Nijmegen, Kroonstraat 114 - Titus Brandsma Gedachteniskapel

Bezig met het laden van de kaart...

{"minzoom":false,"maxzoom":false,"mappingservice":"leaflet","width":"70%","height":"450px","centre":false,"title":"","label":"","icon":"","lines":[],"polygons":[],"circles":[],"rectangles":[],"copycoords":false,"static":false,"zoom":false,"defzoom":14,"layers":["OpenStreetMap"],"image layers":[],"overlays":[],"resizable":false,"fullscreen":false,"scrollwheelzoom":true,"cluster":false,"clustermaxzoom":20,"clusterzoomonclick":true,"clustermaxradius":80,"clusterspiderfy":true,"geojson":"","clicktarget":"","imageLayers":[],"locations":[{"text":"","title":"","link":"","lat":51.84704,"lon":5.85946,"icon":""}],"imageoverlays":null}

algemene gegevens
naam:	Titus Brandsma Gedachteniskapel
Genootschap:	Rooms Katholieke Kerk
Provincie:	Gelderland
gemeente:	Nijmegen
plaats:	Nijmegen
adres:	Kroonstraat 114
Postcode:	6511DW
Sonneveld-index:	11989
jaar ingebruikname:	1960
architect:	Dijkema, P.
huidige bestemming:	maatschappelijke voorziening
monumentstatus:	Gemeentelijk monument

Geschiedenis

Architectonisch en historisch buitengewoon belangrijk monument. Tot aan de sloop in 1980 stond aan hetzelfde pleintje de grote naoorlogse Carmelkerk.

Deze kleine, rechthoekige kapel met metalen pyloon is in 1960 opgeleverd ter nagedachtenis aan karmelietenpater, hoogleraar en verzetsstrijder Titus Brandsma. In vorm en ruimtelijke opzet is het bouwwerk geïnspireerd op het concentratiekamp in Dachau waar Brandsma gevangen zat en stierf. De kapel is in 1998 uit zijn functie ontheven. Attributen uit het interieur werden voor behoud overgebracht naar de voormalige Sint Jozefkerk, in 2004 omgedoopt tot Titus Brandsma Gedachteniskerk. In de gebiedsontwikkeling van de Nijmeegse Hessenberg was de kapel sinds de jaren 1990 jarenlang in afwachting van sloop. Zover is het nooit gekomen. Sinds 2003 staat de kapel op de Nijmeegse monumentenlijst. De kapel bleek een vingeroefening voor de Verrijzenis van Christuskerk (1961-1992) voor architect Pieter Dijkema (1920-2010). In opzet en vormtaal zijn beide gebouwen vrijwel identiek - slechts de schaal is anders.

Recentere geschiedenis

Sinds 2003 is de Titus Brandsmakapel de thuisbasis voor Het Kruispunt Nijmegen (opgericht 1998) en het straatpastoraat van Nijmegen. Met de kapel biedt de stichting aan (voormalig) dak- en thuislozen van Nijmegen 'een plek om zich thuis te voelen'.

Beschrijving Gemeente Nijmegen

Formele tekst bij het besluit tot aanwijzing (als Gemeentelijk monument, 2003)

Titus Brandsmakapel

Een speciaal in het leven geroepen commissie liet in 1960 ter nagedachtenis aan Titus Brandsma een kapel en pyloon bouwen naar ontwerp van de Nijmeegse architect dr. ir. P. Dijkema. De gedachteniskapel werd gesitueerd op het voorplein van de in 1981 gesloopte Carmelkerk van Sint Augustinus; de plek waar Titus Brandsma werd opgepakt. Na de oorlog behoorde Dijkema tot een jonge generatie architecten die zich liet inspireren door de opvattingen van de Bossche School. In zijn werk stond de relatie tussen 'binnen' en 'buiten' centraal. In Nijmegen bouwde hij verder onder andere de rooms-katholieke Verrijzeniskerk (gesloopt), enkele gebouwen van het Sint Radboudziekenhuis en de uitbreiding van het stadhuis. De karmeliet A.S. Brandsma (1881-1942) was hoogleraar aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. Als geestelijk adviseur van de rooms-katholieke Journalistenvereniging ageerde hij tegen de verplichte plaatsing van N.S.B.-advertenties in Nederlandse kranten. Hiervoor werd hij opgepakt en in 1942 in het concentratiekamp Dachau vermoord. Titus Brandsma werd in 1985 zalig verklaard. In 1998 ging het Titus Brandsma Memorial met de urn over naar de Jozefkerk aan het Keizer Karelplein.

