Zierikzee, Kerkplein 1 - Nieuwe Kerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Nieuwe Kerk
Genootschap:	Nederlands Hervormde Kerk
Provincie:	Zeeland
Gemeente:	Schouwen-Duiveland
Plaats:	Zierikzee
Adres:	Kerkplein 1
Postcode:	4301EE
Inventarisatienummer:	06919
Jaar ingebruikname:	1848
Architect:	Huijsers, P.
Huidige bestemming:	Concert- en expositieruimte
Monument status:	Rijksmonument 40634

Geschiedenis

Buitengewoon belangrijke grote neoclassicistische kerk bij de historische Sint Lievensmonstertoren.

Voorheen stond op de plaats van de Nieuwe Kerk een grote kerk met kathedraalallure. Deze kerk is afgebrand in 1832. In juli 1835 – tweeëneenhalf jaar na de brand – begonnen de werkzaamheden voor een nieuwe kerk (vandaar de naam 'Nieuwe Kerk'). Omdat de architect die het werk had aangenomen failliet ging, lag de bouw lange tijd stil. De Nieuwe Kerk is in 1848 in gebruik genomen. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog werd de kerk zwaar beschadigd. Herstel volgde, maar algehele restauratie bleef onvermijdelijk. De Hervormde gemeente kon vanwege de zware financiële lasten die werkzaamheden niet laten uitvoeren. In 1971 werd het gebouw gesloten. De Nieuwe Kerk ging zienderogen achteruit nadat ramen waren ingegooid en wind en regen vrij spel kregen. Begin tot midden jaren 1970 werd de kerk zelfs bedreigd met sloop. Een oplossing kwam in 1977. Het gebouw ging over naar de Stichting Oude Zeeuwse Kerken (SOZK). Het gebouw werd – met financiële steun – in de jaren 1978-1988 in fasen gerestaureerd. Als een fraai voorbeeld van 19e eeuwse kerkelijke architectuur vormt de Nieuwe Kerk een bijzonder object in monumentenstad Zierikzee. Op 16 april 1988 werd het gebouw feestelijk in gebruik genomen.

(Bron:Zeeuwse kerken)

De Nieuwe Kerk is één van de kerken van de SOZK. De gemeente Schouwen-Duiveland had het plan de kerk te verbouwen tot theater. Dat zou € 5,5 miljoen kosten, terwijl een nieuw theater het dubbele zou kosten. Er zijn echter nogal wat protesten tegen het plan geweest.

opname 24-11-2007 © AvD.

Orgel

De oude kerk van Zierikzee ging op 7 oktober 1832 in vlammen op. Het imposante drieklaviers orgel van J.H.H. Bätz ging hierbij verloren. In 1848 werd de Nieuwe Kerk geopend, een gebouw in classicistische stijl naar ontwerp van de architect Piet Huysers uit Breda. Kam & Van der Meulen bouwden het orgel, dat op 5 november 1848 in gebruik werd genomen. Het werd gekeurd door Samuel de Lange uit Rotterdam en de plaatselijke organist Gerrit Overman. J.F. Witte kreeg in 1872 de opdracht tot een restauratie. Het werk werd in september 1874 opgeleverd. Alle tongwerken werden gewijzigd, de Mixtuur kreeg een andere samenstelling (zonder tertskoren), de grote labiaalpijpen kregen expressions, er werden geheel nieuwe frontpijpen gemaakt en tot slot is het instrument opnieuw geïntoneerd. In 1916 verving Van Dam op verzoek van de organist de Quint 2 2/3' van het Hoofdwerk door een Violoncel 8' en de Zachtgedakt 4' van het Bovenwerk door een Aeoline 8'. Ook plaatste hij een nieuwe Viola di Gamba. De Violon 16' van het Pedaal werd verwijderd (als betaling!) en het Bovenwerk kreeg een zwelkast. Een andere ingreep had plaats in 1937, toen Bergmeyer het pedaalklavier van Kam & Van der Meulen verving door een nieuw, recht exemplaar. In de Tweede Wereldoorlog raakte het orgel beschadigd door granaatinslagen. Hierop volgde herstel door De Koff onder advies van mr. A. Bouman namens de Nederlandse Klokken- en Orgelraad. Hierbij werd een nieuwe Quint geplaatst in plaats van de Violoncel uit 1916. Op het Bovenwerk werd een Scherp geplaatst op een kantsleep, terwijl de vrije plek op het Pedaal van de Violon 16' door een Ruispijp werd opgevuld. Het werk was in 1947 voltooid, maar enkele jaren later plaatste De Koff de Scherp op de plaats van de Aeoline uit 1916, en werd op de kantsleep een Sexquialter geplaatst. Sinds 1 januari 1969 is de kerk buiten gebruik voor de eredienst. Na enkele jaren leegstand kreeg de Stichting Oude Zeeuwse Kerken het gebouw in 1977 in haar bezit. Door liefhebbers werd het orgel bespeelbaar gehouden, maar het ging hard achteruit. Een grote restauratie was nodig, en deze ging in 1994 van start. Het werk werd uitgevoerd door Verschueren onder advies van Jan Jongepier. Een reconstructie van de situatie van 1848 was niet mogelijk, maar een aantal zaken is wel hersteld. Op de kantsleep van het Bovenwerk werd een Carillon geplaatst naar samenstelling van de Carillon in Oudewater. De Scherp werd verwijderd, en vervangen door een reconstructie van de Zachtgedakt 4', naar voorbeeld van de Grote Kerk te Dordrecht. De Ruispijp kreeg een andere samenstelling, en de Quint 2 2/3' uit 1947 werd vernieuwd volgens factuur van Kam & Van der Meulen. De Violon 16' van het Pedaal werd niet gereconstrueerd. Ook het pedaalklavier uit 1937 is niet vervangen. Op 12 april 1996 kon het orgel weer in gebruik worden genomen.

