Handelingen

Sonneveld-index

Uit Reliwiki

Nederlands:Iedere stad, ieder dorp in Nederland heeft een kerk. Vaak meerdere! Jan Sonneveld (overleden juni 2012) verzamelde informatie over die duizenden kerken, kapellen, vergaderlokalen en andere gebouwen waar godsdienstige samenkomsten worden of werden gehouden. De gegevens zijn opgeslagen in een database waarin informatie te vinden is over circa 19.000 kerkelijke gebouwen van meer dan 100 kerkgenootschappen, uit heel Nederland.

Index op alfabet

Index op nummer

In de media

  • Uit Reformatorisch Dagblad d.d. 10 juni 2008

Met zijn jarenlange speurtocht naar informatie over Nederlandse godshuizen legde J. Sonneveld de basis voor Reliwiki, de grootste interactieve database van religieus erfgoed. Wat beweegt iemand om al zijn vrije tijd op te offeren aan gebouwen van hout en steen? Een grote nieuwsgierigheid en de drang om gestructureerd te werken. Het zijn eigenschappen die de 84­jarige Sonneveld ertoe aanzetten het religieus erfgoed van Nederland in kaart te brengen. „Ik houd ervan dingen uit te pluizen.” Na zijn pensionering in 1990 kwam Sonneveld in contact met verzamelaars van oude foto’s en ansichtkaarten van kerken. Systematisch ingesteld als hij is, begreep hij niet dat de hobbyisten hun verzameling niet rubriceerden. Hij besloot het zelf te doen. Op een oude schrijfmachine tikte hij zijn eerste lijstjes. De gegevensstroom zwol aan en op aandringen van zijn zoon werd daarom ­zij het met enige tegenzin­ een heuse computer aangeschaft. Sonneveld leerde zichzelf werken met een modern databaseprogramma. Vanaf dat moment ging het snel. Inmiddels bevat zijn database gegevens van een kleine 20.000 religieuze gebouwen. Volgens Sonneveld is zijn archief „voor 90 procent volledig.” Hij beperkt zich niet tot kerken; ook kloosters, synagogen, vergaderlokalen, tempels, zelfs moskeeën krijgen een plekje in zijn bestand. Van bouwjaar tot adres, van denominatie tot huidige bestemming: alle feitelijkheden zijn geregistreerd. „Er is me wel gevraagd om ook de inventaris op te nemen, maar daar begin ik niet aan. Ik richt me alleen op de buitenkant. Dat is al monnikenwerk.” Sonneveld staat op en komt even later terug met een oud, grijs boekje. „Mijn eerste gepubliceerde inventaris. Zelf ingebonden.” Het boekje bevat eenvoudige, getypte lijsten. Handgeschreven kruisjes in de kantlijn geven mutaties aan. Dan pakt hij een grote, rode ordner. Bomvol lijsten. Bladzij na bladzij gevuld met gegevens over alle religieuze gebouwen in Nederland. „Veel kaartenverzamelaars zijn oudere mensen die geen computer hebben. Voor hen publiceer ik een paar keer per jaar alle bijgewerkte gegevens. Zo’n 400 tot 450 pagina’s.” „Vroeger was ik voor m’n informatie vooral afhankelijk van andere verzamelaars”, zegt Sonneveld. En van zijn eigen veldwerk. Vele kilometers legde hij af, speurend naar onontdekte kerkgebouwen. Dat