Makkum, Kerkeburen 37 - Doniakerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Doniakerk
Genootschap:	Protestantse Gemeente Makkum e.o.
Provincie:	Friesland
Gemeente:	Súdwest Fryslân
Plaats:	Makkum
Adres:	Kerkeburen 37
Postcode:	8754CZ
Inventarisatienummer:	09301
Jaar ingebruikname:	1660
Architect:
Huidige bestemming:	Cultureel centrum
Monument status:	Rijksmonument 39373

Geschiedenis

Toren 1652.

2020 - De Protestantse Gemeente Makkum e.o. heeft de karakteristieke zeventiende-eeuwse Van Doniakerk overgedragen aan de vorig jaar opgerichte Dorpsstichting Van Donia. De gemeente komt voortaan samen in de voormalige gereformeerde kerk Het Anker uit 1965. De Dorpsstichting wil van de Van Doniakerk een podium voor cultuur en debat maken.

Voor het symbolische bedrag van één euro heeft de stichting naast de historische kerk ook de toren, de kosterswoning en het parkeerterrein van de protestantse gemeente overgenomen. De naast de kerk gelegen begraafplaats blijft bij de kerkelijke gemeente.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Herv. KERK. In 1660 in gotische stijl opgetrokken tweebeukig kerkgebouw met forse westelijke toren uit 1652. Preekstoel en banken XVII 18de eeuwse beschilderde dodenbaren. Orgel met Hoofdwerk en Bovenwerk, in 1848 gemaakt door C.F.A. Naber. Klokkenstoel met klok van J.N. Derck, 1774, diam. 115 cm. Mechanisch smeedijzeren torenuurwerk, 1616, later voorzien van elektrische opwinding.

Hervormde kerk met een katholiek tintje

Wie aan Makkum denkt, denkt aan het Makkumer aardewerk van Tichelaars Koninklijke Makkumer Aardewerk- en Tegelfabriek. Degene die echter tevens een bezoek aan het dorp heeft gebracht en de fraaie hervormde kerk heeft bezichtigd, zal ook daar met plezier aan terugdenken. Makkum bestond vroeger uit twee kernen, Mackum en Statum. Mackum was de oude agrarische kern rond de kerk op de St. Maartensterp, die al meer dan duizend jaar oud is. Ten zuiden van deze terp ontwikkelde zich in de zestiende eeuw de stedelijke kern Statum rond een daar aanwezige sluis waar tol werd geheven voor de vrachtschepen, die hoofdzakelijk Bolsward als bestemming hadden. Statum groeide voorspoedig en breidde zich uit naar het noorden en oosten om tenslotte met Mackum samen te smelten.

De hervormde kerk van Makkum ligt op de eerder genoemde St. Maartensterp. De kerk was oorspronkelijk ook aan de heilige St. Martinus gewijd. Hoewel de huidige kerk pas in 1660 is gebouwd, is zij nog helemaal in gotische stijl als ‘katholieke’ kerk opgetrokken, compleet met een koor. Dit had eigenlijk in die periode voor de protestanten na de Reformatie geen functie meer. Bij de bouw is echter niet gekozen voor een bouwvorm die meer toegesneden was op de protestantse eredienst, zoals een achthoek of een Grieks kruis.

De gotische kerk verving het godshuis dat er nog voor de Reformatie stond en waar tien jaar eerder, in 1652, nog een nieuwe toren bij was gebouwd. Waarschijnlijk is de vorige kerk afgebroken omdat deze te bouwvalig was. Vroeger, waarschijnlijk tot de plaatsing van het orgel, was de ingang in de toren. Tot vermoedelijk 1846 is deze ingang in gebruik geweest. De eerste steen van de toren werd gelegd door jonker Bonno van Donia, die zich samen met de toenmalige predikant van Makkum bijzonder voor de bouw van de kerk had ingespannen. Op een van de trekbalken staat de naam van Van Donia vermeld. Zonder deze adellijke familie zou de kerk er waarschijnlijk niet zijn gekomen. Daarom is de naam ‘Van Donia’ ook nog op veel andere stukken in het interieur terug te vinden.

