Rijssen, Schild 8 - Schildkerk of Grote Kerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Schildkerk of Grote Kerk
Genootschap:	PKN Hervormde gemeente Rijssen
Provincie:	Overijssel
Gemeente:	Rijssen-Holten
Plaats:	Rijssen
Adres:	Schild 8
Postcode:	7461DD
Sonneveld-index:	10531
Jaar ingebruikname:	16e eeuw
Architect:	Tjeerd Kuipers (1857 - 1942) (Uitbreiding)
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 33026

Geschiedenis

Historische kerk met toren uit 1826. Restauratie en uitbreiding in 1924-1925, architect Tj. Kuipers.

Vóór de Reformatie was de kerk gewijd aan de heilige Dionysius. Al in 1188 was er sprake van een parrochia Risnen. Omtrent de oudste geschiedenis is weinig bekend. Zij was de moederkerk van Holten en Wierden. In 1275 werd de plebanus van Rijssen vermeld. Het behoorde onder het kapittel en scholasticus van Maria Maior ofwel de Mariakerk (Utrecht). In de kerk waren aanwezig de vicarie of altaar van: het Heilige Kruis, en het altaar gewijd aan Onze Lieve Vrouwe en Johannes de Evangelist alwaar het officie werd gedaan. Rond 1200 beschrijft de monnik Caesarius Heisterbach in zijn Dialogus Miraculorum over een mirakel in Rijssen. Na de overgang tot de Protestantse Kerk (1598) behoorde het onder de Classis te Deventer. (bron:[1])

Omschrijving Rijksdienst

Nederlands hervormde Kerk en Toren. Driebeukige gewelfde hallenkerk; de grotendeels romaanse noordmuur is uit tufsteen opgetrokken en vertoont een rondboogfries; de noordbeuk heeft een vijfzijdige gotische sluiting; de gotische middenbeuk (XVI) is driezijdig gesloten; de zuidbeuk is van 1924-1925. Na het instorten van de toren in 1826 is het klassicistische front met fonten opgetrokken en eveneens het bekronende klokketorentje. Zandstenen doopvont, omstreeks 1200; zandstenen grafmonument voor Frederica van Ittersum tot de Gerner, 1729; gestoelte van de Oosterhof met 16e eeuwse onderdelen; gestoelte van de Grimberg, midden 18e eeuw; grafzerken (16e en 17e eeuw); twee zilveren bekers (17) eeuw); twee zilveren bekers 1820; altaarsteen, tinnen kan, schaal en drie borden (18e eeuw). Mechanisch torenuurwerk, is buiten gebruik gesteld door de aanschaf van een klokkenspel met carillon-computer.

Orgel

Voor de Schildkerk te Rijssen werden in 1854 plannen gemaakt voor de bouw van een nieuw orgel. Na ampel beraad kreeg de Johann Scheuer de opdracht voor de bouw. Op 3 augustus 1856 is het orgel gekeurd door dhr. Brandt Buijs uit Deventer. Het orgel had twee manualen en vrij pedaal met in totaal 21 stemmen. Na een forse vergroting van het kerkgebouw in 1926 vond men het orgel te zwak, en werd er een plan opgesteld voor vergroting met acht stemmen. Ook moest het instrument verhuizen van de oost-galerij naar de west-galerij. De firma Haupt uit Osnabrück kreeg de opdracht voor de verplaatsing en verbouwing. Zij vervingen echter zeer veel pijpwerk door nieuw zinken materiaal. Ook van de mechaniek bleef niet veel over. De oude windladen bleven wel behouden, maar werden uitgerust met pneumatische balgjes voor het bedienen van de ventielen. Adviseurs bij deze werkzaamheden waren Jan Zwart uit Zaandam en dhr. R. Kamp uit Zwolle. In 1950 was een grote reparatie noodzakelijk, welke door de firma Koppejan werd uitgevoerd. Ondanks de vernieuwing van de pneumatiek en wijziging van de dispositie bleef het orgel slecht functioneren. In september 1970 verscheen een rapport van de Hervormde Orgelcommissie met als advies: nieuwbouw met gebruik van de oude laden en het Scheuer-pijpwerk. Gesteund door Willem Hülsmann als adviseur ging een commissie aan de slag, en op 9 september 1977 kreeg Flentrop de opdracht voor de nieuwbouw. Er werd geen reconstructie uitgevoerd, omdat een groter orgel inderdaad gewenst was. Flentrop bouwde een nieuw orgel in de geest van Scheuer achter het oude front. Het nieuwe orgel is op 13 februari 1981 in gebruik genomen met een bespeling door Jan Meijerink en Willem Hülsmann. Over het een eerder orgel, dat nooit voltooid werd, het volgende: In 1770 werd besloten een orgel voor de Schildkerk aan te schaffen. Het instrument moest zijn "een orgel dat d’in geluijt en sterkheijd de orgels van Goor en Delden zou kunnen overstemmen". Het instrument werd gebouwd door J.W.E. Böhler en J.G. Schilling uit Deventer. Het zou acht stemmen moeten krijgen en met de bouw was een bedrag van 950 gulden gemoeid. Er ontstond echter een lang slepend proces over het al of niet geheel nakomen van de verstrekte opdracht aangaande het aantal stemmen en pijpen. Het orgel functioneerde bijna niet en werd al in 1780 doorverkocht voor duizend gulden aan de Nieuwstadskerk of Sint Janskerk in Zutphen. Daar werd het in 1818 vervangen door een nieuw orgel, gebouwd door orgelbouwer J.W. Timpe. Deze gebruikte bij de bouw wat pijpwerk uit het oude orgel van Böhler en Schilling.

(Bron:Orgeldatabase
2022 - Begin mei 2022 zijn door fa. Reil uit Heerde de 36 frontpijpen van het orgel in de Schildkerk vernieuwd. Door het vele polijsten waren de pijpen zo dun geworden dat er teveel oneffenheden waren in de klank. Om die reden zijn de pijpen nu vervangen. De oude exemplaren (historisch materiaal uit 1856) zijn opgeslagen op de zolder van de kerk

Gebouwomschrijving SKKN

Oudste vermelding van parochie in 1188. Patroonheilige: Dionysius. XIIe eeuw: bouw van eenbeukig romaans kerkje. XVB: nieuw koor, XVIA: zuidbeuk met koor toegevoegd. 1598: zuivering van de kerk (altaren opgeruimd), eerste predikant Bern. Stedemeijer. 1612: herstel toren. Collatierecht aan vier havezathen (Bevervoorde, Eversberg, Grimberg en Oosterhof), stadsbestuur en kerkeraad. 1826: romaanse toren ingestort, 1829-31 bouw klassicistische gevel. 1899: herstel en verbouwingen. 1906-1907: bouw nieuwe consistoriekamer. 1924-25: verbouwing en uitbreiding met derde beuk (zuidzijde) o.l.v. architect Tjeerd Kuipers uit Amsterdam. 1980: vooralsnog laatste restauratie.