Beschrijving

In de kapel heeft Dijkema de overgangen en relaties tussen 'binnen' en 'buiten' gestalte gegeven in drie ruimtelijke eenheden van verschillende grootte: het zogenaamde domein, de hof en de cel. Het ommuurde domein is een raamloze vierkante binnenruimte die de onbegrensde omgeving buitensluit. Het domein vormt op zijn beurt een 'buiten' voor de eveneens vierkante maar kleinere hof (de eigenlijke kapelruimte). Dat wil zeggen, een omgang met daklicht omringt de kapelruimte in het hart van het gebouw. De hof vormt op zijn beurt een 'buiten' voor de kleinere cel die eveneens een vierkant grondplan heeft. De gedeeltelijk uitgebouwde en iets hoger opgetrokken cel fungeert als heiligdom van de kapel (altaarruimte). Een sterke lichtval schuin van boven verbindt de cel met de onbegrensde buitenruimte en zorgt voor indirect licht in de kapel. De afmetingen van het domein, de hof en de cel alsmede de situering van deze eenheden ten opzichte van elkaar zijn bepaald met behulp van het Plastisch Getal; het verhoudingenstelsel van de Bossche School. Het gebouw heeft een introvert en ingetogen karakter. De bakstenen gevels zijn gesloten, zonder ramen en sober uitgevoerd (misbaksels, rollagen, uitgemetselde baksteenlagen, gegolfde dakpannen op de rand). De symmetrisch in de voorgevel geplaatste entree met dubbele glasdeur markeert een rechte lijn naar het heiligdom achter in de kapel. Deze as wordt benadrukt door een mozavan Maria met Kind boven de entree en een schildering van Christus op de achterwand; beide werken van kunstenaar J. van Eijk. De afgewogen maatverhoudingen van muren en openingen en de contrasten tussen licht en donker zorgen voor een bijzondere ruimtelijke werking en een sacrale sfeer. Het domein, de hof en de cel vormen een impliciete verwijzing naar het kamp, de barak en de gevangeniscel van Titus Brandsma. De afmetingen van de cel komen overeen met die in Dachau. De vrijstaande en 12,5 meter hoge pyloon vde kapel verwijst naar de wachttoren. De pyloon is samengesteld uit vier betonnen palen van ongelijke hoogte. Tussen de palen is een bronzen plastiek in de vorm van een mitrailleur opgehangen (kunstenaar F.H. Verhaak).

Waardering

De kapel is van cultuurhistorische waarde als een van de laatste relicten van geestelijke activiteit op de Hessenberg, en meer in het bijzonder als uitdrukking van een gedenkwaardige historische gebeurtenis alsmede een duidelijk herkenbare herinnering aan de zalig verklaarde Titus Brandsma. De kapel en de locatie zijn in de historische stadsontwikkeling sterk met elkaar verbonden.

In de overwegend traditioneel uitgewerkte categorie 'kapellen' heeft het gebouw innovatieve waarde, vanwege de typologisch vernieuwende opzet en de symboliek in de architectonische uitwerking. Het gebouw is uniek in de combinatie van gedachteniskapel, introverte bouwtrant en symbolisch geladen verschijningsvorm. De architectuurhistorische waarde van de kapel komt verder tot uitdrukking in de afgewogen maatverhoudingen, de contrastrijke lichtinval en de ornamentiek, die voor een passende beslotenheid en sacrale sfeer zorgen. De redelijk gaaf bewaarde kapel is representatief voor het werk van architect Dijkema en inmiddels een zeldzaam voorbeeld van de opvattingen van de sacrale Bossche Schoolarchitectuur in Nijmegen.

Externe links

• Monumentenregister gemeente Nijmegen (uit webarchief)
• Monumentenbestand van de gemeente Nijmegen in pdf-formaat (versie 2017)
• Het Kruispunt Nijmegen
• De kerk op Wikipedia
• Meer afbeeldingen op WikiMedia

Afbeeldingen

• 

  Vooraanzicht

• 

  Interieur. Foto: JvN, juni 2006

• 

  Interieur. Foto: JvN, juni 2006