Ulrum, Hendrik de Cockstraat 5 - Catharinakerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Catharinakerk
Genootschap:	PKN Protestantse Gemeente te Ulrum-Niekerk-Vierhuizen
Provincie:	Groningen
Gemeente:	Het Hogeland
Plaats:	Ulrum
Adres:	Hendrik de Cockstraat 5
Postcode:	9971AZ
Inventarisatienummer:	01279
Jaar ingebruikname:	13e eeuw
Architect:
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 35863

Geschiedenis

Historische kerk met toren.

De Catharinakerk is het gebouw van de voormalige Hervormde Gemeente Ulrum. In 2013 is de kerk overgedragen aan de Stichting Oude Groninger Kerken. De van oorsprong uit de twaalfde eeuw stammende romaanse kerk, werd in de dertiende eeuw in oostelijke richting uitgebreid met drie traveeën in romano-gotische trant. In de zestiende eeuw werd het romaanse gewelf afgebroken en werd de helft van de travee benut voor de bouw van een uit vier geledingen bestaande toren. Deze toren werd binnen de noord- en zuidmuur opgetrokken. Het resterende traveedeel kreeg een ribloos koepelgewelf. Het oostelijke muurgedeelte van de toren werd hogerop 52 centimeter overbouwd om, vanuit het rechthoekige grondplan, tot een vierkant bovendeel te komen. In 1630 kreeg de toren haar huidige vorm. Bij een ingrijpende restauratie van kerk en toren in 1916-1917 (onder leiding van Rijksbouwmeester C.H. Peters) zijn de later ingebrachte gotische vensters vervangen door romano-gotische vensters. Bij deze restauratie werden oude pleisterlagen, waarop zich muurschilderingen bevonden verwijderd. In en om dit kerkgebouw vonden de gebeurtenissen plaats die voerden tot de Afscheiding van 1834 onder leiding van Ds. Hendrik de Cock

Tijdlijn geschiedenis

1225 – bouw van de huidige kerk ter vervanging van een oudere. Resten zijn teruggevonden in de huidige kerk.
13 e eeuw - De terp wordt opgehoogd waardoor een derde travee wordt bijgebouwd.
15 e eeuw - Kerk en toren worden met elkaar verbonden d.m.v. een 4e travee.
1629/1630 - Onder het koor legt Evert Lewe een grafkelder aan In het middenpad vindt U de zerk van Elisabeth Hooftman, familie van Evert Lewe.
17e en 18e eeuw - De kerk wordt opgebouwd tot één geheel, de toren krijgt een zadeldak en inde 18e eeuw vervangen door een spitse toren. Op de spits komt een leeuw.
1806 - Nicolaus Anthony Lohman plaatst een orgel inde kerk, een van de oudste instrumenten in Nederland.
1911 - de dorpstimmerman ontdekt schilderingen onder de witkalk (Maria, Jezus en Catharina)
1916/1917 - een ingrijpende restauratie door rijksgebouwenmeester Peters. Muur en gewelfschilderingen worden niet behouden, een paar eenvoudige versieringen in de 2e en 3e travee blijven gespaard.
2013 - De kerk wordt overgedragen aan de stichting Oude Groninger Kerken, incidenteel zijn er nog diensten, in 2019 neemt de stichting ook de pastorie over. Pastorie, gebouw Irene, kerk en kerkhof zijn nu als één geheel in handen van de stichting.
(Bron:Nieuwsbrief 2021/144)

Orgel

Nicolaas Anthonie Lohman bouwde zijn eerste nieuwe orgel in Nederland voor deze kerk. Het snijwerk is gemaakt door dhr. M. Walles. Op 22 oktober 1806 werd het onderzocht door P.M. Nieborgh (organist te Groningen) en J. Buizinge (organist van de kerk), waarna het op 2 november 1806 werd ingewijd. Van Oeckelen repareerde het orgel in 1872/1873 en verwijderde de Basson 16'. In plaats daarvan werd een Bourdon 16' toegevoegd op de plaats van de Holpijp 8', en de Holpijp verving de Basson. Van Oeckelen maakte ook een nieuwe handleiding. Het orgel bleef daarna ongewijzigd. De kerk zelf werd in 1916 gerestaureerd, waarbij het stucwerk van de muren en gewelven werd verwijderd, wat effect had op de akoestiek. Het orgel is in 1981 door Bakker & Timmenga gedemonteerd en volledig gerestaureerd. Op 3 maart 1984 werd het weer in gebruik genomen met een concert van Aart van Beek, adviseur tijdens de restauratie.