doet hij niet meer. „Vroeger was rijden door Nederland nog plezierig. Met al die files is de lol er wel af.” De komst van internet heeft het achterhalen van gegevens veel gemakkelijker gemaakt. Nu ook steeds meer archieven op het net worden gepubliceerd, werkt de kerkenverzamelaar vooral vanuit huis. Zijn kerkeninventarisatie kreeg bredere bekendheid toen vanuit de Vrije Universiteit in Amsterdam de vraag kwam of de lijsten mochten worden gebruikt voor een studieproject. Een deel is vervolgens gepubliceerd op de website van de VU. Daarna volgden de reacties elkaar snel op. „Ik krijg nog steeds verzoeken van studenten die de lijsten voor hun scriptie gebruiken en meer informatie willen.” Sonnevelds uitgebreide database is ­tegen wil en dank­ ook een afspiegeling van de ontwikkelingen op de kerkelijke kaart. Kerken die zijn gesloopt, gebouwen die door samenvoeging of scheuring een andere bestemming kregen. Zo gaan die dingen nu eenmaal, relativeert hij. „Het is logisch dat een kerk met 1000 zitplaatsen waar nu nog maar 100 mensen kerken, een andere bestemming krijgt. Uiteindelijk is het ook maar een gebouw.” Een favoriet kerkgebouw heeft Sonneveld niet. Toch blijven de kleine dorpskerkjes zoals je ze in Friesland nog tegenkomt, het mooist. „Dat zijn echte kerken.”„Ik heb niets met moderne architectuur”, vertelt hij. „Onlangs reed ik door Barneveld. Daar staan twee van die enorme gebouwen, vlak bij elkaar. Ze zijn zo groot, zo modern vormgegeven. Je realiseert je nauwelijks nog dat het kerken zijn. Het staat voor mij te ver af van vroegere bouwstijlen.” Het is goed dat het resultaat van ruim twintig jaar spitten naar gegevens nu door anderen is opgepakt, zegt Sonneveld. „Ik ben 84.” Al een paar jaar zocht hij naar een organisatie die zijn werk kon voortzetten. Er waren wel gegadigden, maar het ontbrak vaak aan menskracht of financiële middelen. Het concept van Reliwiki, waarbij iedereen gegevens kan toevoegen, is daarom een mooie oplossing. De initiatiefnemer van Reliwiki, Stichting 2008 Jaar van het Religieus Erfgoed, is vol lof over het werk van de Leidschendammer. Ze spreekt zelfs over de „vermaarde Jan Sonneveldcollectie.” Sonneveld lacht hartelijk om die kwalificatie. Maar in zijn ogen glimt voldoening. „Natuurlijk, het is mooi dat iets waar je zo veel tijd in hebt gestoken, nu voor een breed publiek toegankelijk wordt. Dat het op die manier uitgebouwd kan worden en bewaard blijft.” Ook al gaat zijn werk nu op in Reliwiki, zijn speurtocht is nog niet ten einde. „Ik blijf mijn eigen bestand bijhouden.” Want het kerkelijk landschap blijft in beweging. „Er worden nog steeds kerken gebouwd. Of gesloopt. En soms ontdek ik van die vergeten kerken, godshuizen die al jaren geleden verdwenen. Ook die leg ik vast.” Zolang zijn gezondheid het toelaat, gaat hij door. Lachend: „Ik ben nu eenmaal geen boekenlezer, dus wat moet ik anders?”

