Vianen, Voorstraat 110 - Grote Kerk

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Grote Kerk
Genootschap:	PKN Hervormd
Provincie:	Utrecht
Gemeente:	Vijfheerenlanden
Plaats:	Vianen
Adres:	Voorstraat 110
Postcode:	4132AT
Sonneveld-index:	03532
Jaar ingebruikname:	oorspronkelijk vóór 1327; huidige gebouw ca. 1542
Architect:	Cornelis Frederiksz. van der Gouwe (Herbouw na 1540)
Huidige bestemming:	kerk
Monument status:	Rijksmonument 37389

Geschiedenis

Grote Kerk gezien vanuit het zuiden. Foto: A. Roks 2008

Zuidzijde van de toren. Foto: A. Roks 2008

opn. JvN 13-09-2003

Historische grote stadskerk met toren, oorspronkelijk gewijd aan H. Maria ten Hemelopneming.

Op 1 augustus 1327 schenkt Zweder II van Vianen een stuk land aan een kapel die staat op de plaats waar al eerder een kapel stond. De kosten zullen zijn gedragen door zijn schoonzoon Willem van Duivenvoorde, die bekend staat als de rijkste man van zijn tijd. Willem was zegelbewaarder van de graaf van Holland. (Hij overlijdt zonder wettige kinderen en laat zijn vermogen na aan een neef, een Van Polanen. Via die familie komt het fortuin terecht bij de Bredase Nassaus en uiteindelijk bij Willem van Oranje). De kapel van Vianen valt onder de kerk van Gasperden, het huidige Hagestein. De kapel wordt verbouwd tot een kerk van het type pseudo-basiliek. In 1345 verkrijgt men doop- en begraafrechten, maar wel onder het gezag van de pastoor van Gasperden. In 1435 vervallen de laatste verplichtingen aan Hagestein en de kapel wordt een zelfstandige parochiekerk (Onze Lieve Vrouw ten Hemelopneming). De kerk wordt uitgebreid van pseudo-basiliek tot hallenkerk. Het hoofdkoor en de zijkoren dateren, weliswaar in lagere vorm, uit die tijd.

In 1540 woedt er een grote brand in Vianen. Ook de kerk brandt grotendeels af. De toren en een deel van de muren blijven staan. Men start vrijwel onmiddellijk met de herbouw onder leiding van bouwmeester Cornelis Frederiksz. van der Gouwe. Deze was ook betrokken bij de herbouw van de Sint Janskerk te Gouda. Het koor wordt verhoogd en de dwarsbeuken (transepten) worden gebouwd. De ramen worden sterk vergroot, maar voor een deel tijdens of vrij snel na de bouw weer verkleind, wat vooral aan de buitenkant nog goed te zien is. De herbouw van het schip is volgens de zogenaamde "Haagse Halletype" met de Grote kerk te Den Haag als trendsetter. Na 1540 hebben geen ingrijpende verbouwingen meer plaatsgevonden. Op 25 september 1566 werden door Hendrik van Brederode de beelden uit de kerk verwijderd en kwam het gebouw in handen van de aanhangers van de Reformatie. De kerk bezit Renaissance koorhekken en een grafmonument voor Reinoud III van Brederode en zijn gemalin, gemaakt kort na 1540. De Kansel stamt uit de tweede helft van de 17de eeuw.

Ned. Hervormde Kerk (Maria ten Hemelopening) is een Kruiskerk met schip van het Haagse Halletype (na 1542), hoofdkoor (XIV B-midden XV) met lagere zijkoren (XV B). Houten tongewelven. Bakstenen portaal (midden XIV) tegen de Noordbeuk. Inwendig: renaissance-afsluitingen van de zijkoren (1542), zeer fraai renaissancemonument voor Reinoud van Brederode en Philipote v.d. Marck (1556) met overhuiving (XVII). Achter deze tombe resten van een ander renaissance-monument. Herenbank, 1624. a. Orgelkas van het Hoofdorgel, in 1803 gemaakt door A. Meere. Het instrument werd vervangen door een nieuw Thomasorgel. b. Eenklaviers Kabinetorgel, gemaakt omstreeks 1800.

