Warten, Hoofdstraat 24 - Hervormde Kerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Hervormde Kerk
Genootschap:	Hervormde Gemeente Wartengahe
Provincie:	Friesland
Gemeente:	Leeuwarden
Plaats:	Warten
Adres:	Hoofdstraat 24
Postcode:	9003LC
Inventarisatienummer:	09705
Jaar ingebruikname:	1780
Architect:
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 22936

Geschiedenis

Verving middeleeuwse kerk.

Geschiedenis vervolg

Het kerkgebouw

Het eenvoudige, maar harmonieuze en statige kerkgebouw is in 1780 in gebruik genomen nadat het oude kerkgebouw, waarschijnlijk wegens verval, in 1779 was afgebroken. Een van de initiatiefnemers voor de bouw van de kerk was Aurelia van Haersma, douairière van de Grietman Tjalling Willem Camstra. Als bewijs daarvan bevindt zich boven de toegangsdeur van de kerk een gedenksteen, gemaakt door de Leeuwarder beeldhouwer Dirk Emdenveld. De ontwerpers van het kerkgebouw, de heren Yge Siemons en Jan Rinses bouwden zelf de kerk terwijl de toemalige predikant ds. J.H. Niewold, het toezicht op de bouwerij had. Links naast de gevelsteen boven de toegangsdeur van de kerk is een zonnewijzer aanwezig en op het dak van de kerk, ter hoogte van het koor, is een windvaan geplaatst. In deze windvaan zijn 3 zwanen verwerkt, die ook terug zijn te vinden in het dorpswapen van Warten.

De kerktoren

De kerktoren is ca. 30 meter hoog. Bovenop de toren is een torenbekroning van gietijzer met weerhaan geplaatst. In 2000 is het geheel gerestaureerd en verguld. Ter hoogte van de klankborden zijn in de toren twee luidklokken opgehangen die de klokken vervangen die in de jaren 40 door de bezetter zijn weggehaald. Op de nieuwe klokken, die in 1948 door Jac. van Bergen uit Midwolda werden vervaardigd, zijn in de Friese taal de volgende teksten aangebracht:

Grote klok

"O Minske, hark, forstean Gods stim, God hoedet dy, bitrou op Him" Vertaling: "Oh. Mens, luister, versta Gods Stem, God behoedt jou, vertrouw op Hem"

Kleine klok

" Ik help myn broer, ik lied ek mei op vreugde- en rouwedei" Vertaling: " Ik help mijn broer, ik luid ook mee op dagen van vreugde en van rouw."

Het interieur van de kerk

Het portaal

In het portaal van de kerk hangt een 180 eeuws houten bord dat vroeger, voordat het kerkorgel is geplaatst, op de gaanderij zal hebben gestaan. Dit " pij-boerd" is aan beide zijden voorzien van een bijbeltekst en versierd met acanthusloof. ( Acanthus is een doornachtige sierplant uit Zuid-Amerika waarvan de bladen fraai zijn omgekruld en geribd.)

De kerkzaal

Aan de zoldering is een z.g. tongewelf versierd met vergulde rozetten. De preekstoel en het doophek zijn nog oorspronkelijk terwijl het overige kerkmeubilair in 1874 is vervangen toen in de kerk een orgel is In het begin van de 70-tiger jaren is het interieur opnieuw geschilderd en van een lichte kleur voorzien. De oorspronkelijke kleur was donker mahoniehout. Vanuit die tijd dateren ook de elektrische kandelaars die voor de verlichting zorgen. Het koperen doopbekken dat onderaan de preekstoel is bevestigd dateert nog uit de beginperiode.

Verder zijn in de kerkzaal aanwezig een tweetal tekstborden welke dateren uit de 2e helft van de 19e eeuw. Tot op de dag van vandaag is het twijfelachtig of deze tekstborden voor kerkelijk gebruik zijn gemaakt. Tussen de gietijzeren ornamenten in neonrococostijl zijn een galante dame en een heer zichtbaar. De in de eredienst te zingen liederen worden heden ten dage nog steeds met krijt op deze tekstborden geschreven.

De gebrandschilderde glazen

Een van de weinige kerken in Friesland met een dergelijk groot aantal gebrandschilderde glazen treft u hier in de kerk van Warten aan. Deze glazen zijn in 1780 door de Sneker glazenier Ype Staak ( 1707-1808) vervaardigd.

In de 17e en 18e eeuw was het gebruikelijk dat gewestelijke bestuurs- en rechtscolleges en ook hooggeplaatste personen dergelijke glazen ten geschenke gaven. Zo ziet u hier o.a. de glazen die zijn geschonken door Gedeputeerde Staten ,de Staten in 't Mindergetal, de Rekenmeesters en het Hof van Friesland. AI deze glazen zijn voorzien van het wapen van de provincie Friesland en zijn omringd door krijgsattributen. Onderaan op het glas geschonken door het Hof van Friesland zijn de symbolen van de rechtspraak te vinden zoals de weegschaal, de roede en het zwaard.

Een van de overige glazen bevat de wapens van Cornelis van Scheltinga, Grietman van Idaarderadeel en van zijn vrouw Aletta van Haersma. In een ander glas zijn de wapens aanwezig van Douairière Aurelia van Haersma, initiatiefneemster voor de bouw van de kerk en van haar inmiddels overleden man Jhr. Tjalling van Camstra, voorheen Grietman van Idaarderadeel.

