Oostwold (Old), Goldhoorn 8 - Protestantse Kerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Protestantse Kerk
Genootschap:	PKN-Protestantse Gemeente De Dollert
Provincie:	Groningen
Gemeente:	Oldambt
Plaats:	Oostwold (Old)
Adres:	Goldhoorn 8
Postcode:	9682XN
Sonneveld-index:	01126
Jaar ingebruikname:	1930
Architect:	Wijk, van en Broos
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 522106

Karakterisering

Prachtige interbellumkerk in de stijl van de Groninger variant van de Amsterdamse School, met karakteristieke naald als torentje. Tegenwoordig in bezit van de Protestantse Gemeente Nieuwolda-Oostwold.

Geschiedenis

De Gereformeerde kerk van Oostwold is ontstaan in de Doleantieperiode, in 1889, de kerkscheuring die plaatsvond onder leiding van dominee Abraham Kuyper. Tijdens de afscheiding (1834) waren er slechts enkelingen die naar de kerk van Midwolda gingen. Het ontstaan van de kerk in Oostwold ging niet over de te volgen leer. De kleine luiden, het gewone volk, hadden binnen de Hervormde kerk geen stemrecht - men betaalde wel een vaste bijdrage maar had verder niets te zeggen. Toen de kleine luiden het stemrecht uiteindelijk hadden verkregen, waren het de notabelen die het hun moeilijk gingen maken. In 1885 waren de eerste besprekingen over de te volgen koers om te komen tot stichting van de Gereformeerde Kerk in Oostwold. Een tiental gezinnen gaf gehoor aan het beleid en zo werden de eerste diensten gehouden bij particulieren thuis. Al gauw werd de ruimte te klein en keek men uit naar een stuk grond om daar een kerkgebouw neer te kunnen zetten.

De eerste kerk werd gebouwd aan de Noorderstraat en kreeg de naam "Pro Rege" (voor de Koning). Het gebouw bood 225 zitplaatsen en hier vonden in 1889 de eerste diensten plaats. Een ovale steen uit 1889 uit dit gebouw is aangebracht in de vestibule van de huidige kerk. In de jaren 1900 en later werd meerdere malen verzocht te komen tot verbouw dan wel nieuwbouw van het kerkgebouw. Het aantal kerkleden groeide gestaag.

In 1930 werd er een bouwvergunning aangevraagd voor de bouw van een kerk aan de Goldhoorn. Op 17 februari 1930 startte men met de bouw van de nieuwe kerk. Het kerkgebouw met 345 zitplaatsen werd al op 13 november in het zelfde jaar in gebruik genomen.

Het ontwerp was in handen van architecten Van Wijk en Broos. Dit was een jong bureau, opgericht in 1926 door de architecten Derk Broos en C. van Wijk. Derk Broos was opzichter geweest bij Egbert Reitsma. Het bureau ontwierp, beïnvloed door het werk van Reitsma, onder andere een aantal gereformeerde kerken, waaronder die van Oldehove (1929). Naast invloed van Reitsma is invloed van de Amsterdamse kerkbouwer B.T. Boeyinga te zien, met name diens kerk in Haarlem aan de Kloppersingel (verwoest door brand). De bouw kostte destijds ƒ17.500,--.

Anno 2021 is het gebouw in bezit van de protestantse gemeente De Dollert, een gemeente gelegen aan de Dollard in Groningen, waartoe behoren de dorpen Bad Nieuweschans, Beerta, (een deel) Blauwestad, Drieborg, Finsterwolde, Nieuw-Beerta, Nieuwolda en Oostwold.

Orgel

Het orgel van de Gereformeerde Kerk in Oostwold is in 1939 geplaatst door Johan Reil. Het werd pas in 1946 voltooid, mede door de oorlogsomstandigheden. Bij de ingebruikneming is het orgel bespeeld door Feike Asma. In 1982 en in 1995 is het door vrijwilligers uit de gemeente hersteld, hierbij geholpen met adviezen van de firma Reil.

(Bron:Orgeldatabase)

Monumentomschrijving Rijksdienst

Gereformeerde KERK gebouwd in 1930 onder architectuur van de architecten Van Wijk en Broos uit Groningen in een stijl waarin Amsterdamse School-elementen zijn te herkennen. De beschermde Gereformeerde kerk in Oldehove is van de hand van de zelfde architecten. Deze kerk bestaat uit twee elkaar kruisende volumes met hoge pannendaken. Opvallend aan het ontwerp is de forse naald, die de entree van de kerk markeert. In het interieur, dat verkeert in vrij originele staat, bevinden zich een aantal bijzondere onderdelen, gedecoreerd met eenvoudige geometrische motieven. In de loop der tijd is het podium vergroot en zijn enkele banken weggehaald. Het orgel van Reil uit Heerde stamt uit 1939 en komt wegens te geringe monumentale waarde niet voor bescherming in aanmerking.

De kerk is opvallend teruggerooid gelegen aan de Goldhoorn in Oostwold en wordt aan de voorzijde van de openbare weg gescheiden door een eenvoudig uit omstreeks 1930 stammend HEK, dat is opgebouwd uit een laag muurtje van bruinpaarse gesinterde baksteen waartussen vierkante bakstenen pijlers verbonden middels ijzeren buizen (beweegbare deel ontbreekt).

