Tiel, Koninginnestraat 13 - Synagoge
Uit Reliwiki
| Algemene gegevens | |
|---|---|
| Naam object: | Bilal Habesi |
| Genootschap: | Islamitisch |
| Provincie: | Gelderland |
| Gemeente: | Tiel |
| Plaats: | Tiel |
| Adres: | Koninginnestraat 13 |
| Postcode: | 4001NH |
| Inventarisatienummer: | |
| Jaar ingebruikname: | 1837 |
| Architect: | |
| Huidige bestemming: | moskee |
| Monument status: | Rijksmonument 35578 |
Geschiedenis
Gebouwd als synagoge. Sinds 1976 in gebruik als Marokkaanse moskee. Sober gebouw met neogotische ramen.
In de eerste helft van de negentiende eeuw groeide de joodse gemeente van Tiel snel, geheel in overeenstemming met de economische ontwikkeling van de stad. Ze werd één van de grootste van de provincie Gelderland. In 1828 werd een begraafplaats aangekocht in Zandwijk, daarvóór werden de doden in Culemborg of Buren begraven. Een nieuwe begraafplaats, achter de oude gelegen, werd in 1877 in gebruik genomen. Op een vrijgekomen terrein van het voormalige St. Agnietenklooster, in de St. Agnietenstraat, werd in 1839 een synagoge ingewijd. Jacob Elburg, rabbijn en voorzanger in Tiel, ca. 1910. Aanvankelijk kregen de kinderen privé-onderwijs; in 1841 werd een armenschool opgericht, die tien jaar later in een nieuw klaslokaal gehuisvest. Naast een kerkbestuur en een kerkenraad waren er in Tiel verscheidene genootschappen actief: voor begrafenissen, talmoedstudie, liefdadigheid, hulp en steun aan zieken en het onderhoud van de synagoge. Daarnaast bestond de Joodsch Literaire Club.
Vanaf het begin van de twintigste eeuw werd de joodse gemeente kleiner. Aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog oorlog was Tiel nog een middelgrote joodse gemeente. Tijdens de bezetting werden in Tiel dezelfde anti-joodse maatregelen van kracht als in de rest van Nederland. Vanuit de plaatselijke bevolking is hier enige malen tegen geprotesteerd. Ongeveer de helft van de joodse bevolking van Tiel werd gedeporteerd en vermoord. De anderen slaagden erin onder te duiken. De synagoge viel ten prooi aan vernielingen door de Duitsers en werd in de oorlogsjaren als pakhuis gebruikt. De meeste Torarollen zijn bewaard gebleven en na de oorlog aan de joodse gemeente van Arnhem gegeven.
Het synagogegebouw werd na de oorlog verkocht en kreeg uiteindelijk in 1976 de bestemming van moskee. Toegang via steeg.
Monumentomschrijving Rijksdienst
V.m. SYNAGOGE. Eenvoudige rechthoekig gebouw onder pannen zadeldak en met spitsboogvensters. Boven de deur een stichtingssteen met het jaartal 1837. Aan de Agnietenstraat een poortje met gepleisterde bakstenen pijlers en een smeedijzeren boog.
Externe links
Afbeeldingen
foto:G.Bennink mei 2003
© Henco de Bruijn Asperen
