Raalte, Kerkstraat 6 - Basiliek H. Kruisverheffing

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Basiliek H. Kruisverheffing
Genootschap:	Rooms Katholieke Kerk
Provincie:	Overijssel
Gemeente:	Raalte
Plaats:	Raalte
Adres:	Kerkstraat 6
Postcode:	8102EA
Sonneveld-index:	10511
Jaar ingebruikname:	1892
Architect:	Alfred Tepe (1840 - 1920)
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 32265

Geschiedenis

Buitengewoon belangrijke neogotische hallenkerk met hoge toren van 79 m, de hoogste kerktoren uit het oeuvre van architect Alfred Tepe (1840-1920). De kerk verving een schuurkerk.

Omschrijving

Basiliek H. Kruisverheffing, 1891-1892 door W.V.A. Tepe. Driebeukige bakstenen HALLENKERK met toren, sterk verwant aan Tepe's Sint Nicolaasbasiliek te IJsselstein; beide kerken zijn geinspireerd door de St. Lambertikirche in Münster . Hoogaltaar in neogotische stijl uit het atelier van F.W. Mengelberg. Kalkstenen retabel met reliefs en pinakels, houten luiken met beschildering. Twee zijaltaren, eveneens uit het atelier Mengelberg met houtsculptuur in de retabels en beschilderde luiken. In de apsis van het hoogkoor vijf gebrandschilderde neo-gotische ramen. Mechanisch torenuurwerk. Is buiten gebruik gesteld.

In 1992 is deze kerk tot Basiliek verheven.

De eerste gegevens over een kerk in Raalte gaan terug tot begin 12e eeuw. Het oudste document over een kerk in Raalte is een oorkonde uit 1123. Op de plaats van de huidige Plaskerk stond de zogenoemde kleine houten kerk van Lifgerus.

In 1425 werd op deze plek een nieuwe katholieke kerk gebouwd. Met de komst van de reformatie in de 16de eeuw werden alle uitingen van het katholieke geloof verboden. In 1580 verviel de Plaskerk aan de protestanten. Het werd een moeilijke tijd voor de rooms-katholieken. In de 17de eeuw werd door de Jezuïeten in Raalte een missiestatie opgericht. In 1751 gaven de Ridderschap en Steden van Overijssel toestemming voor de bouw van een schuurkerk in Raalte op den Heemen. In 1756 werd Wibrandus Kok pastoor van deze kerk. Alle doop-, huwelijks- en begrafenisboeken vanaf 1756 zijn bewaard gebleven. Uit dat jaar stamt ook het oudste doopboek dat onze parochie bezit.

Door de Franse revolutie kwam er vrijheid van godsdienst. Naar verluidt heeft Lodewijk Napoleon, op doorreis door Raalte, aan de roomse kerkmeester gezegd “Het dorp zal in zijn midden ook een kerk met toren hebben.” In 1798 werd afgezien van het terugvorderen van de kerk, omdat er te veel herbergen en kroegen in het dorp waren. De rooms-katholieke boeren en dorpelingen konden het vele jaren niet met elkaar eens worden over de plek waar een nieuwe kerk met toren moest worden gebouwd. Uiteindelijk bracht brand in de schuurkerk uitkomst. Voorlopig kerkte men in een schuur van Jorink, gelegen in het dorp. Na ongeveer 40 jaar onenigheid werd besloten een kerk in het dorp op de Bartelskamp te bouwen. De kosten werden begroot op f 20.750,-. Om kosten te besparen kwamen kerk en pastorie onder één dak. Het werd een zgn. waterstaatskerk die door de Provinciale Waterstaat werd ontworpen.

Toen Thorbecke in de 19e eeuw aan de macht was, kwam er een nieuwe grondwet met meer vrijheid van godsdienst. Dat leidde o.a. tot het herstel van de bischoppelijke hiërarchie in Nederland. Op 2 maart 1855 richtte Mgr. Zwijsen, bisschop van Utrecht, de parochie Raalte op onder de titel “het heilig Kruis”. Men zette zich in voor de bouw van een nieuwe kerk. Na vele strubbelingen gaf het gemeentebestuur in 1891 toestemming voor de bouw. Architect Tepe werkte de plannen voor een nieuwe kerk verder uit. Nog in datzelfde jaar werd met de bouw begonnen. In 1892 was de kerk klaar. In de loop der jaren zijn er diverse keren veranderingen aangebracht. (bron: [[1]])

2020 - De komende jaren worden zeven kerken in de gemeente Raalte en Haarle gesloten. Dat heeft het Parochiebestuur Heilig Kruis besloten. Gefaseerd sluiten de deuren van de kerken in in de komende vijf jaar.
Mariënheem,
Nieuw Heeten
Heeten
Broekland
Luttenberg
Haarle
Raalte

Monumentomschrijving Rijksdienst

H. Kruisverheffing, 1891-1892 door A. Tepe. Driebeukige bakstenen HALLENKERK met toren, sterk verwant aan Tepe's St. Nicolaaskerk te IJsselstein. Hoogaltaar in neogotische stijl uit het atelier van F.W. Mengelberg. Kalkstenen retabel met reliefs en pinakels, houten luiken met beschildering. Twee zijaltaren, eveneens uit het atelier Mengelberg met houtsculptuur in de retabels en beschilderde luiken. In de apsis van het hoogkoor vijf gebrandschilderde neo-gotische ramen. Mechanisch torenuurwerk. Is buiten gebruik gesteld. Drieklaviers, pneumatisch orgel, gemaakt door de firma Adema in 1927, oorspronkelijk gemaakt voor de R.K. Sint Michaelskerk te Zwolle, in 2008 aangekocht voor herplaatsing in Raalte.