Omschrijving

De Gereformeerde KERK, opgebouwd uit twee elkaar kruisende volumes, is opgetrokken in een zwaargesinterde baksteen en wordt gedekt door een samengestelde kap waarop donkere opnieuw verbeterde Hollandse pannen; houten gootlijst; gemetselde nokschoorsteen; dakkapel op het westelijk en oostelijk dakvlak waarin een liggend zesdelig venster. De gevels worden geleed door staande meerdelige vensters waarin gekleurd glas-in-lood onder rollaag.

De entree bevindt zich in de uitgebouwde portiek voor de topgevel van de voorgevel (noordzijde) en bestaat uit dubbele houten deuren met beslag, in elk een staand venster en met tweedelig spitsboogvormig bovenlicht waarin roedenverdeling en gekleurd glas-in-lood; twee treden hoge gemetselde stoep afgedekt met niet-originele tegels en aan weerszijden een niet-originele leuning. De entree wordt omlijst door een spitsboog afgezet met rollaag. De portiek bestaat uit een topgevel onder zadeldak; aan de voorzijde aan weerszijden een laag gemetseld muurtje; in de linker zijgevel twee vierkante vensters; in de rechter zijgevel een houten deur met beslag onder rollaag waarvoor een niet-originele invalidenopgang. Het portiek wordt bekroond met een hoge ruitvormige naald, bekleed met zink; punt gemaakt met bladgoud. In de topgevel van de voorgevel aan weerszijden van de portiek twee staande tweeruits vensters waarboven drie vierkante vensters.

In zowel de voorzijde als schuine zijden van de dwarsvleugel van de oostgevel drie staande zesruits vensters. Aan de linkerzijde van de vleugel een houten deur met beslag waarvoor een twee treden hoge gemetselde stoep en waarboven twee staande tweeruits vensters. Aan de rechterzijde van de vleugel twee staande zesruits vensters.

De topgevel aan de achterzijde (zuidgevel) wordt in tweeën gedeeld door de nokschoorsteen die is doorgetrokken in de gevelwand; aan zowel de linker- als rechterzijde een liggend roosters en twee staande tweeruits vensters.

In zowel de voorzijde als schuine zijden van de dwarsvleugel van de westgevel drie staande zesruits vensters. Aan de linkerzijde van de vleugel twee staande zesruits vensters. Aan de rechterzijde van de vleugel een houten deur met beslag waarvoor een vijf treden hoge gemetselde stoep met aan weerszijden een gemetseld muurtje en waarboven twee staande tweeruits vensters.

In het INTERIEUR zijn onder meer van belang: de houten kapspanten en de beschoten kap, de houten vloer, de bakstenen lambrizering en de gepleisterde muren, de gladde houten deuren waarin glas-in-lood of gezandstraald glas, de vijfzijdige houten preekstoel deels gedecoreerd met groene tegels waarop een houten lezenaar en met getrapte gemetselde achterwand waarboven een orgelgalerij, het orgelfront, de houten kroonluchter, de zes koperen lampen, het waaiervormige bankenplan met houten banken, in het hoofdportaal de gevelsteen waarop onder andere het bouwjaar 1930.

Aanvulling orgel. Het orgel is in 1945-1946 gebouwd door de firma Reil uit Heerde en is één van de twee overgebleven orgels van deze orgelbouw-firma met elektro-pneumatische tractuur. Het is het laatste van dit type dat nog wordt bespeeld. Het orgel is in 1985 gerestaureerd door leken. Het aanzien is in de loop van de tijd gewijzigd.

Aanvulling kleurgebruik. Het kleurgebruik was opvallend voor de tijd: hout en pleisterwerk werden geschilderd in een veelvoud van kleuren als blauw, lila, paars, rood, olijfgroen, lichtgroen, okergeel. Dezelfde kleuren werden gebruikt voor het glas-in-lood. Het schilderwerk van de kansel was in rood met gouden 'biesjes'. Alle kleuren zijn bij de recente restauratie hersteld.

Waardering

Gereformeerde kerk van algemeen belang vanwege architectuur- en cultuurhistorische waarde:

als voorbeeld van een Gereformeerde kerk uit 1930 in de provincie Groningen met Amsterdamse School-elementen
vanwege de markante vormgeving en detaillering
vanwege de hoge mate van gaafheid van het exterieur en delen van het interieur
vanwege de waardevolle interieuronderdelen
vanwege de markante ligging
als opvallend voorbeeld binnen het oeuvre van de architecten Van Wijk en Broos

Restauratie

In 2012-2013 is de kerk gerestaureerd en in de oorspronkelijke kleuren teruggebracht, zowel binnen als buiten. Dit is onder meer te zien aan de vijfzijdige houten preekstoel, die in de loop der jaren wit gelakt was en bij de restauratie zijn rode kleur terug kreeg, inclusief gouden biesjes. Ook de kerkbanken kregen hun kleuren terug. Jarenlang doorbraken de witgelakte gootlijsten aan de buitenkant de eenheid, maar ook deze zijn in de oorspronkelijke kleur teruggebracht. De restauratie was mogelijk door Rijkssubsidie, giften van (oud-)gemeenteleden en diverse fondsen.