Sprang-Capelle, Kerkstraat 34 - Hervormde Kerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam object:	Hervormde Kerk
Genootschap:	PKN - Hervormde gemeente Sprang
Provincie:	Noord-Brabant
Gemeente:	Waalwijk
Plaats:	Sprang-Capelle (Sprang)
Adres:	Kerkstraat 34
Postcode:	5161ED
Sonneveld-index:	08247
Jaar ingebruikname:	15e eeuw
Architect:
Huidige bestemming:	kerkgebouw
Monument status:	Rijksmonument 34133

Geschiedenis

Sprang, Grote- of St. Nicolaaskerk; jk 14-10-2009

Historische dorpskerk met forse, unieke, gotische toren.

De kerk is aanvankelijk als Rooms Katholieke kerk in gebruik geweest en gewijd aan St. Nicolaas. Na de reformatie is in 1610 de kerk overgegaan naar de Protestanten.

Grote schrik op 20 augustus 2002. De Ned. Hervormde kerk stond in brand. Het kurkdroge hout van het dak is vermoedelijk door soldeerwerkzaamheden aan de dakgoot warm geworden waarna het vlam heeft gevat. De kerk is behouden gebleven. Delen van het interieur zijn wel beschadigd.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Hervormde Kerk. Laatgotische kerk, bestaande uit een driezijdig gesloten koor uit omstreeks 1400, een driezijdig gesloten zuidelijk dwarspand uit het begin van de 15de eeuw, een rechtgesloten noordelijk dwarspand uit het midden van de 15de eeuw; een driebeukig schip waarvan de drie oostelijke traveeën uit dezelfde tijd en van dezelfde stijl zijn als het koor, de drie westelijke traveeën hoger en breder, tot een nieuw bouwplan uit het einde van de 15de eeuw behoren, evenals de westtoren.

Bij de aansluiting van koor en noordtransept een vroeg 16de-eeuwse sacristie. Rijk ontwikkelde steunberen aan het laat 15de-eeuwse deel van het schip. De toren, welks zuidwesthoek in 1612 ingestort is en die in 1911 voor het eerst gerestaureerd is, heeft overhoekse steunberen, is rijk met natuursteen versierd en door recht- en spitsboogvormig afgedekte spaarvelden in de vier geledingen bezet. Inwendig achtkante pijlers in het oudste gedeelte van het schip, zuilen in het jongste, houten tongewelven in de sacristie een stergewelf over de benedenruimte, een kruisribgewelf in de verdieping.

De restauratie van het gebouw is in 1956 voltooid.

Muurschilderingen apostelfiguren op de pijlers, op de oostwand van het zuidtransept: Christus op de koude steen onder het kruis, omringd door de lijdenswerktuigen. Tegen de torenwand de tekst van de Tien Geboden geschilderd, in gotische minuskels. Eiken kansel en doophek uit de 17de eeuw. Klokkenstoel met gelui bestaande uit een klok van A. Petit, 1750, diam. 120 cm, een klok van S. Butendiic, 1475, diam. 83 cm, en een klok, hergoten door Petit en Fritsen, 1948, diam. 104 cm. 16e- en 17e-eeuwse grafzerken.

MIP omschrijving

plattegrond

Bouwstijl: Gotiek
Bouwperiode: Van 1400 tot 1600
Gevels en materialen: Rode handvorm baksteen met vlechtingen.
Vensters en deuren: Spitsboogvensters met natuursteen traceringen, korfbogige vleugeldeur.
Dak en bedekking: Zadeldaken van afnemende hoogte met leien in maasdekking, ingesnoerde spits met klok, smeedijzeren sierspits en weerhaan.
Bijgebouwen: Lage bakstenen ommuring met sierhek en lantaarns.
Interieur: In het oudste gedeelte van het schip achtkantige pijlers, zuilen in het jongste deel. Houten tonggewelven in de sacristie, stergewelf en kruisribgewelf. Muurschilderingen; Christus op de koude steen, tekst
Groen: Berken, heesters en gazon.
Bijzonderheden: Kruiskerk met westtoren, bestaande uit een driezijdig gesloten koor uit ca. 1400. Een driezijdig gesloten zuidelijk dwarspand uit het midden van 15e eeuw; een driebeukig schip waarvan de drie oostelijke traveeën uit dezelfde tijd en van dezelfde stijl zijn als het koor, de drie westelijke traveeën hoger en breder.
Omschrijving: Vervolg bijz. bouwplan uit het eind van de 15e eeuw behoren, evenals de westtoren. Bij de aansluiting van koor en noordtransept een vroeg 16de eeuwse sacristie. Rijk ontwikkelde steunberen aan het laat 15e eeuwse deel van het schip. De toren, waarvan de in 1612 ingestorte zuidwesthoek in 1911 werd gerestaureerd, heeft overhoekse steunberen en is rijk met natuursteen versierd over vier geledingen. Vervolg interieur: Tien Geboden, apostelfiguren. Eiken kansel en doophek uit de 17de eeuw. Twee klokken, één gegoten door Steven Buitendijc in 1475 en één door Alexis Petit in 1750. 16de en 17de eeuwse grafzerken.