Orgels

In de Basiliek is het vierde orgel in gebruik genomen. Het eerste orgel werd in 1892 meegenomen uit de oude en gesloopte Waterstaatskerk. In 1916 kwam er een nieuw orgel dat al op 16 december 1931 werd vervangen door een Pels-orgel. Dit orgel bleek vorige jaar versleten en ook voor een groot deel opgegeten door de houtworm. Voorjaar 2008 is door de firma Kaat en Tijhuis het uit 1927 daterende Adema-orgel uit de in 2005 gesloten nieuwe Michaëlkerk te Zwolle in Raalte geplaatst. Zie ook: [[2]] (56-06/59-08)

2016 Het Adema-orgel in de basiliek van de Heilige Kruisverheffing te Raalte is onlangs weer in gebruik genomen nadat het in de afgelopen maanden grotere onderhoudswerkzaamheden moest ondergaan. Het orgel uit 1926, afkomstig uit de voormalige rooms-katholieke Sint-Michaëlkerk te Zwolle, staat sinds 2008 in Raalte. Na de sluiting van de Zwolse kerk in 2005 werd het orgel in 2007 aangekocht door de parochie van Raalte. Orgelmakerij Kaat & Tijhuis verzorgde de restauratie en de overplaatsing van het 43 stemmen tellende instrument, het op een na grootste orgel van de hand van de Amsterdamse orgelmaker Joseph Adema. Drie dispositiewijzigingen uit de jaren zestig werden teruggedraaid. In september 2008 werd het orgel in gebruik genomen. Uitgedroogd door de drie strenge winters die daarop volgenden en de lage relatieve luchtvochtigheid in de kerk (er werd 25% tot zelfs 15% gemeten) had het orgel veel te lijden en droogde leer sneller uit. Door defecte membranen trad regelmatig uitval op.
(Bron:Orgelnieuws)

Pastorie

PASTORIE met rechts (oost) een uitbouw die toegang biedt tot de sacristie. Het pand is over twee bouwlagen opgetrokken in rode machinale baksteen onder een met leien gedekt (maasdekking) schilddak met uitkragende gootlijst. De vensters hebben een bovenlicht met glas-in-lood. Op het dak staan enkele eenvoudige dakkapellen.

Voorgevel (Z) met hoekrisalieten. Centraal geplaatste ingangspartij in een portiek onder een rondboog met natuurstenen sluitsteen. Rechtgesloten deur met zijlichten en bovenlicht. Op de verdieping boven de entree een loggia met drie rondbogen op bakstenen kolommen. Aan weerszijden van de entree en de loggia twee smalle staande vensters. De hoekrisalieten op de begane grond zijn voorzien van driezijdige erkers met vensters; op de erkers een balkon met gemetselde balustrade en dubbele meerruits balkondeuren onder bovenlichten. Linker zijgevel (W) met links een driezijdige erker met vensters en terrasdeuren; op deze erker eveneens een balkon met een dubbele en een enkele balkondeur onder een bovenlicht. Rechts van de erker op de begane grond en de verdieping een venster. Achtergevel met middenrisaliet onder een driezijdig dak met overstekende gootlijst. In de risaliet is op de begane grond een deur met aan weerszijden een venster geplaatst. Op de verdieping en onder de dakaanzet drie keperboogvormige vensters met glas-in-lood tussen lisenen. Aan beide zijden van de risaliet zijn op de begane grond en de verdieping twee vensters geplaatst. Rechter zijgevel met entree onder een luifel met bovenlicht, links daarvan een venster. Op de verdieping drie vensters. Een verdieping tellende aanbouw met enkele vensters onder een plat dak.

In het tussenlid tussen kerk en pastorie bevindt zich de sacristie met aan de voorzijde een spitsboogvormige ingang met aan weerszijden twee spitsboogvormige vensters. Erfscheiding in de vorm van een smeedijzeren hek tussen bakstenen kolommen, links eindigend in een groot smeedijzeren hek dat toegang biedt tot een beukenlaan die naar de begraafplaats leidt.

Waardering

PASTORIE van algemeen cultuur-, architectuurhistorisch en stedenbouwkundig belang:

als representant van de rooms-katholieke gemeenschap in Raalte
als monumentaal en architectonisch evenwichtig ontwerp van de architect Roebbers
vanwege de ruimtelijke en functionele relatie met de kerk en begraafplaats
vanwege de beeldbepalende situering
vanwege de gaafheid van het exterieur.