  • Uit Reformatorisch Dagblad, 12 juni 2012

Jan Sonneveld, een verzamelaar uit Leidschendam die zich sinds 1988 toelegde op het inventariseren en beschrijven van religieuze gebouwen in Nederland, is op 4 juni overleden. Sonneveld ontwikkelde het bestand ”Inventarisatie kerkelijke Gebouwen in Nederland”, dat inzicht geeft in de stand van zaken op het gebied van religieus erfgoed. Het bestand vormt de basis voor de site reliwiki.nl. In totaal beschreef Sonneveld bijna 20.000 kerken, kloosters, synagogen, vergaderlokalen, tempels en moskeeën. De Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam gebruikte de kerkeninventarisatie voor een studieproject. Een deel ervan is vervolgens op de website gepubliceerd. Sonneveld werd 88 jaar. Hij is vrijdag in Rijswijk begraven.

  • Uit Nederlands Dagblad d.d. 04-06-2008

Jan Sonneveld, kerkverzamelaar 2008 is Jaar van het Religieus Erfgoed. Elke maand staat een provincie centraal. In juni is dat officieel Groningen, maar dat is in maart al aan bod geweest. Daarom nu: Zuid-Holland. LEIDSCHENDAM - De een spaart postzegels, een ander treintjes. Jan Sonneveld (83) uit Leidschendam spaart kerken. Al twintig jaar. Hij heeft er 19.894 in zijn computer.

Na zijn pensionering als directeur van een technisch adviesbureau dook Jan Sonneveld in het kerken verzamelen. Hij ontdekte dat er een club van zo'n vierhonderd kerkverzamelaars is, die zelfs een eigen contactbrief heeft.

Met hulp van de collega-verzamelaars bouwde Sonneveld een indrukwekkende database op. Een deel is al te vinden op de website van het Historisch Documentatiecentrum van het Nederlands Protestantisme aan de Vrije Universiteit Amsterdam ( www.hdc.vu.nl/IKGN ). Maar volgende week gaat de website Reliwiki de lucht in. Dan kan de database - net als bij internetencyclopedie Wikipedia - door derden worden aangevuld met gegevens over historie, tekeningen, foto's en wat men maar wil.

Caravan Zelf heeft Jan Sonneveld de afgelopen twintig jaar al zo'n tienduizend kerken gefotografeerd. Op kerkenjacht door het land. ,,Vanuit Leidschendam is Brabant nog wel te doen, maar het wordt steeds drukker op de weg. Je kunt niet meer 's morgens vroeg vertrekken. Dan sta je de halve dag in de file. Dat ga ik niet doen voor mijn kerkeninventarisatie. Ik heb al veertig jaar langs de weg gezeten met veertigduizend km per jaar.,,

Gelukkig is er een huisje op de Veluwe als uitvalsbasis. Of de caravan als vooruitgeschoven post. ,,Dan zetten we die een tijdje in Drenthe neer. Vanuit die 'thuisbasis' rijd ik Friesland, Groningen, Overijssel en Drenthe door om de kerken te inventariseren en te fotograferen.

Dat laatste gebeurde vanouds analoog (camera met filmrolletje), maar inmiddels is de 83-jarige ook over op digitale fotografie. De computer is een andere uitvinding waarvan hij als 83-jarige volop gebruik maakt: e-mailen, internetten, digitale foto's bewerken, database bijhouden.

Zelf noemt hij zijn verzameling ,,een kleintje. ,,Een goede vriend van me had vijftigduizend foto's en kaarten. Die hebben we gelukkig voor het nageslacht kunnen bewaren bij de Stichting Kerkelijk Kunstbezit.,,

Sonneveld wordt voor Reliwiki gevoed door mensen uit het hele land. Een foto van een onbekende kerk in Vroomshoop werd nummer 19.894 in de inventarisatie. Uit Den Helder kwam een boekje binnen, 43 pagina's plaatselijke kerkhistorie. ,,Die ga ik met de database controleren. Ik ben benieuwd, want daar hebben synagogen gestaan die voor en in de oorlog zijn verdwenen. Benieuwd wat er nog over is.

Aantallen De groep kerkverzamelaars dunt uit. Hoog tijd de inventarisatie voor iedereen vast te leggen. Want er is in Nederland geen enkel openbaar register waar álle kerkgebouwen in staan. Alleen in de computer in de werkkamer van Jan Sonneveld. Kasten vol foto's, maar ook krantenknipsels en andere documenten. Waar hij maar het woord kerk ziet, bij wijze van spreken, knipt hij het uit. Alles alfabetisch gerangschikt per provincie; in de database is het ook terug te vinden op geloofsgemeenschap, per plaats, wat u maar wilt.

Hoeveel synagogen er zijn in Noord-Holland? Sonneveld geeft de computer een zoekopdracht en daar rolt het er al uit. Het waren er 53 en er zijn er nog zestien over. Het aantal doopsgezinde kerken in Zuid-Holland dan? Ooit zeventien, nu nog maar zes.