Orgels

Houben-orgel in 2010

Hoofdorgel

Beschrijving

Het in 1728 door Thomas Houben voor de Waalse kerk in Dordrecht gebouwde orgel werd in 1869 in Sprang geplaatst. Houben uit Ratingen (D.) was een leerling van Peter Weidtman. De dubbele lijsten tussen onder- en bovenkas en het hoekige front zijn hierbij herkenbaar. Houben bouwde het orgel in Dordrecht met hoofd- en rugwerk en aangehangen pedaal. Twee jaar na oplevering voegde Houben een Cimbal toe aan het hoofdwerk. Door zowel Rudolph Garrels (1738) als Jacob François Moreau (1743) werden herstelwerkzaamheden uitgevoerd. In de jaren 1771-1795 had Hendrik Hermanus Hess het orgel in onderhoud. In 1778 bracht hij nieuwe handklavieren aan en een gehalveerde manuaalkoppel, alsmede de Fagot 8 vt.

P.J. Geerkens wijzigde het orgel in 1804 drastisch. Hij verwijderde het rugwerk en plaatste het pijpwerk daarvan op nieuwe laden in de onderkas als onderpositief. Hiertoe verbreedde hij de onderkas tot de breedte van de bovenkas van het hoofdwerk. Tevens liet hij de Mixtuur van het vroegere rugwerk vervallen.

In deze vorm werd het orgel in 1869 in de kerk in Sprang geplaatst.

Het daar eerder in 1807 door Van Gelder geleverde orgel werd verkocht aan de Gasthuiskerk in Middelburg waar het nog terug te vinden is.

Voor zover bekend vonden er tot 1953 geen bijzondere wijzigingen plaats aan het orgel. In dat jaar werd het orgel in verband met de toen komende kerkrestauratie gedemonteerd door D.A. Flentrop.

In 1958 restaureerde Flentrop het orgel en breidde het uit met een vrij pedaal. Hierbij werd onder meer de Prestant 8 vt disc. gebruikt voor een 2-voets koor in de Ruispijp 3 st van het pedaal. Bij deze restauratie werd een nieuwe lade voor het hoofdwerk gemaakt als kopie van de oude lade. Ook werd een nieuwe windvoorziening inclusief nieuwe kanalen aangebracht. De c- en cislade van het onderpositief alsmede klavieren en mechanieken werden gerestaureerd. Een nieuw pedaalklavier werd aangebracht, terwijl ook nieuwe registerknoppen werden vervaardigd. Voor een betere uitspraak van het onderpositief werden in de onderkas openingen aangebracht. Op het hoofdwerk werd de samenstelling van de Mixtuur gewijzigd en een Scherp 3-4 st toegevoegd. Op het onderpositief werd de Prestant disc. 8 vt vervangen door een Mixtuur. De kas werd in de huidige kleur geschilderd.

Plannen voor de restauratie van het orgel werden aanvankelijk begeleid door Jan Jongepier. Dit adviseurschap heeft hij overgedragen aan ir. Henk Kooiker, die de komende restauratie gaat begeleiden. De subsidie van het Rijk hiertoe werd in het voorjaar 2008 verstrekt.