(Bron:Orgeldatabase)
2023 - 175 jaar geleden, op zondagmorgen 5 november 1848, werd het orgel in de Nieuwe Kerk in gebruik genomen. Dat is een mooie aanleiding om op zaterdagmiddag 4 november 2023 het instrument in zijn volle glorie door vier organisten te presenteren. Het is een initiatief van de Stichting Vrienden Nieuwe Kerk Zierikzee.

Monumentomschrijving Rijksdienst

Nieuwe Kerk. ZAALKERK ter plaatse van de na de brand van 1832 afgebroken St. Lieven Monster; met onderbrekingen 1835-1848 gebouwd in neoclassistische stijl. Dorische prostyle. Aan de oostzijde een monumentale ingangsportiek. Gietijzeren lantarenpalen aan de voet van de trappen d.d. 1847. Houten tongewelf met brede gordelbogen met cassetten. Interieur preekstoel, doophek, zitbanken, en enige luifelbanken, alle uit de stichtingstijd. Orgel met Hoofdwerk, Bovenwerk en vrij Pedaal, in 1848 gemaakt door Kam en Van der Meulen. In 1971 werd de kerk voor de eredienst gesloten. Thans o.a. in gebruik als concertzaal.

In de media

Uit Rotterdamsche Courant, 11 November 1848.

Uit Zierikzee schrijft men den 7 dezer: „In de voormiddag-godsdienstoefening van jongstleden zondag werd het orgel in de Nieuwe Kerk der Hervormde gemeente alhier voor de eerste maal bespeeld. Eene talrijk opgekomen schaar, zoowel van leden der gemeente als toehoorders van elders, getuigde van de algemeene belangstelling in deze plegtigheid, die dan ook zeer indrukwekkend werd geleid door den oudsten der leeraars, den wel eerw. heer Droogleever Fortuyn, daarbij wijzende op de voortreffelijke zamenstelling van dit zoo grootsch, maar tevens eenvoudig kunststuk, hetwelk aan de vervaardigers, de heeren Kam en van der Meulen, te Rotterdam, allezins tot eer verstrekt, en tevens de gemeente eene ware vergoeding schenkt voor het vroeger door brand vernielde orgel in de mede afgebrande St. Lievens Monsterkerk. Mogt dit vroeger speeltuig de bewondering van geheel het Vaderland hebben verworven, als nagenoeg eenig in zijne soort, niet minder zal het thans voltooide zulks ondervinden, als zijnde volgens eene geheel nieuwe constructie zamengesteld, terwijl het krachtvolle geluid weinig van het vroegere verschilt. De vervaardiging van het nieuwe orgel is bij aanbesteding aangenomen door bovengenoemde heeren, voor eene som van f 13.600."

Uit Het Vaderland, 21 Februari 1920.

De Nieuwe Kerk te Zierikzee van de Hervormde gemeente, zal worden afgebroken. De Zeeuw herinnert nu, dat die kerk de groote oude Sint Lievens of Monsterkerk verving. In den nacht van 7 October 1832 brandde deze kerk geheel af; niets kon gered worden, ook 't orgel niet, 't grootste en schoonste, na het Haarlemsche, van Nederland. De oude kerk dagteekende uit de 14de eeuw, was nog hecht en sterk, de nieuwe — een stijlloos bouwwerk — is na 70 jaar reeds bouwvallig.

Uit Reformatorisch Dagblad, 5 september 2006.

De Nieuwe Kerk in Zierikzee is na inspectie door Monumentenwacht gesloten voor publiek. Dat meldt de PZC. Op twee plaatsen zijn er scheuren in het stucwerk gevonden. De kans bestaat dat de muurbedekking loslaat en naar beneden valt.

