Waspik, Raadhuisstraat 17 - Johannes de Doper

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam object:	Hervormde Kerk/Johannes de Doper
Genootschap:	PKN - Hervormde gemeente Waspik
Provincie:	Noord-Brabant
Gemeente:	Waalwijk
Plaats:	Waspik
Adres:	Raadhuisstraat 17
Postcode:	5165CH
Sonneveld-index:	07246
Jaar ingebruikname:
Architect:
Huidige bestemming:	hervormde kerk
Monument status:	rijksmonument 38339

Geschiedenis

Waspik, Johan de Doper; jk 06-05-2011

Grote historische kerk met dakruiter.

De parochie Waspik wordt al genoemd in 1257. Het is wel zeker dat er toen al een kerkje in Waspik gebouwd was. In 1421 is ten gevolge van de St. Elisabethsvloed de kerk verloren gegaan. De parochie bouwde een nieuwe kerk, meer naar het zuiden. Door de overstromingen en voortdurende oorlogshandelingen verarmde de streek. In 1515 stonden nog maar 75 haardsteden in Waspik waarvan een gedeelte zelfs nog onbewoond was. Het aantal communicanten bedroeg ca. 250 en een derde deel van de bevolking was armlastig.

De streek, als grensgebied tussen Brabant en Holland, had het flink te verduren door oorlogshandelingen en de plunderingen door Geuzen. Pas nadat Geertruidenberg in Spaanse handen was gevallen durfden vluchtelingen terug te keren. Anderen durfden niet uit vrees voor vergeldingsmaatregelen. In 1591 stond de Spaanse landvoogd Parma de vluchtelingen toe om terug te keren onder het beding de oude katholieke religie aan te hangen.

Na het Twaalfjarig Bestand (1609-1621) verboden de Staten van Holland in het gehele gewest, waaronder nu ook Waspik viel, de katholieke eredienst. Het gevolg was dat de kerk door de protestanten werd overgenomen. De katholieken waren verplicht naar Dongen te gaan.

In 1796 telde de protestantse gemeente 389 leden, de katholieke parochie telde 1287 leden. Al jaren eisten zij hun kerk met de bijbehorende goederen terug. In 1804 heeft koning Lodewijk Napoleon de kerk en de goederen definitief aan de protestanten toegewezen. De katholieken vorderden naar verhouding van hun aantal 2/3 deel van de kerkgoederen en bouwden in 1840-1841 hun eigen kerk, de Bartholomeuskerk.

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Hervormde kerk. Laatgotische kruiskerk, bestaande uit een koor uit het midden van de 15de eeuw, en een later 15de eeuwse driebeukige pseudobasilicaal schip met lage dwarsarmen. Op de kruising een dakruiter. In de steunberen natuurstenen banden en hoekblokken.

Inwendig ronde kolommen met lijstkapitelen en houten tongewelven.

Gerestaureerd in 1959.

Orgel met Hoofdwerk en Positief, in 1767 gemaakt door M. de Crane. In 1958 gerestaureerd door Flentrop. Orgelkas met wapens van Cousebant-Wassenaar.

Twee gesneden houten portalen, 1767 gedateerd.

Eiken kansel met trap in Lodewijk XV stijl uit omstreeks 1770 door Petrus Verhoeven.

Gesneden toegangsdeur tot het koor en gesneden eiken doophek in Lodewijk XV stijl, eveneens door Petrus Verhoeven (doophek 1771 gedateerd).

Twee psalmborden uit omstreeks 1770.

Twee koperen lezenaars en een koperen doopbekkenhouder uit het begin van de 18de eeuw.

In de consistoriekamer een houten schoorsteen uit de eerste helft van de 18de eeuw.

MIP omschrijving

Bouwperiode: Van: 1400 tot: 1500
Gevels en materialen: Laatgotische kruiskerk, bestaande uit een koor, en een later driebeukig pseudo-basilicaal schip met lage dwarsarmen. Op de kruising een dakruiter. In de steunberen natuurstenen banden en hoekblokken.
Bijgebouwen: Aan de oostkant van de kerk een lijkenhuisje onder zadeldak met houten makelaar en windveren. Kerkhofmuur met ezelsrug en smeedijzeren draaihekken. Diverse grafmonumenten, waaronder monumentale grafkelders en zerken.
Groen: Verschillende oude bomen.
Omschrijving: Inwendig ronde kolommen met lijstkapitelen en houten tongewelven. Gerestaureerd in 1959. Orgel en orgelkas (1767), met wapens Cousebant-Wassenaar. Twee gesneden houten portalen (1767). Eiken kansel met trap in Lodewijk XV-stijl (ca. 1770),door Petrus Verhoeven. Gesneden toegangsdeur tot het koor en gesneden eiken doophek in Lodewijk XV-stijl, eveneens door Petrus Verhoeven (doophek 1771). Twee psalmborden (ca. 1770). Twee koperen lezenaars en een koperen doopbekkenhouder (begin 18de eeuw). In de consitoriekamer een houten schoorsteen XVIIIA) Klok (1774), gegoten door Alexius Petit en zijn zoon Henricus.