Bouwer: Thomas Houben, 1728 Wijzigingen: P.J. Geerkens, 1804 Restauratie: D.A. Flentrop, 1958

In 2010 wordt opnieuw een restauratie uitgevoerd door Flentrop Orgelbouw te Zaandam. Daarbij is o.a. een nieuwe windvoorziening gereconstrueerd met drie spaanbalgen. In verband daarmee is de winddruk verlaagd. De pedaalregisters uit 1958 zijn vervangen door nieuwe, die beter aansluiten bij het klankconcept van Houben. Het rasterwerk van de orgelkas is vervangen door snijwerk en de kas is opnieuw geschilderd in de oorspronkelijke kleur. Zaterdag 13 november 2010 is het orgel officieel weer in gebruik genomen.

Er is een plan om het oorspronkelijke rugwerk te gaan reconstrueren. Een impressie daarvan is te vinden onder het kopje 'Tekeningen'.

Dispositie

Hoofdwerk (C-c³): Bourdon 16 vt - Prestant 8 vt - Holpijp 8 vt - Fluyt Travers 8 vt Disc. - Octaef 4 vt - Fluyt 4 vt - Quint octaef 3 vt - Octaef 2 vt - Flajolet 2 vt - Mixtuur 2 vt 3 st - Cymbal 1 vt 3 st - Cornet D 4 vt 4 st - Trompet B/D 8 vt
Onderpositief (C-c³): Holpijp 8 vt - Prestant 4 vt - Holfluyt 4 vt - Nasat 3 vt - Octaef 2 vt - Sexquialter 2⅔ vt 2 st Disc. - Basson 8 vt - Tremulant.
Pedaal (C-d¹): Bourdon 16 vt - Prestant 8 vt - Octaef 4 vt - Basuin 16 vt - Trompet 8 vt - Claron 4 vt.
Speelhulpen: koppelingen: Hoofdwerk-onderpositief B/D - Pedaal-hoofdwerk; Tremulant gehele werk.

Toonhoogte a¹= 440 Hz

Koororgel

koororgel jk 27-04-2015

Beschrijving

Het koororgel is in 1957 gebouwd door de firma Gebr. Van Vulpen, Utrecht, voor de hervormde kapel, Gouwsluis, te Alphen aan den Rijn. In 1999 wordt het overgeplaatst naar de Maranathakerk aldaar. In 2009 restaureert Flentrop Orgelbouw (Zaandam) het instrument en plaatst het, bij de aanvang van de restauratie van het hoofdorgel, in de kerk van Sprang, waar het na de voltooiing van de restauratie van het Houben-orgel een definitieve plaats krijgt.

Na ingebruikname van het gerestaureerde Houben-orgel is het orgel naar de noordelijke zijbeuk verplaatst waar het nu op een nadere bestemming wacht. De definitieve plaatsing in het koor is in 2014 gerealiseerd.

Dispositie

Manuaal: Holpijp 8' - Prestant 4' (C-E uit Roerfluit) - Roerfluit 4' - Octaaf 2' - Scherp ⅔' 2 sterk bas/discant.
Pedaal: aangehangen.

Mechanische sleeplade. Manuaalomvang C-f3. Pedaalomvang: C-d1.

Bronnen over de orgels

Frans Jespers, Repertorium van orgels en orgelmakers in Noord-Brabant tot omstreeks 1900; Het Noordbrabants Genootschap, ’s-Hertogenbosch 1983.
Hans van Nieuwkoop (eindredactie), Het historische orgel in Nederland 1726 - 1769; NIvO, Amsterdam, 1997.
Joachim Hess, DISPOSITIEN der merkwaardigste KERK-ORGELEN welken in de zeven Verëenigde Provincien als mede in Duytsland en Elders aangetroffen worden, Gouda, 1774; herdruk, Buren, 1980.

In de media

Uit Reformatorisch Dagblad, 2 november 2010.

De hervormde gemeente van Sprang (Noord-Brabant), die dit jaar 400 jaar bestaat, is bezig met een jubileumboek. In het boek komen onder meer de geschiedenis van het gebouw en de gemeente aan de orde. Het boek wordt op tweede kerstdag gepresenteerd in aanwezigheid van burgemeester Kleijngeld (gemeente Waalwijk). Op eerste kerstdag van 1610 vierde de gemeente voor de eerste keer het avondmaal en een dag later werd de eerste kerkenraad gekozen.

