Ter Apel, Boslaan 3 - Kloosterkerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Kloosterkerk
Genootschap:	PKN Hervormde gemeente Klooster - Ter Apel
Provincie:	Groningen
Gemeente:	Westerwolde
Plaats:	Ter Apel
Adres:	Boslaan 3
Postcode:	9561LH
Inventarisatienummer:	01244
Jaar ingebruikname:	15e
Architect:
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 37457

Geschiedenis

Historische kerk met dakruiter.

Het dorp Ter Apel is ontstaan bij een klooster, dat vanaf de 13e eeuw een voorwerk van de Premonstratenzers is geweest en vanaf 1465 een klooster van de orde van het Heilige Kruis. Dit duurde tot 1594, toe het klooster in het kader van de reformatie werd gesloten.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Kloostercomplex. In zwaar geboomte gelegen complex van om een pandhof gegroepeerde drie vleugels, waarvan de zuidelijke door de hooggotische kapel gevormd wordt, thans Hervormde Kerk. Langs de pandhofzijde van de noordvleugel en oostvleugel alsmede langs een gedeelte van de kapel loopt de overwelfde kruisgang. Het oostelijk gedeelte van de noordelijke vleugel is verhoogd boven een door kruisgewelven overkluisde kelder. Over de zaal een balkenplafond met laat-gotisch geschilderd maaswerk en een arkelvormig uitgebouwd venster gedateerd 1554. In de kerk rijkgebeeldhouwd stenen oxaal. In het koor omlijsting en onderbouw van een sacramentshuis, driezijdig gestoelte van natuursteen eiken koorbanken met snijwerk en enig decoratief schilderwerk; preekstoel uit 1711 vervaardigd door Anthoni Verburgh; offerblok XVII. Eenklaviers orgel (Rijksmonument) van de Gebr. Van Oeckelen uit 1905. Altaarmensa en vele grafzerken. De oostvleugel bevat de z.g. Stadskamer waarvan de zoldering opengewerkte laatgotische panelen gehad heeft waarvan er nog enkele over zijn. Gestucte schoorsteenboezem met wapen van de stad Groningen XVIIIb; bij de restauratie aangebrachte schoorsteenmantel; bij de schoorsteen passende kastenwand. In een westelijker vertrek van de noordvleugel een laatgotische schouw. Tot de oude inventaris zal het klokje behoord hebben, gedateerd 1503.

De oorspronkelijke gewelven zijn in 1837 gesloopt; tevens is toen de dakruiter vernieuwd. Bij de restauratie van 1932-1933 onder leiding van C.L. de Vos tot Nederveen Cappel werden nieuwe netgewelven en venstertraceringen aangebracht. Het zandstenen oksaal, daterend uit de vroege 16de eeuw, verdeelt de kerk in een lekenkerk en een priesterkoor. Tot 1931 werden de diensten gehouden in het priesterkoor, na de restauratie is het schip als kerkzaal in gebruik.

Het gehele kloostercomplex is gerestaureerd in de afgelopen jaren. In 1755 verdween de westelijke vleugel. De Rijksdienst voor de Monumentenzorg stond niet toe dit deel als een reconstructie te herbouwen. Het ontwerp van de Deense architecten Finn Larsen en prof. Johannes Exner, een glazen bouwsel omhuld met rode baksteen, mocht wel. Maar niet iedereen staat te juichen over deze oplossing. De restauratie en de uitbreiding van het Klooster zijn afgerond. Geen officiële ingebruikname op 23 oktober 2002 maar een symposium 'Markante meetpunten in de architectuurgeschiedenis'. Bij de ingebruikname van de westvleugel verscheen het boekje Klooster ter Apel - Verleden en toekomst. (48-02/49-03)

Orgel

De kloosterkerk van Ter Apel is een onderdeel van het voormalige Kruisherenklooster uit 1465. De kerk werd in 1501 gewijd. Het gebouw is al lange tijd in gebruik als Hervormde kerk. In 1893 wijzigde men het oude oksaal van de kerk in een zolder, waar een klein (achttiende eeuws?) orgeltje werd geplaatst. Dit instrument is op 7 oktober 1904 te koop aangeboden in de Kerkelijke Courant en werd in 1905 vervangen door het huidige orgel, gemaakt door de firma Van Oeckelen & Zn. Ook dit orgel stond opgesteld op een onderbouw op het oksaal. De kerkdiensten zijn tot 1933 gehouden in het priesterkoor. Na een restauratie van de kerk in de jaren 1931-1933 ging men het schip van de kerk gebruiken. Valckx & Van Kouteren reviseerden het orgel in 1932 en breidden het uit met een Basson 8' op een pneumatische windlade, en zij vervingen de Trompet 8' door een Cornet V sterk (discant). Voor het orgel maakte men een nieuw balkon aan de westmuur van de kerk. De orgelkas is aangepast ten behoeve van de nieuwe plaats in de kerk en in een grijsgroene kleur geschilderd met verzilverd lofwerk. Tenslotte plaatste Valckx & Van Kouteren een elektrische windmotor. Het orgel bleef jarenlang in deze staat functioneren. De orgelkas is in 1984 donkerrood geschilderd, terwijl het lofwerk in goud werd opgezet. De firma Mense Ruiter restaureerde het binnenwerk in 1995 onder advies van Stef Tuinstra. Mede door de heteluchtverwarming was het orgel inmiddels nauwelijks meer bespeelbaar. De pneumatische lade met de Basson werd verwijderd. De Cornet verving men door een originele Trompet 8' van Van Oeckelen, afkomstig uit de Gereformeerde Kerk (Vrijgemaakt) in Assen. Een verschil met de oorspronkelijke Trompet is dat deze vanaf c-klein liep, terwijl de nieuwe Trompet vanaf C-groot loopt. Mense Ruiter maakte ook een nieuwe Cornet, maar plaatste deze op een kantsleep. De kleur van de orgelkas is hersteld in de oorspronkelijke kleur, te weten imitatie-eiken en palissander, met dondergroen snijwerk, versierd met bladgoud. Op 22 april 1995 werd het orgel weer in gebruik genomen.