Orgel

jk 04-06-2016

Omschrijving

De Culemborgse organist Matthæus de Crane leverde in 1767 een nieuw orgel voor de Hervormde kerk te Waspik. De Crane was organist in Culemborg op het orgel van Matthijs Verhofstad. In het ontwerp van het instrument van Waspik vinden we herkenbare elementen uit en verwantschap met dat van Culemborg. Hoewel bij de eerste aanblik lijkt of het orgel een rugwerk bezit, betreft dit een onderpositief. Het orgel heeft achterkantbespeling. Opmerkelijk is het bijzondere kistpedaal. Bekend is dat Van Hirtum veelal een kistpedaal toepaste. Deze zijn echter robuust uitgevoerd met koperen toetsbeslag. Dit kistpedaal is welhaast fragiel te noemen met zijn smalle en korte onder- en boventoetsen.

Het orgel werd, zoals aangegeven op het onder het positief aangebrachte schild, ingewijd op 21 juni 1767 door ds. Petrus Groen. De Crane speelde het zelf in. Het orgel kostte ƒ 2.400,-. Voor het snijwerk, vervaardigd door Petrus Verhoeven, werd ƒ 275,- betaald, en voor het schilderwerk door Johannis van der Mast, ‘meesterschilder te Gorcum’ werd ƒ 600,- betaald.

In zijn Kronyk schrijft Nicolaas van Hirtum dat hij in 1783 aan het orgel van Waspik werkte: “… repareerde ik de orgel in de greformeerde kerk tot Waspik die merkelijk verbeeterde.” N.A. Knock gaf in 1788 in zijn Dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen over dit orgel aan “Dit Werk is gemaakt door M. de Krane, Orgelmaker te Kuilenburg, in 1767.” De dispositie die hij vermeldt, komt overeen met de huidige dispositie.

Het orgel werd in 1957-1958 gerestaureerd door D.A. Flentrop, waarbij de Sexquialter van het hoofdwerk werd gereconstrueerd. In 1981 vond bij het herstel door Flentrop een herintonatie plaats.

Opvallend zijn de aan het orgel aangebrachte schilden. Boven het positief is het alliantiewapen van Floris Franciscus Cousebant, heer van Waspik, 1735-1799, aangebracht. Hij was getrouwd met Elisabeth Julia Jacoba van Wassenaar. De beide familiewapens worden geflankeerd door een griffioen en een leeuw. Op de zijtorens van het positief treffen we de wapens van A. Buys en A.C.V. Andel aan.

Bouwer: Matthæus de Crane, 1767, restauratie: D.A. Flentrop, 1957/1958

In 2014/2015 is het orgel hersteld naar de toestand van 1767 door de orgelmaker J.C. van Rossum te Andel en de restauratieschilder Gerard de Jongh te Waardenburg. Adviseur was Peter van Dijk te Utrecht, in samenwerking met Wim Diepenhorst namens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Dispositie

Hoofdwerk (C-d³): Bourdon 16 vt - Prestant D 16 vt - Prestant 8 vt - Holpy 8 vt - Octaaf 4 vt - Holfluyt 4 vt - Super Octaaf 2 vt - Woudfluit 2 vt - Mixtuur 4 st - Cimbaal 3 st - Sexquialter D 3 st - Cornet D 4 st - Trompet B/D 8 vt.
Positief (C-d³): Holpyp 8 vt - Dwarsfluyt D 8 vt - Prestant 4 vt - Fluit 4 vt - Octaaf 2 vt - Quint 1½ vt - Sexquialter D 2 st.
Pedaal (C-c¹): aangehangen kistpedaal.
Koppelingen: manuaalkoppeling.

Toonhoogte a¹= 415 Hz; middentoons.

Drie spaanbalgen (2015)

In de media

Uit Reformatorisch Dagblad, d.d. 14 december 2016

In de monumentale hervormde kerk in het Brabantse Waspik worden de komende maanden zowel de vloeren als het interieur onder handen genomen. In het voorjaar kregen de gevels en het houtwerk van de ramen al een opknapbeurt. De grondige restauratie was volgens het Brabants Dagblad hard nodig. De gevels vertoonden grote scheuren en de vloeren in de kerk verzakten.
Het houden van diensten in het gebouw is de komende maanden niet mogelijk. De ongeveer tachtig kerkgangers wijken daarom op zondag uit naar verenigingsgebouw De Schakel of naar andere kerken in de buurt. In totaal telt de gemeente 448 leden.Om de toekomst van de kerk zeker te stellen, zullen er na de restauratie niet alleen erediensten maar ook concerten, recepties en huwelijkssluitingen in het gebouw aan de Raadhuisstraat plaatshebben.
De kosten van de operatie zijn begroot op 720.000 euro. Het is de bedoeling dat de hervormde gemeente daarvan 225.000 euro opbrengt.
In 2013 is het leidak gerestaureerd en ook is er de afgelopen jaren gewerkt aan het herstel van het De Craneorgel uit 1776. In 2018 moet de klus geklaard zijn.

Externe links

Afbeeldingen

Exterieur

kopie ansichtkaart
ansichtkaart; links de Bartholomeus, rechts de Johannes de Doper
kopie ansichtkaart
kopie ansichtkaart
1949
1959
Foto 1967
Foto uit NCRV Kerkepadgids 1985.
kopie ansichtkaart
foto.Ds.H.J.Douwes, Amsterdam.
foto: J. Sonneveld, Leidschendam
opname 1987, André van Dijk, Veenendaal
opname 1987, André van Dijk, Veenendaal
opname 1987, André van Dijk, Veenendaal
opname 1987, André van Dijk, Veenendaal
opname 1987, André van Dijk, Veenendaal
opname 1987, André van Dijk, Veenendaal
opname 1987, André van Dijk, Veenendaal
opname 30-05-2009, Edward Ippel, Hoorn
opname 30-05-2009, Edward Ippel, Hoorn
opname 30-05-2009, Edward Ippel, Hoorn
opname 30-05-2009, Edward Ippel, Hoorn
Winters beeld jk 18-12-2009
jk 06-05-2011
jk 06-05-2011
jk 06-05-2011
jk 06-05-2011
jk 06-05-2011
Op de achtergrond de Bartholomeus; jk 06-05-2011
jk 06-05-2011
jk 06-05-2011
jk 06-05-2011
jk 06-05-2011
jk 06-05-2011
Baarhuisje; jk 06-05-2011
jk 19-12-2011
jk 19-12-2011

Interieur

opname 1987, André van Dijk, Veenendaal
opname 1987, André van Dijk, Veenendaal
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
Trap naar het orgel; jk 30-05-2015
jk 04-06-2016
jk 04-06-2016
jk 04-06-2016
jk 04-06-2016
jk 04-06-2016

Orgel

Ansichtkaart 1958 - WG
Orgel Mattheüs de Crane (1767). Foto 31 juli 1967
Orgel Mattheüs de Crane (1767). Foto 31 juli 1967
foto 1985 - WG
mei 2013
mei 2013
mei 2013
mei 2013
mei 2013
mei 2013
mei 2013
mei 2013
opname 1987, André van Dijk, Veenendaal
opname 1987, André van Dijk, Veenendaal
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
klaviatuur; jk 30-05-2015
kistpedaal; jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
balgentreden; jk 30-05-2015
balgenkamer met kanaal; jk 30-05-2015
stemgang; jk 30-05-2015
jk 30-05-2015
jk 04-06-2016

Bronnen

Frans Jespers, Repertorium van orgels en orgelmakers in Noord-Brabant tot omstreeks 1900; Het Noordbrabants Genootschap, ’s-Hertogenbosch 1983.
Hans van Nieuwkoop (eindredactie), Het historische orgel in Nederland 1726-1769; NIvO, Amsterdam, 1997.
N.A. Knock, Dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen, Groningen, 1788; herdruk Sneek, 1968.

Wat is Reliwiki?

Uit het nieuws:

Waspik, Raadhuisstraat 17 - Johannes de Doper

Uit Reliwiki

Inhoud

Geschiedenis

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

MIP omschrijving

Orgel

Omschrijving

Dispositie

In de media

Externe links

Afbeeldingen

Exterieur

Interieur

Orgel

Bronnen