Ulvenhout, Dorpsstraat 42 - Laurentius

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Laurentius
Genootschap:	Rooms Katholieke Kerk
Provincie:	Noord-Brabant
Gemeente:	Breda
Plaats:	Ulvenhout
Adres:	Dorpsstraat 42
Postcode:	4851CM
Inventarisatienummer:	08439
Jaar ingebruikname:	1904
Architect:	Hoof, C.F. van
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 519116

Geschiedenis

Plattegrond. Bron: Kerken in het Bisdom Breda, Auteur: Ton van Nijnatten. Uitgeverij: Buijten en Schipperheijn B.V. juni 2004.

opname 30-05-2009 foto. Edward Ippel. Hoorn.

Grote neogotische kerk met toren.

De huidige St. Laurentiuskerk te Ulvenhout werd in 1903 gebouwd op de restanten van de oude kerk naar het ontwerp van de Tilburgse architect C.F. van Hoof. De kerk maakt deel uit van een kerkterrein, dat tevens een consistorie, een pastorie met een grotendeels authentiek interieur en tuin en een voorplein omvat. Het kerkterrein wordt geflankeerd door een R.K. begraafplaats en de voormalige Mariaschool voor basisonderwijs. Het terrein is van archeologische waarde en bevat de funderingsresten en sporen van de omgrachting van het voormalige slot Grimhuijsen. Tussen de kerk en de pastorie is het oorspronkelijke, vroegzeventiende-eeuwse slotpoortje opgenomen, terwijl aan de andere zijde tussen de kerk en de voormalige Mariaschool zich een schansmuur bevindt. De kerk verving de in 1792 in gebruik genomen schuurkerk wegens de opgetreden en verwachte groei van de katholieke geloofsgemeenschap, die ook elders in Zuid-Nederland vanaf het midden van de negentiende eeuw waarneembaar was.

De St. Laurentiuskerk is gelegen aan de Dorpsstraat, de belangrijkste noord-zuid verbindingsweg van Ulvenhout, en domineert met zijn torenspits en bouwmassa zowel het straat- en omgevingsbeeld als het dorpsprofiel. De kerk is ontworpen in de voor die tijd veel voorkomende neogotische stijl. Het interieur werd in de loop der jaren getooid met onder meer kruiswegstaties, gebrandschilderde ramen en muurschilderingen. In de kerk is ook het uit 1803 stammende Van Peteghemorgel ondergebracht. Als gevolg van modernisering van de liturgie, vooruitlopend op de uitkomst van het Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie van 1962 tot 1965, werd in 1963 het interieur van de kerk drastisch vereenvoudigd naar plannen van architect Anton Siebers. Zo vervielen de pachtplaatsen bij het altaar, werden er muurschilderingen verwijderd en werd de altaaropstelling gewijzigd. Sinds het midden van de jaren 1990 werden diverse restauraties uitgevoerd, onder andere aan het orgel, de toren en gebrandschilderde ramen en aan het dak van de pastorie. In het nog overwegend witte kerkinterieur werden geleidelijk kleur en decoratieve elementen teruggebracht.

Kerk, pastorie en orgel hebben de status van Rijksmonument.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Kerk

