Terheijden, Markstraat 2 - Antonius Abt

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam object:	Antonius Abt
Genootschap:	Rooms-Katholieke Kerk
Provincie:	Noord-Brabant
Gemeente:	Drimmelen
Plaats:	Terheijden
Adres:	Markstraat 2
Postcode:	4844CR
Sonneveld-index:	08287
Jaar ingebruikname:	1401
Architect:
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 34990

Geschiedenis

Plattegrond. Bron: Kerken in het Bisdom Breda, Auteur: Ton van Nijnatten. Uitgeverij: Buijten en Schipperheijn B.V. juni 2004.

Terheijden, St. Antonius Abt, noordzijde met transeptingang, jk 16-04-2010

Historische kerk met toren.

Toen Terheijden in 1633 een zelfstandige parochie werd, koos men als patroon Antonius Abt. De heilige werd in Terheijden aangeroepen tegen allerlei veeziekten. De parochiekerk van Terheijden is gewijd aan St. Antonius Abt. Een uitgebreide beschrijving van deze heilige vindt men hier: [[1]]

In de uit 1542 daterende R.K. Kerk van de H. Antonius Abt is een nieuw orgel geplaatst. Het is het in 1960 door de firma Verschueren gebouwde orgel uit het klooster van de Zusters in Koningsbosch. Na restauratie en opbouw is het zondag 13 januari 2008 feestelijk in gebruik genomen.

De kerk is diverse malen uitgebreid en hersteld na schade.

2019 restauratie kerktoren.

Algemeen

Hoe en wanneer de devotie tot St. Antonius Abt in Terheijden is ontstaan, is niet bekend. In 1551 werd er een kloveniersgilde opgericht dat aan de heilige is toegewijd. Kennelijk is de verering ooit zeer belangrijk geweest, te oordelen naar de grootte van de Antoniuskerk met een groot aantal fraaie objecten. Tegenwoordig is alleen nog sprake van een verering bij het kloveniersgilde als het zijn jaarlijkse teerdag op de maandag na 17 januari in de kerk houdt. In de mis rond die datum (de zondag zo dicht mogelijk tegen 17 januari aan) wordt aandacht besteed aan de patroonheilige. Georganiseerde bedevaarten zijn niet bekend, wel bezochten omstreeks 17 januari veel boeren uit de omgeving de Antoniuskerk.

Op 16 juli 1817 werd het wapen van de toenmalige zelfstandige gemeente Terheijden vastgesteld met de beeltenis van St. Antonius. Op 19 september 1961 werd dit, na aanpassing, als volgt vastgesteld: "In azuur de beeltenis van St.Anthonius, omhangen met de kluizenaarsmantel, de rechterhand steunende op een kruk, in de linkerhand een opengeslagen boek houdende, ter linkerzijde vergezeld van een gedeeltelijk zichtbaar varken, staande op een terras, alles van goud. Het schild gedekt door een gouden kroon van 3 bladeren en 2 parels."

In de kerk hangt dit fraaie antieke vaandel van het gilde. De gekruiste geweren (de "kolven", vanwaar het woord "klovenier" is afgeleid) zijn achter de afbeelding van Antonius te herkennen.

Het kloveniersgilde St. Antonius Abt heeft een eigen kapel in de kerk, met een altaar en een eigentijds beeld van Antonius uit notenboomhout, vervaardigd door de heer Janus van Hal uit Alphen, en werd op de 24 januari 2000 door hem tijdens de H. Mis op de teerdag overgedragen aan het gilde, waarbij dit beeld door de gildeheer, pastor J. de Bont, gewijd is.

Beeltenissen van Antonius

Gemeentewapen Terheijden met Antonius

Op de kop van het noordertransept is een later toegevoegd portaal aangebracht. Boven de ingang, in een nis, staat een beeld van St. Antinius. Hier met een 'vreemd' vierkanten object in de hand dat lijkt op een boek in een doek verpakt. Deze beeltenis is ook te zien op een schilderij van Martin Schongauer.

De parochie beschikt over een botreliek van St. Antonius Abt (ca. 2 cm lang) in een ovale zilveren houder. Onder de reliek is een stukje papier bevestigd met het opschrift 'S. Antony Abbatis'.

In 1775 werd door paus Pius VI een volle aflaat geschonken op het patroonsfeest, 17 januari, of op een andere door de bisschop aan te wijzen dag. Op het feest van St. Antonius werd een gebed uitgegeven met een korte schets van Antonius' leven. In het gebed wordt de heilige aangeroepen tegen de pest en besmettelijke ziekten (Antoniusvuur) en ter overwinning van de duivel. Het oude houten beeld van Antonius stond dan voor in de kerk opgesteld. De mensen zeiden dan: "Toontje staat weer op zijn troon".

Het eikenhouten beeld van de H. Antonius Abt met varken dateert uit de 16e eeuw. Antonius heeft een fraai hoofddeksel en staat in de vlammen; het varkentje met een klokje om de hals kijkt omhoog. Het beeld is mogelijk afkomstig uit een kapel die in het nabijgelegen gehucht Schimmer stond. Deze kapel, waarschijnlijk toegewijd aan Antonius, brandde in 1594 af.