Volgens H. Uil van de Stichting Oude Zeeuwse Kerken, eigenaar van het gebouw, is uit voorzorg besloten alle geplande activiteiten de eerstkomende twee weken te schrappen. „Monumentwacht had ons geadviseerd de twee betreffende gedeelten van de kerk af te zetten voor publiek. Wij hebben echter besloten de kerk dan maar even helemaal niet te gebruiken. Stel je voor dat er net tijdens een uitvoering iets naar beneden valt. Dat geeft mogelijk een harde klap en een flinke stofwolk. De paniekreactie die dat teweeg zou kunnen brengen bij de bezoekers, daar zijn we beducht voor.”

De scheurtjes werden bij een globale inspectie gevonden in het kapiteel van een van de pilasters direct bij de ingang van de kerk en in de omlijsting van een raam achterin.

Uit Reformatorisch Dagblad, 13 januari 2009.

De Stichting Oude Zeeuwse Kerken wil een toekomstvisie voor de Nieuwe Kerk in Zierikzee waarin alle inwoners, gebruikers en vrijwilligers zich kunnen vinden. Het meest haalbaar lijkt het om van kerk een officiële concert- en expositieruimte te maken. „Op die wijze zou de Nieuwe Kerk straks ook het middelpunt van Centree, ofwel de culturele entree van Schouwen-Duiveland kunnen worden”, zegt Jan Oosterloo in de PZC. Hij is secretaris van de werkgroep die sturing moet geven aan de ontwikkeling van een masterplan voor de toekomst van dit monumentale gebouw.

Een theater realiseren in de Nieuwe Kerk is geen optie. Drastische bouwkundige aanpassingen stuiten op te veel weerstand bij mensen, die het aanzien van het interieur zo veel mogelijk willen behouden, weet Oosterloo uit ervaring. Anderzijds wil de plaatselijke commissie van Oude Zeeuwse Kerken het gebruik van het gebouw intensiveren voor een betere exploitatie. De activiteiten van Centree kunnen daar een belangrijke bijdrage aan leveren. „Natuurlijk zal dat gevolgen hebben voor de inrichting. Veel mensen klagen als zij tijdens een concert twee uur op harde banken moeten zitten, anderen willen juist weer dat die authentieke banken gehandhaafd blijven.

De grote kerkdeuren slaan naar binnen open. Dat moet zo blijven, vindt Monumentenzorg, maar de brandweer eist naar buiten draaiende deuren. „Misschien moet een oplossing worden gezocht in het aanbrengen van glazen deuren die naar buiten draaien, terwijl de authentieke, houten deuren dan open staan”, schetst Oosterloo de overwegingen. „Wij inventariseren alle wensen, eisen en verwachtingen en zullen op basis daarvan mogelijke oplossingen voorleggen. Daar gaat denk ik wel een jaartje overheen.” Hij verwacht dat de voorstellen altijd enige moeilijkheden tot gevolg hebben. „Sommigen willen behoud van alles zoals het is, maar een breder gebruik vergt nou eenmaal aanpassingen.”

Uit Reformatorisch Dagblad, 11 augustus 2009.

De Nieuwe Kerk in Zierikzee is toe aan een grondige restauratie. Als gevolg van de slechte staat van het kerkgebouw kwam een paar jaar geleden vanaf de noordelijke zijmuur een ornament naar beneden vallen.

Om te voorkomen dat er door vallend stucwerk ongelukken gebeuren, worden er binnenkort over de volle lengte van de kerk langs de muur netten gespannen die sterk genoeg zijn om vallend stucwerk op te vangen. Dat meldt de PZC.

De plaatselijke commissie van de Stichting Oude Zeeuwse Kerken zou graag zien dat de Nieuwe Kerk op termijn ingrijpend gerenoveerd wordt. Zolang het geld om de restauratiekosten uit te voeren, ongeveer 2,5 miljoen euro, niet beschikbaar is, bieden de netten uitkomst.

Uit Wereldregio 05-03-2011.

Anderhalf miljoen voor Nieuwe Kerk

ZIERIKZEE-In het kader van de restauratieregeling 2010-2011 ontvangt de Nieuwe Kerk in Zierikzee €1,5 miljoen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Het geld is onder andere bestemd voor het herstel van het houtwerk in de kap, het vervangen van de dakbedekking, en het natuursteenherstel van de toegangstrappen buiten en de zerkenvloer binnen.Architectenbureau Rothuizen van Doorn 't Hooft een restauratieplan opgesteld.