Het aardigste glas is ongetwijfeld het eerste glas aan de rechterzijde na de binnenkomst in de kerkzaal. Op dit glas zijn de wapens aangebracht van Ds. J.H. Niewold ( predikant en opzichter bij de bouw) en van de Kerkvoogden Sijbren Uiltjes Visker en Hendrik Bartels Idzerda. Bij Visker is een zogenaamd sprekend wapen ( vissen) aangebracht terwijl Idzerda een hunebed de 3 zwanen uit het dorpswapen van Warten als wapen liet opnemen. Het glas aan de rechterkant van de preekstoel herinnerd aan Prins Willem V en wordt als het Prinsenglas aangeduid. Het oorspronkelijke gebrandschilderd raam werd in 1795 tijdens de Franse Revolutie door de plaatselijke bevolking vernield. Volgens de overlevering heeft Sijbren Uiltjes Visker er toen voor gezorgd dat de overige ramen bespaard bleven. Nadat n.1. het z.g. Prinsenglas was stukgeslagen, de woedende volksmenigte de andere glazen ook in wilde gooien, stelde Visker hen voor om dat dan maar niet tegelijk te doen om in de komende week iedere dag dan maar een glas te vernielen. Op deze manier had men, zo veronderstelde Visker, wat langer plezier van het stukgooien van de herinneringen aan de oude machthebbers. Men ging akkoord met het voorstel en na een nachtje slapen waren de heethoofden al wat bekoeld en van het ingooien van de andere glazen kwam gelukkig niets meer terecht.

In 1795 werd het Prinsenglas vervangen door "30 fijne ruitjes " waarna eerst in 9125 de heer J. Haasdijk uit Leeuwarden het Prinsenglas heeft gereconstrueerd. Overigens heeft de heer Haasdijk in 1925 en 1930 ook de andere galzen gerestaureerd. In 1976 heeft de glazenier Jentje Popma uit Leeuwarden wederom restauraties uitgevoerd. De meest recente restauratie dateert van 1994, Mede dank zij beschikbare rijksgelden heeft toen een totale restauratie van de glazen plaatsgevonden. Onder de directie van de Stichting " Behoud Kerkelijke Gebouwen in Friesland " te Leeuwarden is de restauratie uitgevoerd door het glazenierbedrijf van de fa. Bloem uit Hoogezand. De restauratie van het houtwerk is uitgevoerd door het Bouw- en Restauratiebedrijf de Graaf B.V. teEngwierum.

Het gedenkraampje dat rechts vooraan in de kerkzaal is geplaatst herinnert aan deze laatste restauratie. Dit gedenkraampje is afkomstig uit het z.g. Prinsenglas. Tijdens de laatst uitgevoerde restauratie bleek dat het wapen van de Prins van Oranje destijds niet op de juiste wijze is weergegeven. Met behulp van de adviseur van de Raad voor de Heraldiek is alsnog het gelden wapen gemaakt en ingevoegd in het Prinsenglas.

Het orgel

De bekende orgelmakers L. van Dam & Zn. uit Leeuwarden bouwden in 1874 het huidige orgel. Hoewel het orgel in de voorgaande jaren op een reguliere wijze is onderhouden bleek dat een algehele restauratie onontkoombaar was.

In 1991 is daartoe door de bekende orgeladviseur Jan Jongepier te Leeuwarden een rapport opgesteld. De noodzakelijk restauratie heeft plaatsgevonden aan het eind van de vorige eeuw en het begin van deze eeuw. De restauratie is uitgevoerd door Orgelmakerij Bakker & Timmenga B.V. te Leeuwarden onder de directie van de heer Jan Jongepier. Tegelijkertijd met de algehele restauratie zijn aan het orgel een drietal registers toegevoegd t.w. Salicet, Viola di Gamba en Cornet. Het bleek n.1. dat bij de bouw van het orgel er ruimte was gereserveerd voor deze drie registers maar waarschijnlijk om financiële reden is plaatsing toen achterwege gebleven. Verder bleek dat de orgelkast in de loop der tijden diverse malen was overgeschilderd waarbij van de originele kleurstelling weinig meer was te bespeuren. Met behulp van de restauratieschilder, de heer K. de Graaf uit Burdaard, is het geheel nu weer teruggebracht in de originele kleurstelling

(Bron: wartengahe.nl)

Monumentomschrijving Rijksdienst

Herv. Kerk en Toren op omheind kerkhof. In 1780 herbouwde kerk met driezijdige koorsluiting; de muren van de kerk en toren zijn geleed met rechthoekige spaarvelden. De kap van het schip bestaat grotendeels uit gotische onderdelen; in de toren houten klokkestoel. Mechanisch smeedijzeren torenuurwerk, 16e eeuw. Op de meest westelijke steunbeer, links naast de ingang is een roodstenen zonnewijzer aangebracht. Zeven vensters met gebrandschilderde glazen door Ype Staak. Preekstoel met achterschot en klankbord; twee psalmbordjes, orgelbanken, alles uit de bouwtijd der kerk.