(Bron:Orgeldatabase)

Monumentomschrijving Rijksdienst

Herv. Kerk en toren op ommuurd kerkhof. Vijf traveeën diep, eenbeukig romano-gotisch kerkgebouw uit de 13de eeuw, geheel overgewelfd en aan de oostzijde gesloten door een topgevel met nissen. In de westelijke travee is een gotische toren gebouwd. In de kerk 18de eeuwse preekstoel met klankbord; kaarsenhouder. Herenbank met gesneden opzetstuk waarin wapen Inn- en Knyphausen. Schot met gesneden opzetstuk. Alle banken met knoppen. Drie koperen kronen. Orgel in 1806 gemaakt door N.A. Lohman en in 1867 gewijzigd door P. van Oeckelen. Klokkenstoel met gelui van twee klokken, waarvan een van Herman, 1478, diam. 118 cm. en een van P. Overney, 1698, diam. 72 cm. Mechanisch smeedijzeren torenuurwerk.

CONSISTORIEGEBOUW uit 1902 opgetrokken in roodbruine baksteen op een rechthoekige plattegrond. Het pand heeft een driezijdig schilddak met een rechte voorgevel waarop een dakruiter prijkt. Het dak is bedekt met een zwarte Hollandse pan en wordt omsloten door een mastgoot (niet origineel) op bakstenen klossen. De bakstenen dakruiter heeft aan elke zijde een verdiept betonnen rechthoekig vlak en wordt bekroond door een vierzijdig ingesnoerde spits van zink met bovenop een windvaan met paard.

De voorgevel (oostgevel) heeft in het midden een nieuwe toegangsdeur onder een halfrond bovenlicht met roedenverdeling. Aan weerszijden van de deur een rondboogvenster met houten roedenverdeling (oorspronkelijk gietijzer). In de topgevel met vlechtingen bevindt zich een gietijzeren roosvenster. Zowel deur als vensters hebben een rollaag van donkere en gele baksteen met gepleisterde aanzet- en sluitstenen. De vensters hebben bakstenen onderdorpels.

De noordgevel bestaat uit drie traveeën met elk een identiek rondboogvenster als in de voorgevel. De zuidgevel heeft dezelfde indeling als de noordgevel, alleen zijn de rollagen boven de vensters geheel van roodbruine baksteen en ontbreken de aanzet- en sluitstenen.

De oostgevel heeft een bakstenen aankapping die buiten bescherming van rijkswege valt.

Waardering

Consistoriegebouw van algemeen belang

vanwege de sobere, maar aardige vormgeving
vanwege de vrij hoge mate van gaafheid van het exterieur
vanwege de functionele een ruimtelijk-visuele relatie met de pastorie en de kerk
vanwege de beeldbepalende ligging op een wierde

In de media

Uit Reformatorisch Dagblad, 9 september 2010.

In het Groningse Ulrum wordt zaterdag 25 september tijdens het evenement Ulrum 1834 stilgestaan bij de Afscheiding. In het dorp worden activiteiten georganiseerd die „de sfeer van het leven zo’n 175 jaar geleden” moeten oproepen. Er is een oude-ambachtenmarkt en er worden straten aangekleed in oude stijl. In de hervormde kerk waar ds. De Cock stond, worden lezingen gehouden.

Uit Reformatorisch Dagblad, 1 oktober 2013.

De hervormde gemeente in Ulrum draagt volgende week vrijdag de hervormde kerk en het kerkhof te Ulrum, alsook de kerk en het kerkhof in Niekerk, over aan de Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK). Dat heeft de stichting maandag bekendgemaakt. De kerk in het Groningse Ulrum is onlosmakelijk verbonden met ds. Hendrik de Cock en de Afscheiding van 1834, die in deze kerk begon. De zaalkerk werd in het tweede kwart van de dertiende eeuw gebouwd en in de jaren 1916-1917 door rijksgebouwmeester C. H. Peters gerestaureerd. Hierbij werden de dichtgemetselde ingangen in de noord- en de zuidmuur heropend. De toren dateert uit de vijftiende eeuw en heeft op de spits een windwijzer in de vorm van een leeuw. In het bedehuis bevindt zich een Lohmanorgel uit 1806, het eerste instrument van deze maker in Nederland. (Volledig bericht:[1])