De Nieuwe Kerk staat op de plaats van de St.-Lieven Monsterkerk, die na de brand in 1832 werd afgebroken en waarvan alleen de toren nog bewaard is gebleven. De Nieuwe Kerk is een rijksmonument onder andere vanwege de neoklassieke bouwstijl met de gigantische Dorische zuilen.

De kerk verkeert in een matige tot redelijke onderhoudstoestand, maar de kapconstructie baart zorgen. Doordat deze is verzwakt, zit er beweging in de kap. Stucwerkornamenten komen onder spanning te staan waardoor er stucwerk naar beneden valt. Om te voorkomen dat er gewonden vallen, hangen er nu netten in de kerk. De restauratie zal enige jaren in beslag nemen. Daarna zal de Nieuwe Kerk weer schitteren in de monumentenstad Zierikzee.

Uit Reformatorisch Dagblad, 15 maart 2011.

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed stelt 1,5 miljoen euro beschikbaar voor de restauratie van de Nieuwe Kerk in Zierikzee. Het geld is onder andere bestemd voor het herstel van het houtwerk in de kap, het vervangen van de dakbedekking en het natuursteenherstel van de toegangstrappen buiten en de zerkenvloer binnen.

De Nieuwe Kerk staat op de plaats van de St.-Lieven Monsterkerk, die na brand in 1832 werd afgebroken en waarvan alleen de toren bewaard is gebleven. De Nieuwe Kerk is een rijksmonument, onder andere vanwege de neoklassieke bouwstijl met grote dorische zuilen.

De kerk verkeert in een matige tot redelijke onderhoudstoestand, maar de kapconstructie baart zorgen. Doordat deze is verzwakt, zit er beweging in de kap. Stucwerkornamenten komen onder spanning te staan, waardoor er stucwerk naar beneden valt. Om te voorkomen dat er gewonden vallen, hangen er nu netten in de kerk. De restauratie zal enige jaren in beslag nemen.

Uit Reformatorisch Dagblad, 4 april 2013.

ZIERIKZEE – De Stichting Oude Zeeuwse Kerken heeft woensdag de plannen voor de inrichting van de Nieuwe Kerk in Zierikzee gepresenteerd. Dat meldt Omroep Zeeland. Er komt een nieuwe vloer met vloerverwarming. De oude kerkbanken verdwijnen of worden ingekort en in het middenstuk kunnen stoelen worden neergezet. De inrichting van de onlangs gerenoveerde kerk moet begin volgend jaar klaar zijn. De Nieuwe Kerk in Zierikzee werd in 1848 in gebruik genomen nadat een grote kathedraal op diezelfde plaats in 1832 was afgebrand. Het gebouw kwam in 1977 in handen van de Stichting Oude Zeeuwse Kerken. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft voor de renovatie een subsidie van 1,5 miljoen euro verstrekt. De provincie draagt 220.000 euro bij en de gemeente Schouwen-Duiveland 260.000 euro.

Uit EO.nl, 12 maart 2014

Pieter van Vollenhoven opent woensdag 9 april 2014 de gerestaureerde Nieuwe Kerk in Zierikzee. De Nieuwe Kerk opent haar deuren na een intensieve periode van restauratie en herinrichting. In 1832 werd de Sint Lievensmonsterkerk in Zierikzee door brand zwaar beschadigd. Hierdoor werd besloten tot afbraak en de bouw van de Nieuwe Kerk in 1835. De kerk is gebouwd in neoclassicistische stijl en is in 1848 in gebruik genomen.

Nu wordt het gebouw, dankzij een multifunctionele inrichting, voor tal van activiteiten in en rond Zierikzee gebruikt. Zo worden er concerten en tentoonstellingen georganiseerd maar ook zakelijke bijeenkomsten en verkooppresentaties. De kerk wordt sinds 1977 beheerd door de Stichting Oude Zeeuwse Kerken. Deze stichting heeft als doel het bevorderen van de belangstelling voor Zeeuwse historische kerkgebouwen en de instandhouding ervan.

Links

Toren

Zie voor de toren de aparte pagina over de toren.

Afbeeldingen

Exterieur

ansichtkaart
ansichtkaart
Nieuwe Kerk vanuit het oosten. 26-09-2003 AR
Foto. Ds.H.J.Douwes, Amsterdam.
Foto:Anton van Daal (2015)
Foto:Anton van Daal (2015)
Foto R.v.d.Bie, 28-09-2019. Namen slachtoffers 2e Wereldoorlog Schouwen-Duiveland
Foto R.v.d.Bie, 28-09-2019. Namen slachtoffers 2e Wereldoorlog Schouwen-Duiveland
Foto R.v.d.Bie, 28-09-2019. Namen slachtoffers 2e Wereldoorlog Schouwen-Duiveland
Foto R.v.d.Bie, Oosterland 21-12-2023