlangbroek gediend.