De kruiskerk is in opbouw basilicaal en heeft leien zadel- en lessenaarsdaken. Het schip telt drie hoge traveeën, voor het transept en een achter het transept. Het priesterkoor, dat iets lager is dan het schip telt twee traveeën en een vijfzijdige sluiting. De kerk die niet georienteerd is ligt met het priesterkoor naar het westen en de ingangspartij naar het oosten. De toren wordt geflankeerd door de doop- en Mariakapel. De lage zijbeuken zijn gedeeltelijk voorzien van lessenaarsdaken en aan weerskanten van de transeptarmen van tentdaken. De kerk is opgetrokken uit paarsrode handgevormde baksteen gemetseld in kruisverband met gele bakstenen accenten in spitsbogen, horizontale banden en afzaten. De vierkante toren met drie luidklokken heeft steunberen en vier geledingen. In de eerste geleding bevindt zich de hoofdingang met een rijzig portaal waarin opgenomen een beeld van Sint Laurentius. De tweede bevat twee gekoppelde spitsboogvensters ter plaatse van de zangzolder. De derde geleding heeft drie spitsboognissen en de vierde geleding bevat de galmopeningen onder wimberg en wijzerplaat. Het spitse achtzijdige torendak wordt geflankeerd door vier kleine achtzijdige hoektorentjes. In de kerk wel en niet gekoppelde spitsboogvensters, met figuratief, gekleurd glas-in-lood. In transept en toren ook rondvensters. De figuratieve vensters zijn geplaatst tussen 1904 en 1924 naar ontwerp van Frans Frencken, die leraar was aan het klein- seminarie Ypelaar en vervaardigd in de ateliers van Joep Nicolas (Roermond) en H. Wagemakers (Utrecht). Een van de vensters op de zangzolder is als volgt gesigneerd: "Stichtsche Glas v. Mij Utrecht H. Wagemakers A.D. 1904". Het interieur van de kerk heeft in koor, transept, viering, schip en zijschepen repectievelijk: gestucadoorde straal-, ster- en kruisgewelven. In de drie portalen van de kerk gemetselde kruisgewelven. De muren van de kerk zijn gestucadoord met accenten van paarsrode aanzetstenen op hoeken, kolommen, bogen en dergelijke. Onder pastoor Vermunt (1919-58) werd vanaf 1926 de kerk gepolychromeerd, door kunstschilder Jan Dunselman (Amsterdam), die in 1904 in het koor enige tableaus had aangebracht. Zijn broer Cornelis Dunselman verzorgde het eenvoudige decoratiewerk. In de zestiger jaren werden echter de polychrome muurvlakken tussen de paarsrode aanzetstenen witgeschilderd. De schilderingen waren Neo-Gotisch van opzet. Naast oud- testamentische figuren als aartsengel Michael, David, Mozes, Aäron, Elias en geloofverkondigers als Servatius, Bonifatius, Willibrordus en Lambertus H. Christoffel bevonden zich langs de muren een hele reeks engelenfiguren die de zedelijke deugden of de acht zaligheden moesten uitbeelden. Voor de doopkapel werden rond 1930 door de Brusselse kunstschilder Watelet de portretten geschilderd van drie bisschoppen die in Ulvenhout waren gedoopt: mgr. Van Hooydonk, mgr. Van Dijk (hulpbisschop van Van Hooydonk) en mgr. Leijten.

In de kerk bevinden zich onder andere een orgel uit 1803 gemaakt door Lambert Benoït van Penteghem (Gent) en een houten H. Franciscusbeeld uit 1898. Tussen kerk en voormalige Mariaschool aan de Dorpstraat een schansmuur. Hierin zijn opgenomen twee natuurstenen hekpijlers bekroond door leeuwenkop afkomstig van het slot Grimhuysen.

Waardering

Het kerkgebouw is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorisch belang als toonbeeld van de ontwikkeling van het katholicisme, met name de opeenvolging van schuurkerken en neokerken, die hier tastbaar is vanwege de incorporatie van oudere onderdelen in het huidige complex. Tevens is het gebouw architectuurhistorisch waardevol als vertegenwoordiger van het werk van de in Noord-Brabant actieve architect C.F. van Hoof (Tilburg). Het complex heeft ensemblewaarde vanwege de samenhang met de stedenbouwkundige structuur van de dorpskom.

Pastorie

Rjksmonument 519117

Pastorie ontworpen door C.F. van Hoof.

De pastorie heeft een vierkante plattegrond en twee bouwlagen onder een met leien gedekt samengesteld schilddak met plat. De voorgevel is asymmetrisch van opzet met links van de ingangspartij over beide bouwlagen een erker bekroond door een topgevel en rechts boven de twee raamtraveeën in het dak eveneens een topgevel. Het opgaande muurwerk bestaat uit paarsrode handgevormde baksteen gemetseld in kruisverband afgewisseld met gele bakstenen speklagen ter hoogte van de boven- en onderkanten van de vensters en tussen de bouwlagen met toepassing van profielstenen rond de muuropeningen. Op de verdieping getoogde T-vensters met gedrukte spitsboog en op de begane grond rechte vensters met houten rolluiken en segmentvormige ontlastingsboog. In de cementen boogtrommels sierwerk.