Tot 1872 had de torenspits een getraliede zandstenen omgang, de bekroning was een ‘sipel’. Opmerkelijk aan de kerktoren is ook dat hij geen windhaan heeft, maar een zeepaardje als windwijzer. De kerk heeft eenvoudig meubilair, waaronder een voogdijbank. De preekstoel in de kerk van Makkum is in renaissancestijl en stamt uit de zeventiende eeuw. De kuip van de kansel heeft fraaie toogpanelen, gescheiden door ionische pilasters. De kerk is tweebeukig, de smalle noordbeuk is van het brede schip gescheiden door vijf zuilen met lijstkapitelen. De noordbeuk van de kerk is rechtgesloten, het schip heeft een tonggewelf met zware trekbalken.

De drie koperen kronen in de kerk werden in 1957 aangekocht. De vloer is gedekt met estriken. De vele grafzerken die de kerk rijk is werden bij de restauratie van 1955-1958 overgebracht naar de dooptuin, de achterkerk en het westportaal. Hier liggen onder andere zeer bijzondere zerken van de families Donia, Liuwckema en Kingma.

Grafzuiltje

In de hoek aan de zuidzijde is het grafzuiltje te zien van de dichteres Kynke (Cynthia) Lenige. Zij was lid van het bekende Makkumer dichtgenootschap ‘Kunst kweekt het menschelijk geluk’. De vader van Cynthia, Dirk Lenige (1722-1798) was de eerste Friese sonnettendichter. Zijn werk is van belang voor de kennis van het Makkumer dialect. De restauratie van de jaren vijftig was een van de omvangrijkste in de lange geschiedenis van de kerk. Vooral het interieur werd toen grondig opgeknapt. Het meubilair werd verplaatst, de grafkelder volgestort en het in 1616 voor de kerk van Cornwerd gemaakte en in 1913 in Makkum geplaatste uurwerk werd weggehaald. In 1982 vond de restauratie van de toren plaats en kwam het uurwerk gelukkig weer terug. In de daaropvolgende jaren werd ook de noord- en zuidgevel gerestaureerd. De kerk van Makkum heeft een Naber-orgel uit 1848 dat is voorzien van rococosnijwerk. Het is enige Naber-orgel in Fryslân. Het betreft een tweeklaviersorgel met zeventien registers en een aangehangen pedaal. Achter dit orgel, dat voor het laatst werd gerestaureerd in 1978 door orgelmakerij Bakker & Timmenga in Leeuwarden, is te lezen welke predikanten Makkum in de loop der eeuwen hebben gediend. In de consistoriekamer hangen rouwborden die de moeite waard zijn om te bekijken. Een heeft kwartierstaten en draagt het opschrift ‘Bonefasius Harinxma van Donia 1665’. De naam Donia, een van de beroemde Makkumer geslachten, komt verder nog voor op de in 1665 geschonken kroonluchter.

Gegevens van de Hervormde Gemeente van Makkum

Aantal zielen van de gemeente: 312 belijdende leden, 350 doopleden en 90 overige leden. Gemiddeld kerkbezoek: 175 - 200 personen. Staat van de gemeente: Hervormde Gemeente Makkum - Cornwerd - Idsegahuizum - Piaam. Aantal kerkdiensten per maand: vier. Predikant van de gemeente: J. Finnema (sinds 2001). Literatuur over de kerk: diverse publicaties in onder meer De Keppelstok , uitgave van de Stichting Alde Fryske Tsjerken en eigen folders van de kerk.

In de media

Uit Reformatorisch Dagblad, 30 maart 2010.

Een schaalmodel van een kofschip hangt sinds kort in de Doniakerk van de protestantse gemeente te Makkum. Het gaat om een geschenk van de Kingmastichting in het kader van het 350-jarig bestaan van de kerk, dat vorige week zondag werd gevierd.

Het kerkscheepje is een herinnering aan de eens bloeiende Makkumer scheepvaart. In opdracht van de Kingmastichting werd het model gerestaureerd door Yolan Brantjes te Harlingen. Het is opgehangen tegenover de preekstoel.

In kustplaatsen in de hele westerse wereld is het een oud gebruik om in kerken een scheepsmodel op te hangen. Schenkingen vormen dikwijls een uitvloeisel van een gelofte bij redding uit een scheepsramp na gebed.