Aan een muur is een beeld van lindehout uit de 17e eeuw. Een reusachtige gestrekte varkenskop rijst naast Antonius omhoog. Op de mantel is een T afgebeeld.

Een schilderij waarop de bekende voorstelling van Antonius die bij Paulus van Thebe op de bezoek is, en de raaf die een brood komt brengen. Het is geschilderd door de in Terheijden geboren Petrus van Schendel (1806-1870).

Op het glas-in-lood raam, vervaardigd door Charles Eyck, is Antonius te zien, staande in de vlammen, met zijn varkentje voor zich. Hij is omringd door boeren met hun dieren - hond, koe en schaap - op de voorgrond; op de achtergrond van links naar rechts staan een monnik, een edele met zijn paard, en een paar burgers. Onderaan het raam zijn vier voorstellingen uit het leven van Antonius:

- Antonius verkoopt zijn bezittingen en schenkt zijn geld aan de armen;

- een bezoeking van Antonius door demonen;

- Antonius met zijn leerlingen;

- Antonius op zijn sterfbed.

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

R.K. Kerk van St. Anthonius Abt. Kruisbasiliek met ingebouwde toren, gerestaureerd in 1876, na brand in 1932 hersteld, nogmaals in 1949 na oorlogsschade. Koor en dwarspand uit omstreeks 1500, met steunberen van vak- en natuursteen; schip uit 1542-1546, toren uit de 15e eeuw. Inwendig ronde kolommen met koolbladkapitelen, houten tongewelven. Angelusklok van Petit en Fritsen, 1922, diam. 48 cm. Mechanisch torenuurwerk, B. Eijsbouts, 1923.

Cultuur Historische Waardekaart

Bouwperiode:1400-1600
Bouwstijl: Gotiek
Gevels en Materialen: Bakstenen steunberen van bak- en natuursteen.
Vensters en Deuren: Spitsboogvensters met natuurstenen traceringen.
Dak en Bedekking: Snijdende leien zadeldak
Bijzonderheden: Kruisbasiliek met ingebouwde toren gerestaureerd in 1876 na brand in 1932 hersteld, nogmaals in 1949 na oorlogsschade. Koor en dwarspand uit omstreeks 1500, schip uit 1542 - 1546, toren uit de 15e eeuw. Inwendig ronde kolommen metkoolbladkapitelen, houten tongewelven.

In de media

Uit BNDe Stem, d.d. 8 juni 2018

Tweeënzeventighonderd afbeeldingen, honderdvijftig kilo lijm en ruim zeshonderd vierkante meter hout. Na weken plakken en lakken zijn de platen voor de afscheidingswand in de Antonius Abt kerk in Terheijden klaar. Nu moet de veertien meter hoge muur alleen nog worden opgebouwd. ‘Een zeer ingewikkelde puzzel’ Vrijwilligers van de Stichting Behoud de Antonius Abt zetten zich in voor het behoud van de kerk. Vrijwilligster Petra Kimmel: ,,De kerk is té groot geworden voor het aantal gebruikers. Als het zo doorging moest de Parochie alles sluiten. Om ervoor te zorgen dat de kerk toch openblijft, hebben we dit plan bedacht. Het was letterlijk kiezen of delen.” Het plan bestaat een grote scheidingswand van veertien meter hoog. Hierdoor ontstaat aan de ene kant van de ruimte een klein kerkgedeelte en aan de andere kant komt een ruimte die gebruikt kan worden voor bijvoorbeeld exposities.

Kruisiging

Op de houten panelen zijn afbeeldingen geplakt. Deze zijn een replica van de glas-in-loodramen in de kerk zelf en delen van de kruisweg. Ze tonen onder meer de kruisiging van Jezus.. Kimmel: ,,De kleuren van de kerk komen daarin terug. Deze kerk bestaat al zeshonderd jaar. Het is een bijzonder monument en daar willen we geen afbreuk aan doen.”

Factoren

De wand is ontworpen door architect Edwin Paymans uit Roosendaal en kunstenares Susan Nash uit Breda. Kimmel: ,,Ze moesten met veel factoren rekening houden. Zo moet de wand geen afbreuk doen aan de look van de kerk, weer afbreekbaar zijn, niet doorschijnend zijn en mocht het allemaal niet te duur zijn. Daar is lang over nagedacht.” Aannemersbedrijf Rasenberg Terheijden is nu aan zet om de wand op te bouwen. Of zoals een medewerker zegt: ,,de zeer ingewikkelde puzzel in elkaar te zetten.”

De kosten van dit enorme project zijn 145.000. ,,De parochie betaalt een deel en verder worden we gesteund door diverse fondsen. Zo steunt het Prins Bernard Cultuurfonds en de gemeente Drimmelen ons in het kader van de toegankelijkheid”, aldus Kimmel.

Naar verwachting is de wand eind juni klaar.