Workum, Merk 5 - Grote of Gertrudiskerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Grote of Gertrudiskerk
Genootschap:	PKN Protestantse gemeente Workum
Provincie:	Friesland
Gemeente:	Súdwest Fryslân
Plaats:	Workum
Adres:	Merk 5
Postcode:	8711CL
Sonneveld-index:	09760
Jaar ingebruikname:	16e
Architect:
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 39458 (kerk); 39466 (toren); 408801 (sacristie)

Geschiedenis

plattegrond restauratie 1951 - WG

workuminbeeld.nl 1951 - WG

Historische kerk met vrijstaande toren.

De laatgotische kerk van Workum ontstond eind 15e eeuw (1480) door uitbreiding met een koor van de eenbeukige voorganger van deze kerk. Deze kerk was gewijd aan de heilige Gertrudis, dochter van Pepijn de Oudere. Kort hierna werden ook transepten gebouwd. Rond 1515 werd begonnen met de vervanging van het oude eenbeukige schip door het huidige driebeukige hallenschip. Het werk ondervond stagnatie in deze voor Friesland onrustige periode vanwege de strijd tussen de Schieringers en de Vetkopers. In 1523 werden de werkzaamheden hervat. Uiteindelijk besloot men in 1560 het westelijk gedeelte van het schip niet af te bouwen. Dit onvoltooide gedeelte werd tot de restauratie van 1939-1951 afgesloten met een houten westgevel. Bij deze restauratie zijn delen van het oorspronkelijke interieur verloren gegaan. Tegen de zuidoostelijke zijde werd tussen koor en transept een sacristie gebouwd, die tevens dienst heeft gedaan als de Latijnse School van Workum.

(Bron:Wikipedia)

Verbouw 1826.

Bij de vorming van de Protestantse gemeente is besloten de Gertrudiskerk te bestemmen als Protestantse kerk en de Gereformeerde Kerk (GK) te verkopen. Op 29 mei 2005 is de laatste dienst gehouden in de GK. Najaar 2006 is de kerk gesloopt. De voorgevel staat er nog. De kerk daarachter is gesloopt en men hoopt in de loop van 2008 de bouw van negen appartementen te realiseren. (53-05/54-05/57-07/59-08)

2020 - De klokken van de Grote Kerk in het Friese Workum hangen al anderhalf jaar stil. Dat komt omdat de klokken van de kerktoren gerepareerd moeten worden en de restauratie veel langer duurt dan gepland. Eigenlijk zou de reparatie al een jaar geleden afgerond moeten zijn, zo laat Rein Boersma weten. Hij is secretaris van de Stichting tot behoud van monumenten in Súdwest-Fryslân. Die organisatie is eigenaar van de historische kerktoren en gaf een gespecialiseerd bedrijf uit Finsterwolde opdracht tot reparatie van de klokken. „Maar de man die de klokken zou maken, heeft gezondheidsklachten en is heel druk. Waarschijnlijk zitten er voor hem nog zo’n twee weken werk in.” De reparatie van de klokken is het laatste onderdeel van de restauratie van de kerktoren. Eerder is er groot onderhoud gepleegd aan de buitenmuren. Ook de klokken konden een opknapbeurt gebruiken. In 2007 brak al eens een gietijzeren klepel af en in een van de twee klokken zit een scheur. Bovendien werkt het mechanisme waarmee de klokken worden geluid niet meer. Op welke termijn de al bestaande klokken van de Workumer kerktoren weer gaan luiden, durft Boersma nog niet te zeggen. Hij hoopt dat de reparaties in ieder geval voor het einde van het jaar zijn afgerond.
(Bron:Reformatorisch Dagblad)

Monumentomschrijving Rijksdienst

Kerk

Van het driebeukige in hout overwelfde schip zijn slechts twee en een halve travee voltooid benevens het dwarspand.

Bij de herbouw in deze vorm, die eerst in het midden van de 16de eeuw tot stand kwam, is het oudere, vierzijdig gesloten koor behouden; van het bijbehorende eenbeukig schip zijn de fundamenten gevonden tijdens de restauratie in 1939.

De aanvankelijk slechts in hout dichtgezette top van de westgevel is bij die gelegenheid in steen uitgevoerd.

Inwendig: preekstoel uit 1718 met Lodewijk XIV ornament door G. van der Haven uit Leeuwarden met rijk gesneden trap, koperen lezenaar 1718, restanten koorhek 1569 door Claas Thiebes. Regeringsbank met opzetstuk waarschijnlijk ook 1718. Briefpanelen verwerkt in de avondmaalstafel en in de moderne banken van het schip.

Twee rouwborden 1716 en 1719, acht geschilderde doden-baren der gilden. In een van de orgelkassen van Jan Harmens Camp uit 1697werd in 1980 een gereconstrueerd, grotendeels nieuw instrument geplaatst. Het oude pijpwerk werd opnieuw gebruikt. Kabinetorgel met twee manualen en aangehangen pedaal, in 1784 vervaardigd door J.P. Künckel.