Ingangsportiek met frontale stoep en dubbele voordeur en bovenlicht met drielingvenster.

Het dak heeft een bekroning van pirons. Op zolder in het dak aan de zuidkant van het huis een hijsdeur. In elk dakschild een kapel met torenbekroning.

Tussen pastorie en kerk aan de Dorpstraat een verbindingsgang waarin aan de kant van de straat een Renaissancistisch natuurstenen reeds beschermd poortje, een restant van slot Grimhuysen, is opgenomen.

Het interieur van de pastorie is grotendeels authentiek. Onder andere kunnen genoemd worden een houten trap met twee bordessen, kuipstukken, leuningwrongs, gedraaide trappaal en balusters. Kamer-en-suite met schuifdeuren en neo-gotische ingebouwde boekenkast. Deurkozijnen met deurstukken in hal en gangen en zespaneelsdeuren. Fraaie stucwerkplafonds met lijstwerk en plafonnières. Voor de pastorie aan de straat een erfafscheiding bestaande uit een smeedijzeren hekwerk op kleine gemetselde rug. Tussen kerkhof en pastorie vormt een gedeelte van de lange muur van de oude schuurkerk de erfscheiding.

Waardering

De pastorie is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorisch belang als toonbeeld van de ontwikkeling van het katholicisme, met name de opeenvolging van schuurkerken en neokerken, die hier tastbaar is vanwege de incorporatie van oudere onderdelen in het huidige complex. Tevens is het gebouw architectuurhistorisch waardevol als vertegenwoordiger van het werk van de in Noord-Brabant actieve architect C.F. van Hoof (Tilburg). Het complex heeft ensemblewaarde vanwege de samenhang met de stedenbouwkundige structuur van de dorpskom. Het is in- en uitwendig gaaf bewaard gebleven.

MIP omschrijving

Naam monument: Sint Laurentius
Bouwstijl: Neo-Gotiek
Bouwperiode: 1903 tot: 1904
Gevels en materialen: bakstenen gevels met steunberen, pilasters, en friezen.
Vensters en deuren: Spitsboograam met glas-in-lood.
Dak en bedekking: Zadeldak gedekt met leien.
Groen: Rondom enkele kleine bomen en heesters.
Omschrijving: Ingang met spitsbogig portaal en dagkanten met drie gekapiteelde zeilen, fronton met beeld van St. Laurentius onder baldakijn. Basilikale kruiskerk met toren van vier geledingen op vierkante plattegrond en hoge leien torenspits. Zevenhoekige koorsluiting.

Omschrijving pastorie/woning, adres Dorpsstraat 40

Bouwperiode: 1903-1904
Bouwstijl: Neo-Renaissance
Architect: Hoof, C. van
Gevels en Materialen: Bakstenen gevel met spekbanden met drie, deels risaliserende, topgeveltjes met natuursteenafdekking.
Vensters en Deuren: T-ramen onder keperbogen en segmentbogen. Boogvulling versierd. Portiek met originele panelendeur en bovenlicht met spitsbogen.
Dak en Bedekking: Samengesteld dak, leien schilddak met klein dakappellen met leien torenspitsen. Nok met piroenen.
Bijgebouwen: Achterbouw onder zadeldak met bitumenleien. IJzeren sierhek.
Groen: Tuin met diverse bomen en heesters. Gevel met bruidsluier, klimhortensia en klimop. Palmboompjes, appelboom, larix, kers.

Sierbalken en spaarvelden. Erkervormig gevelgedeelte, fries en waterlijsten. Zijgevel met laadluik. Er naast herplaatst poortje en hekpalen van voormalig landhuis 'Grinhuysen', beide 17de eeuws: natuurstenen hekpalen met renaissance-ornament en leeuwenkoppen. Zandstenen poortje met renaissance-ornament met fronton, schelpmotief, leeuwenkop en bladmotieven.

Kerkhof, achter de kerk

Bijgebouwen: Restant oude muur van IJsselsteen. IJzeren sierhek.
Houten kruis met corpus onder afdakje. 1952. Knekelhuisje onder zadeldak gedekt met oud Hollandse pannen. Enkele hardsteen zerken XXa en diverse grafkruisen en grafmonumenten XXb. Eenvoudig calvariekruis met zerken rondom.