Toren

De onderste drie geledingen van de toren zijn waarschijnlijk in de eerste helft van de 14de eeuw gebouwd, en hebben een laatromaans karakter. De vierde is iets jonger. Tegelijk met de herbouw van de kerk na de brand van 1540, is de toren verhoogd met een vijfde geleding. De oude galmgaten in de vierde geleding zijn dichtgemetseld. Dit is vooral aan de binnenkant goed te zien. Het bovenste deel van de toren bestaat uit een helm en een lantaarn. De toren is 41 meter hoog en meet aan de voet 8 x 8 meter. De kerk is gedeeltelijk om de toren heen gebouwd. Sinds 1593 hangen er drie klokken in de toren. Rond 1740 barst de kleinste klok. In 1758 wordt die vervangen door een nieuwe. Deze klok heeft echter de oorlog niet overleefd. Er hangt nu een in 1950 gegoten vervanger. De grootste van de twee oude klokken vertoonde al lang een barst die diverse malen is opgelapt, maar heeft het in 1977 definitief begeven. In 1990 is hij door een replica vervangen. Klokkenstoel met klok van Thomas Both, 1593, diam. 135,3 cm. In de kerk opgesteld Thomas Both, 1593, diam. 154 cm.

Orgel

De orgelkas dateert van 1803, het jaar waarin Abraham Meere (Utrecht) een orgel voor deze kerk bouwt. In 1907 bouwt de firma Leichel & Zoon (Lochem) in deze orgelkas een zo goed als nieuw pneumatisch instrument. De firma Sanders & Zoon (Utrecht) wijzigt de dispositie in 1934 en plaatst een nieuwe speeltafel. In 1955 bouwt de firma Willem van Leeuwen Gzn. (Leiderdorp) een nieuw mechanisch orgel in de kas van Meere. Twee registers op het Hoofdwerk worden gereserveerd, alsmede het complete Borstwerk, waar wel een klavier voor is aangebracht maar verder geen voorzieningen zijn getroffen. Het oude binnenwerk, met daarin pijpwerk van Meere, wordt verkocht aan de firma L. Verschueren C.V. (Heythuysen), die het in diverse nieuwe orgels verwerkt. Pijpwerk van zes Meere-registers wordt in 1994 verwerkt in het orgel van de Grote Kerk in Epe (Meere 1809, reconstructie en uitbreiding Reil 1994). In 2009 wordt dit goed functionerende en muzikaal interessante instrument gedemonteerd om te wijken voor een nieuw orgel van 27 stemmen van de firma Thomas uit Ster-Francorchamps (België). Orgelmaker I. Boogaard (Rijssen) koopt in 2010 het binnenwerk van Van Leeuwen.

In de media

Uit Kerknieuws.nl 11 juli 2013

De gemeente Vianen en de provincie Utrecht hebben subsidie gegeven voor het herstel van de graftombe van Reinoud III van Brederode en zijn vrouw Philippotte de la Marck, die rusten in de Grote Kerk van Vianen. Het grafmonument is samen met het graf van Willem van Oranje in Delft de grootste dubbeldekstombe in Nederland. Reinoud III van Brederode (1492 - 1556) was tevens Heer van Vianen, raadsheer van keizer Karel V en lid van de Orde van het Gulden Vlies. Op zijn grafmonument is onder meer een zogenoemde transi aangebracht, een beeldhouwwerk dat de begraven lichamen in verre staat van ontbinding voorstelt. Het is de enige transi in Nederland. Restauratie van de graftombe kost ongeveer 400.000 euro, een bedrag dat de Hervormde Kerk in Vianen niet kan opbrengen. Provincie en gemeente dragen nu ongeveer de helft van de kosten bij; voor de rest van het geld worden nog fondsen gezocht. Voor het herstelwerk van de bijzondere materialen en technieken zijn experts nodig.