Toren

Eveneens onvoltooid bouwwerk van twee geledingen naar het Utrechtse schema opgetrokken. Bekroning met open koepeltje 1613. Klokkenstoel met gelui van twee klokken, waarvan één van H. Wegewaert, 1616, diam. 150 cm. en één van G. Schimmel, 1699, diam. 171,2 cm. Mechanisch torenuurwerk M. van de Kerkhof en Zn., Aarle-Rixtel, eerste kwart 20ste eeuw, later voorzien van elektrische opwinding.

Sacristie

Tegen de zuidkant van het koor van de St.Gertrudis aangebouwde 16de-eeuwse sacristie. Het gebouw deed in de 17e eeuw dienst als Latijnse school en werd in de jaren 1946 tot 1951 op grond van de aangetroffen bouwsporen naar de toen heersende opvattingen (terug)gerestaureerd.

Rechthoekig gebouw met verdieping, opgetrokken uit rode en gele baksteen van groot formaat en gedekt door een met blauwe pannen belegd zadeldak met brede goot en aardig geprofileerde schoorsteen tegen gothische puntgevel met spaarvelden. In de rechterzijgevel twee rijen van vier bakstenen kruiskozijnen met luiken; in de kopgevel twee gekoppelde kruiskozijnen met luiken; in de linkerzijgevel op de beganegrond een deur met geprofileerd kalf en een kruiskozijn met luiken en op de verdieping twee dito kruiskozijnen.

Inwendig zijn nog van belang de balklaag met moer- en kinderbinten en een eenvoudig geprofileerde zandstenen schouw.

Waardering sacristie

16de-eeuwse sacristie van algemeen architectuur- en cultuurhistorisch belang wegens:

ouderdom
het typisch Friese materiaalgebruik
de vroegere functies van sacristie en Latijnse school
de restauratie-opvattingen van de 1940-er en 1950-er jaren die in het gebouw worden weerspiegeld.

Orgels

Camps-orgel

Het hoofdorgel is in 1697 gebouwd door Jan Harmens Camps (Berlikum). In 1878 wijzigt E.S. Ypma (Bolsward) het ingrijpend. De firma Jos. Vermeulen (Alkmaar) restaureert het in 1951 en voegt een zelfstandig pedaal met elektrische tractuur toe. De firma Flentrop Orgelbouw (Zaandam) reconstrueert het instrument in 1980-81. Het pijpwerk van veel registers wordt dan nieuw gemaakt in oude factuur en er wordt een nieuw zelfstandig pedaal aangelegd.

(Meer info:Orgeldatabase)

Koororgel

Het koororgel is in 1784 door J.P. Künckel (Rotterdam) gebouwd als huisorgel voor een Delftse notaris. Via Schiedam en Odijk komt het in 1934 in de Herv. Nieuwe Kapel aan de Eikstraat in Hoorn terecht. Daar restaureert de firma Fama & Raadgever (Utrecht) het in 1973 en vernieuwt de balg. In 2005 plaatst de firma Flentrop Orgelbouw (Zaandam) het in Workum.

(Meer info:OrgeldatABASE)

In 2003 geleden verkocht de opgeheven Vereniging van Rechtzinnig Hervormden te Hoorn hun kerk aan de Eikstraat aan een projectontwikkelaar. Het Künckelorgel moest verwijderd. Het zou verkocht worden aan de Grote of Gertrudiskerk van Workum. Daar waren het gemeentebestuur en de vereniging Oud Hoorn het niet mee eens. Zij waren van mening dat het orgel behouden moest blijven voor Hoorn en dus in de stad moest blijven. Zomer 2005 heeft de rechter beslist dat het orgel wel verkocht mag worden aan Workum. En dat is inmiddels gebeurd. (54-05)

In de media

Uit Van workum.nl 5 juli 2010.

De kerk wordt gerenoveerd waarbij de vieringtoren naar beneden is gehaald:

De vieringtoren van de Gertrudiskerk is maandagmidddag naar beneden gebracht. Een kraan met een hefvermogen van 5 ton heeft de klus geklaard. Het zag er even naar uit dat het niet ging lukken, maar door de kraan wat korter te maken is het toch gelukt. De vieringtoren heeft een netto gewicht van 3,9 ton, het hijsblok 1200 kilo en met de touwen en dergelijke kwam het gewicht op 5,5 ton. Zoals al gezegd door het korter maken van de kraan hoefde er niet een zwaardere kraan aan te pas te komen. In eerste instantie was de bedoeling dat het torentje, op de dag dat de haan en en het kruis verwijderd werden, naar beneden gebracht zou worden. Doordat men dingen tegen kwam die niet waren voorzien was de "operatie" uitgesteld tot hedenmiddag.