Woerden, Kerkplein 5 - Grote of Petruskerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Grote of Petruskerk
Genootschap:	PKN Hervormde gemeente Woerden
Provincie:	Utrecht
Gemeente:	Woerden
Plaats:	Woerden
Adres:	Kerkplein 5
Postcode:	3441BG
Inventarisatienummer:	04510
Jaar ingebruikname:	14e eeuw
Architect:
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 39296

Geschiedenis

Grote historische stadskerk met forse toren.

De Petruskerk is gebouwd op de plaats waar eerder een houten kerk heeft gestaan, die in 1202 is verbrand tijdens een plundertocht van Hollanders die het Sticht binnenvielen. Over de vroege kerkgeschiedenis van Woerden is echter bijna niets bekend. In de dertiende eeuw verrees een stenen kerk, die in de loop der tijd steeds verder is uitgebouwd en verfraaid. Omstreeks 1372 werd begonnen met de bouw van de westtoren. Overigens zou hier later de stadswacht nog worden ondergebracht. Het koor en het middenschip kwam driekwart eeuw later gereed. Zo was omstreeks 1450 de H. Kruiskapel aan de noordzijde klaar en aan de duidzijde een lage ingangskapel, die daarna werd voorzien van een verdieping met stenen gewelf. In de stenen ruimte die hier ontstond werd in 1543 een schatkamer (syter) gevestigd, die niet alleen voor de kerk fungeerde maar ook voor de stad, het gasthuis en het Groot Waterschap van Woerden. Tussen 1492 en 1509 werd de kerk uitgebreid met een kooromgang en een nieuwe sacristie (nu consistoriekamer). In het begin van de 16e eeuw werd de parochie bediend door één pastoor, bijgestaan door een kapelaan. Al gauw kende Woerden ook gildenpriesters. Iedere gilde kreeg in de parochiekerk zijn eigen altaar voor het lezen van de zielmissen. Dat veranderde met de Reformatie. In 1566 liet de toen Luthers-gezinde stadsregering de beelden en kerksieraden uit het gebouw wegnemen en ontzegde de priester zijn dienst. Later zijn die weer teruggeplaatst, maar in 1572 werden alle beelden en altaren definitief uit de kerk verwijderd. De muren in de oorspronkelijk rijk gedecoreerde kerk werden witgepleisterd. Voortaan was het gebouw bestemd voor de protestantse eredienst. Tijdens de Franse bezetting in 1672 raakte de toren en het dak van de kerk in brand toen de Fransen aan hun troepen in Utrecht een signaal door middel van een vuur op de torentrans wilde afgeven voor hulp bij de bezetting van Woerden. Met het herstel van de kerk na de bezetting in 1675 heeft de Petruskerk in grote lijnen zijn huidige vorm gekregen. De straalkapel werd in 1865 veranderd in een ingangsportaal. Voorts werd aan het eind van de 19e eeuw de buitenmuur gepleisterd, wat bij de restauratie in 1980-1983 weer in oorspronkelijke staat is teruggebracht. In de kerk bevindt zich een orgel gebouwd door J.H.H. Bätz (1767) en een grafmonument van kapitein der zee Hugo Schaap (1717). Tijdens de eerder genoemde restauratie zijn onder meer beelden daterend van voor de Reformatie teruggevonden, welke in de kerk staan opgesteld.

(Bron:Website Hervormd Woerden)

Monumentomschrijving Rijksdienst

Kerk

Rijksmonument 39296

Ned. Herv. Kerk. Laatgotische, uitwendig gepleisterde, driebeukige pseudo-basiliek. Koormuur tussen hoogkoor en omgang. De kerk is overdekt door houten tongewelven met trekbalken; in de zijbeuken en omgang halve tongewelven eveneens met trekbalken. Aan de zuidzijde een kapel, bestaande uit twee verdiepingen met ster- en netgewelven. Tegen het koor aan de noordzijde een sacristie met kruisribgewelven. Tot de inventaris behoren preekstoel, doophek en koorhek, het laatste met Corinthische pilasters, omstreeks 1680. Koperen lezenaar (1717) en doopbekkenhouder aan de preekstoel. In het koor een eenvoudige 18e eeuwse preekstoel. In de zuiderzijbeuk zes eenvoudige gestoelten, 18de eeuw. In de zuiderkooromgang in een nis met ijzeren hek grafmonument (1717) voor Kapitein ter Zee Schaap. Enkele 18de eeuwse grafzerken. Kist met opschrift "Dieakenskist 1657".

Toren

Rijksmonument 39297

Toren der Ned. Herv. Kerk. Eenvoudige toren uit de 14e eeuw, bovendeel 17e eeuw, en 16e eeuwse omgang rond het vijfzijdig gesloten koor. Tegen de omgang twee driezijdige uitgebouwde kapellen van geringe diepte. In vier vlakken van de omgang traceringen, hoog geplaatst aan de binnenzijde. Klokkenstoel met klok van P. Hemony, 1675, diam. 111 cm.

Orgels

Hoofdorgel

Het hoofdorgel werd in 1767/68 vervaardigd door de orgelmaker Johan Heinrich Hartmann Bätz uit Utrecht. De orgelkas is rijk versierd met houtsculptuur en stucwerk. In 1911 breidt M. Vermeulen (Woerden) het uit met een Zwelwerk. De firma C. Verweys (Amsterdam) wijzigt de dispositie in 1939. In 1969/71 restaureert de firma Gebr. Van Vulpen (Utrecht) het, waarbij de oorspronkelijke situatie wordt hersteld. In 1992 volgt een herintonatie, eveneens door Van Vulpen.

Dispositie

Hoofdwerk (manuaal 2): Prestant 16' - Baarpijp 8' - Roerfluit 8' - Quintadeen 8' - Octaaf 4' - Openfluit 4' - Quint 3' (discant dubbel) - Octaaf 2' (discant dubbel) - Nagthoorn 2' - Mixtuur 2' 4-6-8 sterk - Trompet 8' - Vox humana 8' - Trambland tot Vox humana.

Rugpositief (manuaal 1): Prestant 8' - Holpijp 8' - Octaaf 4' - Roerfluit 4' - Nasard 3' - Superoctaaf 2' - Flageolet 1 1/2' - Mixtuur 1' 3-4-5-6 sterk - Cornet 4' 4 sterk discant - Trompet 8' - Trambland.

Pedaal: Bourdon 16' - Prestant 8' - Octaaf 4' - Fagot 16' - Trompet 8'.

Koppelingen: Hoofdwerk aan Pedaal - Manuaalkoppeling bas/discant. Drie Afsluitingen voor HW, RP en Pedaal.

Mechanische sleepladen. Manuaalomvang: C-d3. Pedaalomvang: C-d1. Toonhoogte: a1 = 433 Hz. Drie spaanbalgen. Winddruk: 82 mm. WK.

Koororgel

Het koororgel is in 1988 gebouwd door de firma Gebr. Van Vulpen (Utrecht) in een orgelkas die van omstreeks 1830 dateert.

Dispositie

Manuaal: Bourdon 8' bas/discant - Fluit travers 8' discant - Prestant 4' - Fluit 4' bas/discant - Octaaf 2' bas/discant - Sesquialter 1 1/3' 2 sterk bas/discant.