Het werk van de kerkenarchivaris is nooit af. ,,Bijna dagelijks krijg ik berichten over kerken die op de nominatie staan om gesloopt te worden. Gelukkig nemen die berichten de laatste tijd wat af. De mensen vinden het minder normaal om alles wat ze niet gebruiken, direct te slopen. Er komen ook kerken bij. Hij pakt een brief. ,,Kijk, De Nieuwe Rank is in maart geopend als kerk in Nieuwegein.,,

Ooit telde Nederland 19.000 kerken. Op dit moment zijn nog 7500 kerken in gebruik. ,,Die heb ik bijna allemaal in mijn archief. Met foto. Ik heb 11.700 foto's en nog eens 3205 afbeeldingen van anderen. Sommige kerken heb ik uit meer hoeken gefotografeerd, als er een mooie kapel bij is of zo.

Hij zit dagelijks tussen de kerken - dan moet je er wel stapelgek op zijn. ,,Dat valt best mee. Er zijn veel kerken die me helemaal niets doen. Dat zijn voor mij alleen maar gebouwen. Maar er zit ook heel veel cultureel erfgoed tussen waar we zuinig op moeten zijn.

Zitten er favorieten tussen de tienduizend kerken? ,,Nee, favorieten heb ik niet. Er zijn heel mooie oude Friese kerkjes op terpen. Veel van die oude dorpskerken staan in een mooie omgeving. Die zijn me net zo lief als de Sint-Jan in Den Bosch of de Dom in Utrecht.

Jan Sonneveld en zijn vrouw Mieke zijn zelf altijd hervormd geweest en veel met kerk en geloof bezig. Met de fusie in de Protestantse Kerk waren ze niet gelukkig. Ergens anders hebben ze nog geen kerkelijk onderdak kunnen vinden.

Ongeloof Van zo'n 3500 kerken weet de verzamelaar dat ze een andere bestemming hebben gekregen. ,,Een woonhuis, een restaurant, een medisch centrum, een kinderdagverblijf. Je kunt het zo gek niet verzinnen of het bestaat tegenwoordig in een voormalige kerk. Van heel veel kerken weet ik ook niet of ze nog bestaan, en wat er in het gebouw zit. Dat kan straks met Reliwiki allemaal worden toegevoegd door plaatselijke mensen.

Het ongeloof bedreigt de kerkgebouwen. ,,Protestanten en katholieken zitten wat dat betreft in hetzelfde schuitje. Er zijn dorpskerken waar duizend of 1500 mensen in kunnen, maar waar de parochie amper honderd mensen telt. Die kunnen zo'n gebouw onmogelijk in stand houden.,,

Dus komen er samenvoegingen en daarna de onmogelijke keuze: welke kerken worden afgestoten en welke overeind gehouden? Kerken zijn gebouwen waar emotie omheen hangt. Je bent er getrouwd, je kinderen zijn er gedoopt, de uitvaart van dierbaren heeft er plaatsgevonden - het is meer dan een stapel stenen met een kruis. ,,Die mensen willen helemaal niet met hun kerkgemeente verkassen naar een andere kerk. Daar hebben ze geen binding met het gebouw.

,,Het verdwijnen van kerken doet mij pijn, ja. Als die mooie peperbus van onze kerk hier in Leidschendam weg zou zijn bij het sluisje, dan blijft in die omgeving niets van de oude sfeer over. Als in dorpen de kerken verdwijnen, verdwijnen ook de bakens in het landschap. De man achter de website Reliwiki, die volgende week de lucht in gaat


geplaatst: 04-06-2008 - 7.46 laatst gewijzigd: 22-09-2011 - 13.32

Overgenomen van "https://reliwiki.nl/index.php?title=Sonneveld-index&oldid=486443"