Externe links

Afbeeldingen

Exterieur

met ingestort torengedeelte (<1911); SALHA
situatie met o.a. dichtgemetselde koorramen (±1930); SALHA
kopie ansichtkaart
kopie ansichtkaart
kopie ansichtkaart
kopie ansichtkaart
Ansichtkaart - WG
Ansichtkaart 1984 - WG
jk 14-10-2009
jk 14-10-2009
jk 14-10-2009
jk 03-03-2010
jk 03-03-2010
jk 03-03-2010
jk 03-03-2010
jk 01-03-2010
jk 01-03-2010
Het z.g. kostersluik; jk 01-03-2010
jk 08-01-2014
jk 08-01-2014
jk 08-01-2014
jk 08-01-2014
jk 08-01-2014
jk 08-01-2014
jk 08-01-2014
jk 08-01-2014

Interieur

Wandbeschildering achter het orgel; jk 30-04-2007
Onderzijde tussenvloer in de toren; jk 30-04-2007
jk 30-04-2007
Onderzijde hoogste torenzolder; jk 30-04-2007
Consistoriekamer; jk 30-04-2011
Consistoriekamer; jk 30-04-2011
Consistoriekamer; jk 30-04-2011
Lage schip; jk 30-04-2011
zijbeuk; jk 30-04-2011
Lage schip; jk 30-04-2011
15e eeuwse secco’s op kolommen; jk 30-04-2011
Sfeerbeeld open dag; jk 30-04-2011
Zicht vanaf orgelbalkon; jk 30-04-2011
secco van onbekend heiligenfiguur; jk 04-08-2011
koorraam (2006); jk 04-08-2011
secco van Christus als ‘Man van smarten’; jk 04-08-2011
vanuit het noordertransept; jk 04-08-2011
preekstoelinterieur; jk 04-08-2011
zicht op lage schip; jk 04-08-2011
vanuit zuidertransept; jk 04-08-2011
gewelf zuidertransept; jk 04-08-2011
lage schip met zicht op koor; jk 04-08-2011
koorgewelf; jk 04-08-2011
gewelf lage schip; opn. jk 04-08-2011

Houben-orgel

jk 30-04-2007
jk 30-04-2007
jk 30-04-2007
jk 30-04-2007
jk 30-04-2007
jk 14-10-2009
jk 14-10-2009
jk 14-10-2009
jk 14-10-2009
balgenstoel met spaanbalgen; jk 30-04-2011
balgenstoel met spaanbalgen; jk 30-04-2011
hoofdwerk- en pedaalkas; jk 30-04-2011
toegang tot orgel; jk 30-04-2011
tussenruimte met registermechaniek; jk 30-04-2011
pijpwerk onderpositief; jk 30-04-2011
wellenbord pedaalklavier; jk 30-04-2011
wellenbord pedaalkoppel; jk 30-04-2011
klaviatuur; jk 30-04-2011
jk 04-08-2011
jk 04-08-2011

Koororgel - Van Vulpen

opstelling tijdens restauratie Houben-orgel)
klaviatuur koororgel; jk 04-08-2011
jk 27-04-2015
jk 27-04-2015
jk 27-04-2015
jk 27-04-2015

Tekeningen

Inrichting van voor 1952; jk 30-04-2011
impressie Houben-orgel met rugwerk; bew. jk 12-08-2011]]

Bronnen

SALHA = Streekarchief Langstraat Heusden Altena
'Houd dat gij hebt' 400 jaar Hervormd Sprang. (Uitgave: Commissie 400 jaar Hervormd Sprang i.s.m. Barlandus Boekproducties)

Wat is Reliwiki?

Uit het nieuws:

Sprang-Capelle, Kerkstraat 34 - Hervormde Kerk

Uit Reliwiki

Inhoud

Geschiedenis

Monumentomschrijving Rijksdienst

MIP omschrijving

Orgels

Hoofdorgel

Beschrijving

Dispositie

Koororgel

Beschrijving

Dispositie

Bronnen over de orgels

In de media

Externe links

Afbeeldingen

Exterieur

Interieur

Houben-orgel

Koororgel - Van Vulpen

Tekeningen

Bronnen