Amersfoort, Krankeledenstraat - Onze Lieve Vrouwetoren

Bezig met het laden van de kaart...

Algemene gegevens
Naam kerk:	Onze Lieve Vrouwetoren
Genootschap:	Diverse
Provincie:	Utrecht
Gemeente:	Amersfoort
Plaats:	Amersfoort
Adres:	Krankeledenstraat
Postcode:	3811BN
Sonneveld-index:	03817
Jaar ingebruikname:	15e eeuw
Architect:
Huidige bestemming:	Kerk verdwenen, toren overgebleven
Monument status:	Rijksmonument 7940

west- en oostaanzicht. © AR.

Situatie verdwenen kerk. © AR.

Geschiedenis

Buitengewoon belangrijke hoge historische kerktoren, qua hoogte de derde in Nederland (na Domtoren Utrecht en toren Nieuwe Kerk Delft, en net vóór toren St. Vituskerk Hilversum).

De geschiedenis van de Onze Lieve Vrouwekerk te Amersfoort zou zijn begonnen rond de 14de eeuw als kapel. De vondst van een miraculeus Mariabeeldje in 1444 was de oorzaak dat Amersfoort een belangrijke bedevaartplaats werd. Hierdoor zou de kerk zijn vergroot, en kon er een grootse toren worden gebouwd. De 15e eeuwse Laatgotische kerk was een drieschepig kruisbasiliek met een éénbeukig koor. Op het dak van de kerk stond een dakruiter, net voor de viering.

Een merkwaardig gegeven is dat de toren niet haaks op het schip is gebouwd. Ook stond de toren los van de kerk, en werd kerk en toren alleen met elkaar vervonden door een verdieping ter hoogte van de lichtbeuk. De reden zal geweest zijn dat de toren vlak langs de gracht is gebouwd. Zo bleef er verbinding tussen de Breestraat en de Krankeledenstraat. Waarschijnlijk naar voorbeeld van de Domtoren en –kerk in Utrecht.

Na de Reformatie werd de kerk voor diverse doeleinden gebruikt. Zo deed de kerk dienst als opslagplaats voor buskruit en als laboratorium waar granaten werden gevuld. dit laatste betekende het einde voor de Onze Lieve Vrouwekerk. Door een onzorgvuldige medewerker van het laboratorium explodeerde de kerk in 1787. De kerk raakte bij de explosie zwaar beschadigd en in 1806 werd besloten om de kerk af te breken.

Bij archeologisch onderzoek in 1986 zijn de fundamenten van de kerk blootgelegd. De plattegrond van de Onze Lieve Vrouwekerk is aangegeven in het straatwerk van het Onze Lieve Vrouwe Kerkhof.

Toren

De Onze Lieve Vrouwetoren maakte oorspronkelijk deel uit van de Onze Lieve Vrouwe kerk. Men zou vrij gauw na de vondst van het Mariabeeldje in 1444 begonnen zijn met de bouw van de toren. De toren is gebouwd in Laatgotische stijl met de Utrechtse Domtoren als voorbeeld. De toren valt onder de groep torens van de zgn. “Utrechtse Torenschool”. In het Sticht (Bisdom Utrecht) zijn in die periode enkele van dit soort torens tot stand gekomen, zoals o.a: de Rhenense Cuneratoren, Amerongense Andriestoren, de onvoltooide Wijkse Stadstoren en de Groningse Martinitoren.

De circa 98 meter hoge toren is in drie geledingen verdeeld. De onderste twee zijn sobere vierkanten bakstenen geledingen met blindnissen. Om de nissen zijn natuurstenen blokjes verwerkt. De tweede verdieping heeft drie nissen waarvan de middelste een galmgat is. Op de hoeken van de eerste geleding staan forse pinakels, die doen vermoeden dat de eerste torengeleding vloeiend overgaat in de tweede. De derde geleding is een achtkant, bekleed met natuursteen, die flamboyanter is uitgevoerd dan de onderste twee. De achtkant bestaat uit open spitsbogen met daarboven wimbergen bekroond door een kruisbloem, pinakels op de hoeken en spuwers in de vorm van fabeldieren. De houten bekroning stamt uit 1655 naar een model van 1560; bij een ongelukkige herstelling in 19de eeuw verlaagd door het wegneming van een etage.

De toren van de Onze Lieve Vrouwekerk, ook wel 'Lange Jan' genoemd, heeft jarenlang dienst gedaan als z.g. nulpunt van het Rijksdriehoeksnetwerk (RD-coördinaten). Dit netwerk wordt nog steeds op nationaal niveau gebruikt voor de plaatsbepaling o.a. door het kadaster. In het begin van de 60er jaren is dat nulpunt echter verplaatst richting Parijs. De toren heeft niet meer de coördinaten X = 0 en Y = 0 maar X = 155 000 en Y 463 000. [[1]]

Klokkenspel

Klokkenspel, waarvan 2 klokken Francois Hemony, anno 1658; 24 klokken Francois Hemony, anno 1659; 3 klokken Francois Hemony, anno 1662; 1 klok Francois Hemony, anno 1663; 1 klok Pieter Hemony, anno 1674; 1 klok Melchior de Haze, zonder jaartal, plm 1690; 1 klok Jan Albert de Grave, anno 1725; 2 niet beschermde moderne klokken Eijsbouts anno 1953. Eikenhouten klokkenstoel, 15e eeuw met zeven niet beschermde moderne klokken, Rincker, 1999. Speeltrommel van B. Eijsbouts, Asten, 1923. Torenuurwerk van Rochlitz, 1882. Op de eerste zolder staan ten behoeve van educatieve doeleinden een buiten gebruik gestelde 17e -eeuwse trommel, diam. 151 cm en een 19e -eeuws torenklavier opgesteld.

Kapellehuis

Hoek Lieve Vrouwe Kerkhof. Z.g. "Kapellehuis", omstreeks 1500. Trapgevel met zandstenen en gemetseld kozijn en overhoekse pinakels. Blinde vensternissen met metselwerk versierd. Zetel van de kapelmeesters der Onze Lieve Vrouwekap

Externe links

Afbeeldingen

Kopie van ansichtkaart.
Ansichtkaart 1956 - WG
foto Ds.H.J.Douwes Amsterdam.
Kopie van ansichtkaart.
Kopie ansichtkaart.
Kopie Oude tekening.
ansichtkaart
Foto:Rob den Boer (2015)
Foto:Rob den Boer (2015)
Foto:Rob den Boer (2015)

Op de ansichtkaart hieronder, uit begin jaren 1960, is de bovenste geleding van de toren anders afgebeeld: hier is een symmetrische situatie "ingetekend", met op alle hoeken even hoge pinakels. Deze situatie heeft in werkelijkheid nooit bestaan. Alleen op de linker hoek van deze afbeelding (= de z.o. hoek van de toren) bevindt zich zo'n hogere pinakel, waarin de wenteltrap.

Kopie van ansichtkaart.

Wat is Reliwiki?

Uit het nieuws: